از افطار تا سحر/ دکتر سیدمحسن مداح
بدست پزشكان گيل • 19 آگوست 2010 • دسته: پزشك خانواده٬ تغذیه٬ تیتر اول٬ غذا و سلامت٬ کلینیکاز کودکی به‌یاد دارم که می‌گفتند چقدر روزه برای بدن مفید است و با روزه گرفتن سموم زیادی از بدن خارج می‌شود و بدن آدمی و خصوصاً دستگاه گوارش پس از یک سال کار، یک ماه استراحت می‌کند. بعد‌ها دیدم و شنیدم که بحث و جدل زیادی در مورد فواید جسمی روزهداری در ماه رمضان بین عالمان و مردم باقی است و این‌که تحمل گرسنگی و تشنگی با چه سازوکاری به بدن این همه فایده می‌رساند. برای من و شاید خیلی‌ها این سوال باقی مانده است که چرا اصلاً این عمل معنوی را حتماً می‌بایست با ارایه و تعریف آثار مثبت جسمی برای آن توجیه کرد و چرا همچون نماز خواندن و بسیاری اعمال مذهبی دیگر از آن یاد نمی‌کنیم. 
فایده‌ی اصلی جسمی روزه گرفتن را در کم خوردن می‌دانند که البته مصداق این فایده برای افراد پرخور است به‌شرط آن‌که با خوراکی‌های بعد از افطار یک چیزی بیشتر از نخورده‌های‌شان را جبران نکنند. واقعیت این است که اصلاً در آن زمان که فرمان روزه صادر شد بشر با مشکل پرخوری و چاقی مواجه نبود و برای تهیه‌ی یک لقمه نان هشتش گرو نهش بود و جمعیت بشر چاق انگشت‌شمار بود و در مقابل، کم‌وزن و لاغر به‌وفور. این‌که همه‌ی مردم از جمله جوانان و نوجوانان و… را پرخور فرض کنیم و از کم‌خوری در ماه رمضان به‌عنوان فایده‌ی روزهداری سخن بگوییم چندان درست به‌نظر نمی‌رسد. حتی اگر کم‌خوری موقت در این ماه برای پرخور‌ها موجب کاهش وزن و کنترل بهتر قند خون و فشار خون و چربی خون در ماه رمضان شود، این سوال باقی است که آیا بدن بهره‌ای ماندگار از این کاهش‌های موقت خواهد گرفت؟
بر اساس آمار و ارقام موجود، عربستان امروز و ایران امروز بیشترین آمار چاقی را در منطقه و البته در دنیا دارند در حالی که حتی یک روز پس و پیش روزه گرفتن بر اساس هلال ماه را مورد توجه قرار می‌دهند. به‌راستی چرا این تمرین باارزش روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان برای کنترل نفس خوردن، ثمره‌ی بلندمدتی در زندگی برای اکثریت افراد به‌جا نگذاشته است؟ این‌که حتی می‌گویند آمار جرم و جنایت در ماه رمضان به‌طور چشم‌گیری کاهش می‌یابد، چرا صنف محترم خلاف‌کارها در یازده ماه دیگر سال جبران می‌کنند؟ مگر این‌که ترک موقت خلاف موجب آمرزش شود!
و اما در مورد غذا خوردن: حتی کم‌خوری موقت هم برای عموم مردم در ماه رمضان مشاهده نمی‌شود و بسیاری در همان ماه رمضان علی‌رغم روزهداری، کل انرژی دریافتی بیشتری نسبت به ماه‌های عادی دارند چرا که فستینگ (ناشتا) روز را با فیستینگ (جشن) شامگاه و سحرگاه جابه‌جا می‌کنند.
هر سال در آستانه‌ی ماه رمضان دولت ناگزیر به واردات گوشت و مرغ و اعلام کوپن فوق‌العاده‌ی روغن و شکر و… می‌شود. در ماه رمضان به‌دلیل تقاضای زیاد، قیمت گوشت و مرغ و برخی اقلام دیگر افزایش می‌یابد و حتی یافتن برخی اقلام غذایی در یکی دو روز قبل از رمضان در میادین شهر دشوار می‌گردد. شاید از صد نفر بپرسید ماه رمضان چه خاطره‌ای را به‌یاد شما می‌آورد، نود نفر از شامی داغ افطار، زولبیا و بامیه، رشته و خشکار و… می‌گویند و شاید تنها معدودی «ربنا»ی استاد قبل از اذان افطار را به‌یاد آورند.
روزه‌ی با دوپینگ شبیه چیزی مثل دوپینگ در ورزش است به این معنی که در ماه رمضان دیگر با ترش‌تره و باقلی خورش و امثال اینها نمی‌توان سحری خورد بلکه باید چیزی خورد که نگه‌مان دارد! و از این‌جاست که سرانه‌ی مصرف گوشت و مرغ در ماه رمضان بالا می‌رود. (کباب و جوجه‌کباب از قوی‌ترین مواد دوپینگی در ماه رمضان برای افزایش قدرت سیرایی در طول روز و از جمله چاق‌کننده‌ترین غذاهای دنیا هستند.)
البته نگران نیستیم چون فقط خود روزه گرفتن مهم است و نه خوردن قبل و بعدش. صله‌ی ارحام مکرر در ماه رمضان هم بی‌تاثیر در بر هم خوردن تراز انرژی روزه‌دار نیست آن هم با افطاری ساده! شامل نان و پنیر و شامی و قدری شله‌زرد یا هلیم یا آش یا یک پلو خورش ساده و چند دانه بامیه‌ی کوچک با هر چای و شاید یک دانه خوشکار کم‌شیرین. البته می‌گویند خوردن و خوابیدنش هم ثواب دارد ولی یادمان باشد که تمام این رویداد در ربعی از شبانه‌روز برای فرد اتفاق می‌افتد و البته در بقیه‌ی اوقات روز بدن به استراحت می‌پردازد. (ای کاش قلب و ریه‌ها هم می‌توانستند مانند دستگاه گوارش این‌گونه یک ماه استراحت کنند تا خستگی یک سال کار طاقت‌فرسا از تن‌شان خارج شود.)
تنها عضو گوارشی که گاهی از صبح تا نزدیک افطار با دوپینگ سحری دست به گریبان است کبد است که با کربوهیدارت و پروتئین افطاری و سحری تا ساعت‌ها مشغول می‌ماند و موادی به نام آنزیم‌های کبدی را از خود به داخل خون رها می‌کند. (شاید این آنزیم‌ها همان مواد زاید ناشناخته باشند که هنوز علم مضراتِ بودن آن‌ها در کبد را کشف نکرده است.) البته می‌گویند مشغول نگه داشتن کبد به این‌گونه از طول عمر آدمی و در نتیجه از بار گناهانش می‌کاهد. با این‌حال اگر صالحات‌تان بیشتر از گناهان‌تان است بهتر است در ماه رمضان از مصرف حجم زیادی از غذا در یک وعده پرهیز کنید و توصیه بر این است که افطاری سبک، شام سبک و حتماً سحری (و نه شام آخر شب) میل شود.
به‌نظر این‌جانب فواید مستقیم جسمی روزه گرفتن را (به‌گونه‌ای که شامل همه شود) به‌سختی می‌توان با علوم تجربی امروز تحلیل کرد. ولی آن‌چه شخصاً می‌توانم از روزه گرفتن بیاموزم، تمرین برای کنترل برخی نیازهای فیزیولوژیک و خصوصاً خواهش‌هاست که ای‌کاش این تمرین فقط محدود به سیزده یا چهارده ساعت از روز و یک ماه از سال نبود.
دکتر سیدمحسن مداح
متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه
نشانی: رشت، گلسار، خیابان ۸۰، تلفن: ۷۲۲۸۲۸۲
پزشكان گيل
فرستادن نامه به این نویسنده | همه‌ی نوشته‌های پزشكان گيل
دکتر مداح گرامی
سلام
جانا سخن از زبان ما می گویی. مدتهاست به گوشه و کنایه، پنهان و آشکار، یکی به میخ و یکی به نعل با بیماران و مراجعین روزه دار این موارد را با صد لطافت در میان می گذاریم. اما آنقدر مرز بین این عادات غلط و حساسیت های مذهبی باریک است که “به لبه ی تیغ می ماند که گذر کردن از آن دشوار است، از همین روست که می گویند راه رستگاری دشوار است.”(داخل گیومه از مقدمه ی “لبه ی تیغ” شاهکار سامرست موآم). دیروز که یکی از بیماران مسن دیابتیک با فشارخون بالا و گرفتگی عروق کرونر و استوآرتریت و … را زار و نزار آوردند مطب بشدت از این اندیشه ی غلط که “روزه بر هر درد بی درمان دواست” دلگیر شدم و دلم می خواست اینها را اهل فنی به دلیل و برهان بیان کند و چه کسی بهتر از شما…بسیار متن عالمانه و شجاعانه ای بود. سپاس
متن جالبی بود. اما متاسفانه هنوز امکان نوشتن واقعیتهای در مورد روزه؛ صرفا به این دلیل که به مذاق بعضی ها خوش نمی آید – ظاهرا بهانه دین می آورند- وجود ندارد!
در مورد چاقی؛ امروزه چاقی در کشورهای صنعتی و غربی سرسام آور است و اصولا با رژیم های لاغری جناب ا.ن ما چاقی مرضی بشدت کشور های غربی؛ در ایران نمی بینیم!
روزه نمازتون قبول!
من به این نوشته ومتن عالمانه، وصادقانه ” منشور ” نام می دهم.”منشوری “که هر صاحب شعوری می باسیت آنرا چون لوح مقدس درهرمکان وزمانی که باشد به تماشای عموم بگذارد.
مطلب خوبی بود استفاده کردم اما بهتر بود که بیشتر و کمی تخصصی تر توضیح داده میشد چون عمدتا دلایل ( اگه بشه اسم دلیل رو روشون گذاشت) کلی بود
درهرصورت ممنون
از مطلب لذت زیادی بردم… بخصوص بخش ترشی تره و باقلا خورشتش…
از صداقت جاری در متن هم البته خیلی تشکر میکنم… همیشه پاینده باشید
عالی بود ممنون
عالی بود مچکرم
باسلام.عالی بود عالی
سلام من متخصص نیستم ولی از متن تون استفاده کردم بعضی قسمت هاش به کارم اومد ولی آیا اثبات درمان نبودن روزه بر هر درد بی درمان (که البته فکر میکنم منظور درد بی درمان مرض گناه باشه) ضروریه؟! و آیا اصولا هدف روزه گرفتن رژیم و تناسب اندامها؟ متاسفانه خاله خرسه هایی هستند که براتعلی هاشون از مسایل دینی این جوری از آب در میاد باز هم تشکر میکنم.
آدرس مطب تون کجاست ؟؟؟
سلام- همکار گرامی تمامی مطالب شما از نظر علمی مورد تایید است بنده هم در مطب گرفتار این مسایل هستم. روزهداری فواید معنوی و روحی زیادی دارد اما در فواید جسمی آن بهره ای نیست. همانند سایر اعمال مذهبی به بعد معنوی روزه داری اهمیت داده شود.