پزشکان گیل

دکتر سیدمحسن مداح

این نوشته بخش‌هایی از یک مصاحبه‌ی چاپ نشده است که یکی از مجلات پزشکی با این‌جانب در اسفند ۹۱ انجام داد. بخشی از آن گفت‌وگو به نقد مطالب تغذیه‌ای چاپ شده در آن نشریه گذشت (تیتر زدن‌های بازاری) و بخش دیگر در مورد لقمه‌های اضافه‌ی زندگی بود. ولی گویا به‌دلیل انتقادهایم از مطالب تغذیه‌ای چاپ شده در آن مجله، آن مصاحبه تقدیر چاپ نیافت.

تیتر زدن‌های بازاری
موضوعات مربوط به تغذیه نُقل مجلس بیشتر شماره‌های مجلات پزشکی، سلامت و خانوادگی و نیز سایت‌های اینترنتی و خیلی از رسانه‌ها در سرتاسر دنیا و تا دل‌تان بخواهد مملو از تیترهای بازاری و نوشته‌ها و صحبت‌های دم‌دستی و توام با خرافه‌های عام‌پسند است. علی‌رغم این‌که توصیه‌های علم تغذیه در مورد تغذیه‌ی سالم همانند سایر علوم پزشکی بر مبنای شواهد است، خیلی از مردم مایل‌اند اعتقادات و باورهای قدیمی خود را در قالب‌هایی همچون طب سنتی حفظ کنند و این به‌ویژه در مورد غذا و تغذیه پزشکی صادق است. این‌که مردمان با آن‌چه بر مبنای درمان و پیشگیری از بیماری‌ها به‌طریق «اعجاز خوراکی‌ها» بیان شود، ارتباط بهتری برقرار می‌کنند، و این‌که ترجیح می‌دهند با آن‌چه با تمایلات درونی آنان مغایرت دارد روبه‌رو نشوند، مبنای سیاست نشر مطلب توسط برخی مجلات است.
این‌که در برخی مجلات «پزشکی» نیز همانند مجلات «خانوادگی» گاه افراد غیرکارشناس دست به نوشتن در مباحث تغذیه می‌زنند و گاهی دانسته‌های کلی و اشتباه مردم را برای‌شان تکرار می‌کنند و گاه مطالبی از بیخ و بُن غلط از سر غفلت سردبیران این مجلات چاپ می‌شود، جای شگفتی دارد؛ زیرا مردم با توکل شیرین به نام و عنوان پزشکی نشریه، چنین مطالبی را می‌خوانند و نقل می‌کنند. بدیهی است نداشتن مطلب مناسب و کافی برای چاپ در هر شماره دلیل برای چنین تن دادن به چاپ هر مطلبی در یک مجله‌ی پزشکی نیست. «کاهش وزن بدون نیاز به کمتر خوردن»، «سیب بخورید فراموشی نگیرید» و «مصرف نکردن دانه‌ها و مغزها باعث کم‌خونی می‌شود» نمونه‌ای از تیترهای یکی از همین مجلات است.

لقمه‌های اضافه‌ی زندگی
برای کنترل وزن، شمارش کالری دریافتی از غذا بر پایه‌ی یک فهرست که کالری غذاها در آن به درست یا غلط بیان شده است (هر یک خرما ۲۰ کیلوکالری!) و تلاش برای سر درآوردن از مقدار انرژی مورد نیاز روزانه‌ی بدن و «گلچین» کردن و خوردن غذاهای مورد علاقه و کمتر خوردن آن‌چه دوست نداریم، روش درستی نیست. به‌منظور کاهش وزن، آن‌چه کارشناسان تغذیه موظف به انجام و افراد مبتلا به اضافه‌وزن مکلف به رعایت آن هستند مراقبت «دایمی» از «لقمه‌های اضافه»ی زندگی است.
لقمه‌های اضافه‌ی زندگی شامل آن «دست در دهان کردن»‌هایی است نه از روی گرسنگی که ناشی از عادات تغذیه‌ای برخاسته از فرهنگ قومی و خانوادگی در غذا خوردن. ده‌ها قلم غذایی را می‌توان برشمرد که به‌لحاظ محتوی انرژی از نان و برنج سر سفره بالاترند و در عین‌حال کمتر خوردن‌شان کمبودی برای بدن ایجاد نمی‌کند و البته خوردن‌شان تحمیل قابل ملاحظه‌ی انرژی بر بدن است. مثال‌هایی از لقمه‌های اضافه‌ی زندگی را در یک صبحانه، ناهار و شام به‌ظاهر «ساده»ی مردم گیلان‌زمین این‌گونه می‌توان شمرد:
صبحانه: نان، پنیر، چای شیرین و ۳ دانه گردو
میان‌وعده: دو عدد بیسکوییت ساده و کمی میوه
ناهار: برنج و کمی ته‌دیگ و خورش ترش‌تره
چاشنی‌ها: زیتون، باقلا، همراه سالاد با روغن زیتون
عصرانه: چای
شام: نان و کوکو سیب‌زمینی و باقلا و زیتون
و: روزانه سه استکان چای و با هر چای دو حبه قند.
این شاید نمونه‌ای از یک تغذیه‌ی نسبتاً ساده‌ی مردم ماست و البته زندگی خیلی‌ها به این سادگی نیست. علی‌رغم این سادگی، لقمه‌های اضافه‌ی قابل ملاحظه‌ای هست که اگر اضافه‌وزن دارید و بر همین سفره‌ی ساده می‌نشینید، می‌توانید لقمه‌های اضافه‌ی زیر را کم کنید و کاهش وزن یابید:
– اگر یک بند انگشت از پنیر صبحانه کم کنید: نتیجه این‌که آخر یک ماه حداقل ۴۰۰ گرم پنیر کمتر میل کرده‌اید.
– اگر یک دانه گردو کمتر میل کنید: نتیجه این‌که آخر ماه ۲۰۰ گرم گردو کمتر صرف کرده‌اید.
– اگر یک بیسکوییت کمتر و به‌جای آن یک لقمه نان به‌عنوان میان‌وعده میل کنید: نتیجه این‌که در انتهای ماه ۱۲۰۰ کیلوکالری صرفه‌جویی دریافت انرژی داشته‌اید (بیسکوییت حاوی آرد و روغن و شکر است و نان تنها حاوی آرد است).
– اگر آن یک قاشق روغن زیتون سالاد را بی‌خیال شوید: نتیجه این‌که آخر ماه حدود نیم لیتر روغن زیتون نخورده‌اید (یک قاشق روغن زیتون انرژی معادل ۸ قاشق برنج پخته دارد).
– اگر زیتون و باقلا خام آخر ناهار را نیز بی‌خیال شوید: نتیجه این‌که ۵ دانه زیتون و باقلا در هر ناهار می‌شود به‌عبارتی نیم کیلو زیتون و باقلا در آخر ماه و با احتساب همین تعداد در وعده‌ی شام، می‌شود یک کیلوگرم.
– اگر ته‌دیگ آخر غذا را میل نکنید: نتیجه این‌که آخر ماه یک قابلمه ته‌دیگ نخورده‌اید.
– اگر تنها یک قاشق از خورش ترش‌تره‌ی ناهار را کسر کنید: نتیجه این‌که آخر یک ماه دو بشقاب کامل خورش صرفه‌جویی کرده‌اید.
– اگر قد کوکوی شام را تنها یک سانتی‌متر کوتاه کنید: نتیجه این‌که آخر یک ماه به‌قدر یک ماهی‌تابه‌ی بزرگ کوکو کمتر میل کرده‌اید.
– و اگر چای را قدری خنک‌تر و با یک حبه قند بنوشید: نتیجه این‌که در یک ماه تعداد ۹۰ حبه قند صرفه‌جویی کرده‌اید.
نتیجه‌گیری: کم کردن این لقمه‌های اضافه‌ی شمرده شده هیچ‌یک گرسنگی یا کمبود ریزمغذی برای فرد برجا نخواهد گذاشت. روزهایی هم هست که غذاهای مورد علاقه‌تر داریم و لقمه‌های اضافه‌ی آن‌چنانی‌تر. این نمونه‌ای از برخورد علمی و اصولی برای کنترل وزن توسط یک متخصص تغذیه مبتنی بر ارزیابی از رفتارهای پرخطر تغذیه‌ای وی است: کم کردن لقمه‌های اضافه و آموزش برای مراقبت از این لقمه‌های اضافه تا وزن کم شده برنگردد. و جالب است بدانید که نان و برنج کمترین نقش را در بروز چاقی دارند و نقش تنقلات در بروز چاقی نیز کمتر از این لقمه‌های اضافه‌ی زندگی است (مصرف متعادل تنقلات موجب چاقی نمی‌شود).

دکتر سیدمحسن مداح
متخصص تغذیه
نشانی: رشت، گلسار، خیابان ۸۰، تلفن: ۳۳۱۱۸۲۸۲
Email: maddahm@yahoo.com