پزشکان گیل

دکتر رقیه حج‌فروش

چاقی حالتی ناشی از تجمع زیاد بافت چربی در بدن است. یک مرد سالم تقریباً ۱۵ تا ۲۰ درصد چربی دارد ولی در یک زن سالم این مقدار به ۲۴ تا ۳۰ درصد می‌رسد؛ بنابراین با توجه به این‌که تفاوت وزن افراد فقط به تفاوت میزان چربی بدن آن‌ها مربوط نمی‌شود، وزن به‌تنهایی شاخص خوبی برای تعیین میزان چاقی نیست.

BMI

نمایه وزن بدن (BMI: Body Mass Index) شایع‌ترین روش مورد استفاده برای تعیین چاقی است که از تقسیم وزن برحسب کیلوگرم بر مجذور قد برحسب متر محاسبه می‌شود. اندازه‌گیری قد و وزن ساده است و نیاز به مهارت،‌ ابزار و تجهیزات اندکی دارد و با محاسبه BMI به‌‌سهولت می‌توان اضافه‌وزن یا چاقی را تعیین کرد؛ اما این روش محدودیت‌هایی دارد از جمله این‌که تفاوت بین میزان چربی و باقی توده بدن و نیز توزیع چاقی در بدن را نشان نمی‌دهد (تصویر یک).

تصویر ۱

لازم است این‌ شاخص‌ها را بدانیم؟
کورن و همکاران در سال ۲۰۱۳ نشان دادند که حجم چربی بافتی در کودکان دیابتی با افزایش BMI به‌صورت سهمی بالا می‌رود و خطی نیست. در مطالعه‌ دیگری در افراد سنین ۸ تا ۱۷ سال نشان داده شد که اندازه دور کمر با میزان چاقی کل، چربی زیرپوستی و چاقی احشایی همبستگی دارد. البته روش اندازه‌گیری دور کمر هم باید درست باشد (تصویر ۲).

تصویر ۲. شکل صحیح اندازه‌گیری محیط میان‌تنه در حالت بازدم

داده‌ها نشان می‌دهد که توزیع منطقه‌ای چربی بر بروز عوارض چاقی تاثیر دارد. چاقی آندرویید که در آن چربی‌ها به‌طور بارز در ناحیه شکم وجود دارند (شامل چربی احشایی و به‌نسبت کمتر زیرپوستی) ارتباطی قوی با بدتر شدن وضعیت متابولیک و پیامدهای بالینی چاقی دارد. افزایش دور کمر برای BMI بین ۲۵ تا ۳۵ بر خطر بروز حوادث قلبی- عروقی و دیابت نوع دوم می‌افزاید (تصویر ۳).

تصویر ۳. چاقی زنانه و مردانه

اندازه‌گیری دور کمر
سندرم متابولیک که بر خطر عوارض قلبی- عروقی می‌افزاید، در مردان با دور کمر بیش از ۹۴ و زنان با دور کمر بیش از ۸۰ سانتی‌متر دیده می‌شود. این اندازه چنان‌چه‌ بالای ۱۰۲ در مردان و بیش از ۸۸ سانتی‌متر در زنان باشد،‌ نیاز به مداخله درمانی فوری دارد.
اندازه‌گیری دور کمر گرچه نمی‌تواند تفاوت بین چربی زیرپوست و ذخیره چربی داخل شکم را تشخیص دهد اما نشانگری جایگزین برای تعیین چاقی احشایی است. تکنیک‌های استاندارد فعلی اندازه‌گیری چربی احشایی MRI و CT است.
اما منظور از دور کمر دقیقاً کجاست؟
محل اندازه‌گیری دور کمر بالای ستیغ ایلیاک در نظر گرفته می‌شود که در افراد چاق ممکن است یافتن آن سخت باشد و نتوان نوار اندازه‌گیری را درست قرار داد. این مکان با جایی که به‌طور معمول کمترین میزان دور کمر است فرق دارد و البته میزان طبیعی آن برحسب نژاد افراد متفاوت است (تصویر ۴).

تصویر ۴

اندازه‌گیری قطر شکم
انداره‌گیری قطر ساژیتال شکم (SAD) در بزرگسالان مستقل از سن، دور کمر و BMI، با اختلال تنظیم قند خون (افزایش HbA1C بیش از ۷/۵ درصد) مرتبط است (تصویر ۵). البته این روش برای تعیین سندرم متابولیک برتری بر میزان BMI،‌ اندازه‌‌گیری دور کمر یا نسبت کمر به لگن ندارد.

تصویر ۵

اندازه‌گیری ضخامت چین‌های پوستی
اندازه‌گیری ضخامت چین‌های پوستی که نیاز به ابزار خاص و آموزش دارد، نیز روشی است که با تعیین میزان چربی زیرپوستی در اندام‌ها یا تنه، اطلاعاتی درباره توزیع چربی می‌دهد (تصویر ۶). در مطالعه‌ای نشان داده شد که در کودکان و نوجوانان چربی زیرپوستی بهترین پیش‌بینی‌کننده مقاومت به انسولین بوده اما بهترین عامل پیش‌بینی مسایل قلبی- عروقی در طولانی‌مدت میزان BMI است. در بالغین چربی احشایی و BMI بهترین عامل پیش‌بینی مسایل قلبی- عروقی است.

تصویر ۶

ارزیابی چاقی در کودکان و بزرگسالان
در مجموع BMI ساده‌ترین روش برای تشخیص چربی زیادی بدن است. دور کمر یا نسبت کمر به قد ممکن است اطلاعات بیشتری درباره خطرات متابولیک بدهد اما نتایج خیلی پیوسته نیست.
روش‌های پیشرفته تعیین ترکیب بدن در تشخیص عوارض و خطرات متابولیک بهتر از BMI نیست. کودکان یک فرد بالغ در اندازه کوچک نیستند بنابراین روش‌هایی مثل اندازه‌گیری قطر ساژیتال شکم و اندازه‌گیری چربی احشایی همان ارتباطی را که در تعیین خطر بزرگسالان نشان می‌دهد در کودکان نخواهد داشت و هنوز به شواهد بیشتری نیاز است که نشان دهد چربی احشایی یا اندازه‌گیری دور کمر برای تعیین عوارض قلبی- عروقی چاقی در کودکان برتری بارزی نسبت به BMI داشته باشد. از سویی تغییرات ناشی از رشد و نمو از تولد تا بزرگسالی به‌ندرت در نظر گرفته می‌شود در حالی ‌که ممکن است مهم باشد.

Ref
emedicine.medscape.com/article/123702-overview

 :BMI: How does it measure up? Babette S. Zemel, PhD

MP2.2.Zemel,B_COC_v4

Toronto Notes, 2017

دکتر رقیه حج‌فروش
پزشک عمومی

Email: dr.hajf@gmail.com