پزشکان گیل

به‌مناسبت دویستمین زادروز ویرشو و یکصدمین زادروز لاون

سالواتوره منجیونه، مارک ال‌ تیکوچینسکی
ترجمه: دکتر هدیه حج‌فروش

ملاک سنجش غایی انسانیت فرد، موقعیت او در لحظات راحتی و آسایش نیست، بلکه جایگاه او در مواقع چالش و مجادله است.
مارتین لوتر کینگ جونیور، ۱۹۶۳

دنیاگیری کووید-۱۹ به‌وضوح به ما یادآوری کرد که نه‌تنها دولت توانمند و سلامت عمومی خوب یک جامعه می‌تواند زندگی افراد را نجات دهد، بلکه همچنین عوامل اجتماعی و نژادی، نابرابری‌ها و بی‌عدالتی بر بیماری‌ها تاثیر می‌گذارد. ویروس کرونا نیز به‌روشنی نشان داد مشکلاتی که امروز با آن روبه‌رو هستیم جهانی و همگانی است؛ بنابراین فقط راه‌حل‌های بین‌المللی در ریشه‌کنی ‌آن موثر خواهد بود. به‌علاوه‌، دنیاگیری بسیاری از مردم را مجبور به تجدیدنظر درباره مفهوم و گستره علم پزشکی کرده‌ است. اما بحث بر سر این‌که طبابت چیست- و چه نیست – مطلبی جدید و نوظهور نیست. امسال با دو مناسبت مهم یعنی زادروز دو پزشک که دیدگاه گسترده‌ای نسبت به‌نقش حرفه پزشکی داشتند، مواجه هستیم.
رودولف ویرشو (Rudolf Virchow)، پزشک آلمانی که اکتبر ۲۰۲۱ (مهر ۱۴۰۰) دویستمین زادروز اوست، بسیار مطمئن بود که بیماری بازتابی از شکست‌های جامعه است. به ادعای او، پزشکی یک علم اجتماعی است و سیاست چیزی جز پزشکی در مقیاسی بزرگ‌تر نیست. ویرشو پزشکان را به‌عنوان وکلای طبیعی انسان‌های فقیر می‌دید و مشکلات اجتماعی را به‌مثابه مسوولیت آنان می‌دانست. او حاضر بود بهای این اعتقاد و طرفداری خود را نیز بپردازد. وقتی در انقلاب مارس ۱۸۴۸ آلمان، ویرشو دانشجویان خود را به سنگرهای خیابانی برد، دولت او را از دانشگاه و بیمارستان «شاریته» برلین اخراج کرد، اما با این‌حال ویرشو بی‌باک بود. او شهرت خود را به‌عنوان یک رهبر و پیشرو در آسیب‌شناسی اروپا بازیافت و سپس موفق شد یک کرسی در رایشتاگ (پارلمان آلمان) به‌دست آورد.
در طول فعالیت‌های سیاسی ویرشو که چندین دهه به‌طول انجامید، او درگیر تصویب قوانینی بود که برلین را به یک شهر نمونه و الگویی در زمینه سلامت و بهداشت تبدیل کرد. او همچنین بر محکوم کردن بی‌عدالتی‌های اجتماعی زمان خود اصرار می‌ورزید. درباره مشکلات ناشی از انقلاب صنعتی نوشته بود: «آیا پیروزی انسان‌های نابغه در خدمت هدف دیگری جز بدبختی نژاد بشر بوده است؟»
امروزه با توجه به نابرابری گسترده در توزیع ثروت، تبعیض نژادی، نابرابری در مسایل اقتصادی-اجتماعی، سلامت و مراقبت از سلامت، خطرات فاجعه‌بار جهانی و شکست‌های شگفت‌انگیز در رهبری و مدیریت، این پرسش حتی بیشتر از پیش مطرح است. چنین چالش‌هایی بحث‌های دیگری برمی‌انگیزد مثلاً درباره این‌که آیا پزشکان باید سرشان به کار خودشان گرم باشد (همان‌طور که در سال ۲۰۱۸ «انجمن ملی سلاح آمریکا» از آنان خواست) یا همان‌طور که برنارد لاون (Bernard Lown) با شور و حرارت معتقد بود، باید کمک کنند تا خلاء رهبری پر شود و نقش خود را به‌عنوان مدافع بیماران و اقشار فقیر جامعه ایفا کنند؟
لاون که باید ماه ژوئن ۲۰۲۱ (خرداد ۱۴۰۰) صد ساله می‌شد (اودر فوریه ۲۰۲۱ / بهمن ۱۳۹۹ درگذشت)، عمر خود را صرف یادآوری این مطلب به پزشکان کرد که فعالیت‌های اجتماعی نه‌تنها با پزشکی ناسازگار نیست، بلکه در واقع، این دو ارتباط تنگاتنگی با هم دارند. او در ۱۴ سالگی علاوه بر کشورش لیتوانی، خانواده بزرگ یهودی خود را به مقصد ایالات متحده ترک کرد، از جمله پدربزرگ خود را که یک خاخام بود. وقتی نازی‌ها به لیتوانی حمله کردند، همه افراد خانواده او را در یک کنیسه جمع کردند و زنده زنده در آتش سوزاندند. این واقعه الهام‌بخش شعار مادام‌العمر لاون شد ‌که «در برابر ظلم هرگز نجوا نکن، فریاد کن!»
لاون یک متخصص قلب پیشرو و مخترع دفیبریلاتور جریان مستقیم برای احیای قلبی بود که از ثبت اختراع به‌نام خود خودداری کرد زیرا می‌خواست همگان به آن دسترسی داشته باشند. لاون هرگز فراموش نکرد که پزشک بودن با مسوولیت‌های اجتماعی همراه است. به‌عنوان یک فعال اجتماعی مادام‌العمر، او چندین جایزه بین‌المللی صلح دریافت کرد و از جمله به‌عنوان نماینده «سازمان بین‌المللی پزشکان برای پیشگیری از جنگ هسته‌ای» (IPPNW) که خود بنیان‌گذارش بود، جایزه صلح نوبل را برد. لاون بر الگو و مدل اصلی پزشکی در ابعاد جهانی و اجتماعی چنان تاثیری گذاشت که در عصر ما که دوره مشکلات و راه‌حل‌های جهانی است، این الگوها طنین‌انداز است.
او در سال ۱۹۸۵ گفت: «IPPNW با پزشکان، صرف‌نظر از اعتقادات سیاسی‌شان، برای نجات خانه در معرض خطرمان همکاری می‌کند.» این کلمات گویا پیشگویی بروز دنیاگیری کووید-۱۹ و بحران‌های دوگانه چالش‌برانگیز زندگی فعلی ما درباره تغییرات اقلیمی و افزایش جمعیت دنیاست. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، کووید-۱۹ را یک دست‌گرمی برای مقابله با تهدیدهای فزاینده آینده نامیده است. ما پزشکان، به‌عنوان متخصصانی که خود را وقف تسکین رنج مردم کرده‌ایم، در جایگاه مناسبی برای پاسخگویی به چنین تهدیدهایی قرار گرفته‌ایم. چنین کاری ما را ملزم می‌کند تا از تقسیمات بین‌المللی فراتر رویم و جامعه جهانی‌ای مبتنی بر مشارکت بیشتر بسازیم. مارتین لوتر کینگ جونیور این مطلب را به‌عنوان مساله‌ای برای حفظ بقا مطرح کرده و گفته بود: «ما باید یاد بگیریم یا به‌عنوان برادران هم در کنار یکدیگر زندگی کنیم یا با هم به‌عنوان جمعی احمق هلاک شویم»
لاون در سال ۲۰۱۳ گفت: «ما برای ایجاد تغییر پزشک می‌شویم و برای انجام این هدف در موقعیت منحصربه‌فردی هستیم.» همچنین لاون در سال ۲۰۰۱ در مصاحبه با روزنامه آمریکایی بوستون گلوب گفته بود: «شما نمی‌توانید متعهد به ایجاد سلامتی باشید، بدون این‌که درگیر مبارزه اجتماعی برای سلامتی شوید.»
لاون با عملی کردن ایده‌های خود در کار بالینی، آخرین سال‌های زندگی خود را در تدوین و نگارش روش‌های جسورانه در مورد بحران آب و هوا گذراند؛ مساله‌ای که داده‌های اخیر نشان می‌دهد ممکن است اضطرار بحران کووید-۱۹ را تسهیل کرده باشد.
در لحظات حساس و بحرانی قرن ۲۰، دانشمندان رهبری فکری و اخلاقی را برعهده گرفتند. لاون در عقاید خود مبنی بر این‌که پزشکان نفوذ لازم برای تاثیرگذاری در تغییرات گسترده‌تر در جامعه را دارند، ثابت‌قدم ماند. تجلی تقدیر جهانی از پزشکان خط مقدم درمان، نشان می‌دهد حق با او بوده است.
ما معتقدیم که مسایل اجتماعی باید بخشی از واحدهای درسی در آموزش پزشکی باشد، نه‌تنها از این‌رو که پزشکان باید بدانند که عوامل اجتماعی تعیین‌کننده سلامت عامل۸۰ درصد از پیامدهای سلامتی هستند، بلکه دانشجویان پزشکی باید بفهمند که تنها با مدنظر قرار دادن مسایل اجتماعی می‌توانند واقعاً سلامت جوامع را ارتقا بخشند. این‌که پزشکان، چه به‌عنوان حامیان و فعالان اجتماعی یا قانونگذار، فشار بیشتری بر سیستم وارد آورند، ما در هر حال مدعی هستیم که مشارکت اجتماعی باید بخشی از شرح وظایف پزشکان باشد. به‌عنوان مثال، در کالج پزشکی سیدنی کیمل، ما دانشجویان را تشویق می‌کنیم تا با حضور در کلینیک‌های تحت مدیریت دانشجویان در پنج سرپناه بی‌خانمان‌ها در فیلادلفیا خدمات اجتماعی ارایه دهند؛ و تعامل با مسایل اجتماعی را در تصمیمات ارتقایی در دانشکده مدنظر قرار می‌دهیم. بسیاری از دانشکده‌های پزشکی دیگر نیز اقدامات مشابهی انجام داده‌اند.
دکتر ویوک مورتی، جراح عمومی، در سال ۲۰۱۹ درباره لزوم سپردن این امانت به پزشکان نوشت: «مردم ما را متهم خواهند کرد که سیاسی هستیم، اما حتی اگر مردم شما را متهم به سیاسی‌کاری کنند چون برای دفاع از افرادی که نمی‌توانند از خود دفاع کنند سینه سپر کرده‌اید، باید این کار را انجام دهید زیرا این وظیفه، قلب و هسته مرکزی حرفه ماست.» اطلاعات غلط و سوءمدیریت که در دنیاگیری کووید -۱۹مشاهده شد، تاکیدی دوباره بر لزوم بیان نظرات پزشکان در مورد در نظر گرفتن مسایل اخلاقی بوده است. رویکردهای جایگزین- از جمله بی‌تفاوتی- بازتاب دیدگاه‌های محدودی چون سیاسی‌کاری است و کار پزشکان نیست.
دانته آلیگری (نویسنده سه‌کانه «بهشت، برزخ، دوزخ) که تحصیلکرده رشته داروسازی بود و سپتامبر امسال (شهریور ۱۴۰۰) هفتصدمین سالگرد درگذشت اوست، تحمل چندانی برای بی‌تفاوتی نداشت. او افراد بی‌تفاوت یا به‌اصطلاح تماشاچیان را در پست‌ترین طبقه دوزخ جا داده بود.
یونانیان باستان به‌سادگی مردمی را که از مشارکت خودداری می‌کردند «احمق» خطاب می‌کردند. ما معتقدیم که این بی‌تفاوتی در مواقع چالش و مجادله شبیه به مشارکت در ارتکاب جرم است. کووید-۱۹ ممکن است سرانجام همکاران حرفه‌ای ما را مجبور کند بپذیرند که شایستگی و توانمندی یک دانشجوی پزشکی باید در خدمت دفاع از حقوق مردم و فعالیت‌های اجتماعی قرار گیرد.

Translated from
Virchow at 200 and Lown at 100 — Physicians as Activists
Salvatore Mangione, M.D., and Mark L. Tykocinski, M.D
July 22, 2021 (N Engl J Med 2021)

دکتر هدیه حج‌فروش
پزشک عمومی

Email: dr.hajf@gmail.com