پزشکان گیل

دکتر هدیه حج‌فروش

اکثر دانشگاه‌ها و انجمن‌های پزشکی دارای سیاست‌ها، استانداردها و رهنمودهایی برای پزشکان درباره روابط با گروه‌های صنعتی یا تجاری یا به‌اصطلاح «منافع تجاری» (Commercial interests) هستند. به‌عنوان مثال، در کانادا «انجمن حمایت از پزشکان کانادایی» (CMPA) در این زمینه دستورالعمل‌هایی دارد که در این‌ مبحث به آن می‌پردازیم. به‌نظر می‌رسد در کشور ما نیز جای آن دارد که با همکاری نهادهایی چون سازمان نظام پزشکی، انجمن‌های علمی، فرهنگستان علوم پزشکی و دپارتمان‌های اخلاق پزشکی دانشگاه‌های علوم پزشکی، مقررات مشخص و دقیقی در این‌باره وضع و اجرا شود.
پزشکان و صنایع کانادایی سال‌هاست که با همکاری هم می‌کوشند شرایط بهتری برای بیماران فراهم کنند. آن‌ها تحقیقات بالینی انجام می‌دهند، دستگاه‌های پزشکی را آزمایش می‌کنند و ارتقا می‌دهند و در آزمایش‌های دارویی برای ارایه داروهای جدید شرکت می‌کنند. در حالی که این اقدامات مزایای زیادی را به ارمغان می‌آورد، مشکلات احتمالی نیز وجود دارد؛ ولی پزشکان می‌توانند قدم‌های لازم را بردارند تا مشکلات اخلاقی و درگیری‌هایی که در مواجهه با منافع تجاری به‌وجود می‌آید، به حداقل برسد.

منافع تجاری چیست؟
در زمینه مراقبت‌های بهداشتی، منافع تجاری شامل صنایع مرتبط با فروش، توزیع یا توسعه محصولات و خدمات مرتبط با سلامتی مانند دارو، وسایل پزشکی و بیوتکنولوژی است. پزشکان ممکن است هنگام ارایه خدمات بالینی یا در زمان انجام تحقیق یا شرکت در توسعه حرفه‌ای با منافع تجاری درگیر شوند و علاوه بر آن، با منافع تجاری در فعالیت‌های غیرپزشکی مانند تبلیغات یا اجاره فضای مجاور یک داروخانه و… نیز مواجهه داشته باشند. در این‌گونه موارد، باید اطمینان حاصل کرد که درگیری با منافع تجاری، با مسوولیت‌های اساسی یک پزشک در برابر بیمار و جامعه منافات ندارد. تضاد منافع زمانی اتفاق می‌افتد که ارتباط شخصی یا تعهد پزشک به صنعت یا تجارت، با مسوولیت‌های حرفه‌ای یا اخلاقیات او ناسازگار باشد. پزشکان باید هرگونه تعارض بین منافع شخصی با منافع بیماران خود را به‌نفع بیماران و مطابق با مسوولیت‌های حرفه‌ای خود حل کنند.

اخلاق پزشکی و حرفه‌ای
کدهای اخلاقی «انجمن‌های پزشکی کانادا» (CMA) یک چارچوب اخلاقی برای پزشکان برای مواجهه با منافع تجاری ارایه می‌دهد. پزشکان ابتدا باید مصالح بیماران خود را در نظر بگیرند و در برابر هر نفوذ یا مداخله‌ای که بتواند این رابطه یا یکپارچگی حرفه‌ای پزشک را تضعیف کند، مقابله کنند. در کِبِک، مقررات اخلاق پزشکی می‌گوید: «یک پزشک باید همیشه استقلال حرفه‌ای خود را حفظ کند و از هر شرایطی که در آن بیمار متضرر ‌شود، بپرهیزد؛ به‌ویژه هنگامی که بعضی منافع مورد نظر ممکن است نسبت به منافع بیماران ترجیحاتی داشته باشد یا به صداقت و وفاداری پزشک آسیب رساند.»
مقامات نظارتی پزشکی همچنین راهنمایی‌هایی برای کمک به پزشکان در درک و مدیریت مناسب روابط خود با صنعت ارایه می‌کند. بسیاری از این انتظارات بر پایه اصول و ارزش‌های حرفه‌ای پزشکی است. به‌عنوان مثال «کالج پزشکان و جراحان آلبرتا» (CPSA) می‌گوید: «اگر صنعت سبب شود که اعتمادپذیری و وفاداری پزشک به بیمار کاهش یابد، یک پزشک نباید با صنعت ارتباط برقرار کند.» این کالج همچنین یادآور می‌شود چنان‌چه ارتباط بین پزشک و صنعت به‌گونه‌ای باشد که بتواند به‌طور قابل ملاحظه و بالقوه بر قضاوت بالینی پزشک تاثیر بگذارد، پزشک موظف است این مساله را به‌طور کامل برای بیمارش آشکار سازد.

نکاتی درباره کار بالینی
قضاوت بالینی نباید تحت‌تاثیر روابط با صنعت قرار گیرد. تضادهای بالقوه در مورد هدایا و خسارات ناشی از منافع تجاری وجود دارد، از جمله زمانی که نمایندگان صنایع از یک دفتر پزشکی بازدید می‌کنند. هدایای شخصی نمی‌تواند در دیدار با نمایندگان صنایع پذیرفته شود. با این حال، هدایایی مانند وسایل کمک‌آموزشی که ممکن است به کار آموزش بیماران بیاید، ممکن است قابل قبول باشد؛ به‌شرطی که در درجه اول به بیمار کمک کند و برای پزشکان خارج از کار بالینی‌شان ارزش و فایده‌ای نداشته باشد. نمونه‌های دارویی نیز ممکن است پذیرفته شود، اما باید مطابق با دستورالعمل‌های پزشکی مورد استفاده قرار گیرد نه برای استفاده شخصی یا خانوادگی.
پزشک می‌تواند بپذیرد که نماینده یک شرکت دارویی یا صنعتی در زمان ارایه اطلاعات در مورد محصولات یا خدمات خود، او را به صرف غذایی با قیمت متعارف دعوت کند؛ اما پزشکان از فروش یا تبلیغ محصولاتی که به‌لحاظ پزشکی ضروری نیستند (مانند مکمل‌ها و داروهای گیاهی) منع می‌شوند.
اطلاعات مربوط به یک محصول یا خدمت ارایه‌ شده توسط یک گروه صنعتی یا تجاری، از جمله جزوات یا بروشورهای آموزشی، باید اول توسط پزشک ارزیابی شود و سپس در اختیار بیماران قرار بگیرد. پزشکان شرکت‌کننده در مطالعات و تحقیقات علمی که با نظارت یا حمایت مالی یک شرکت دارویی یا صنعتی برگزار می‌شود باید اطمینان حاصل کنند که مطالعه مورد نظر واقعاً دانش پزشکی را ارتقا داده و منطبق بر اصول اخلاق تحقیقات باشد. پزشکان همچنین لازم است در هنگام مشارکت در چنین مطالعه‌هایی، مشکلات ایمنی پیش‌آمده برای بیمار یا عوارض جانبی را به مقامات مسوول گزارش کنند.

نکاتی درباره رویدادهای آموزشی
برای پزشکانی که با موسسات آموزشی و اطلاع‌رسانی در مورد سازمان‌دهی نشست‌های آموزش مداوم پزشکی یا کارگاه‌های مهارت‌آموزی همکاری می‌کنند، دستورالعمل‌های خاص وجود دارد. به‌طور کلی، هنوز محتوای آموزشی، مواد، فرایندها، فضای فیزیکی و ارایه‌دهندگان آموزش مداوم تحت‌تاثیر حمایت‌های صنعت قرار نگرفته است. با این حال هر مبلغی که از هر گروه یا شرکت صنعتی یا تجاری دریافت می‌شود باید از طریق کمک‌هزینه آموزشی به سازمان برگزارکننده رویداد باشد. پرداخت‌ها باید منصفانه و شامل سفرهای معقول، محل اقامت و غذا برای ارایه‌دهندگان آمورش‌ها باشد. این پرداخت‌ها به‌طور معمول باید از طریق برگزارکننده جلسه و نه به‌طور مستقیم از شرکت صنعتی صورت گیرد. استثتا شامل مواردی است که خود شرکت صنعتی، برگزارکننده سمینار هم هست که در این صورت مستقیماً تماس برقرار می‌شود. در کبک، مقررات اخلاق پزشکی می‌گوید: «یک پزشک ممکن نیست توافقی را بپذیرد یا مزایای آن را قبول کند ‌که استقلال حرفه‌ای‌اش را به‌خطر بیاندازد.»
پزشکانی که در حال ارایه مطالب آموزشی هستند، در سخنرانی‌ها باید علاوه بر نام تجاری به نام ژنریک داروها (در صورت وجود) اشاره کنند. پزشکانی که در یک رویداد آموزشی حضور دارند (جز اساتید) نباید هزینه سفر، اقامت یا وعده‌های غذایی را از شرکت‌های صنعتی بپذیرند؛ البته غذا یا هزینه غذا در حد معقول معمولاً قابل قبول است.

نکاتی درباره فعالیت‌های غیربالینی
وقتی از پزشکان خواسته شود که عضو هیات مشاوره یا مشاور یک شرکت صنعتی یا تجاری شوند، سیاست CMA حاکی است که پزشکان باید یک موافقت‌نامه کتبی با جزییات مربوط به این رابطه داشته باشند. این توافق‌نامه باید نشان دهد که پزشک دارای دانش تخصصی پزشکی است و در غیر این صورت، برای این کار از او درخواست نمی‌شد. پزشکان نباید در فعالیت‌های تبلیغاتی یا فعالیت‌های آموزشی از طرف شرکت صنعتی یا تجاری شرکت کنند. هر هزینه برای فعالیت‌های مشاوره باید عادلانه و با قیمت معقول برای خدمات ارایه‌شده در نظر گرفته شده باشد.
این روزها شایع ‌شده که پزشکان مطب خود را در ساختمان متعلق به دیگر ارایه‌کنندگان خدمات سلامت یا در کنار داروخانه دایر کنند یا بخشی از این ساختمان‌ها را اجاره کنند. اگر قرارداد اجاره یا مبلغ فروش به‌طور قابل توجهی متفاوت با ارزش عادلانه بازار آن منطقه و وابسته به حجم کسب و کار پزشک باشد، این مساله کاملاً تضاد منافع ایجاد خواهد کرد.
دستورالعمل‌های حرفه‌ای حاکی از آن است که یک پزشک نباید بیماران خود را به مراکز یا شرکت‌هایی که در آن‌ها منافع مستقیم یا غیرمستقیم دارد (مانند مراکز درمان یا تشخیصی که سهامدار آن است) ارجاع دهد.
با در نظر گرفتن ارتباطات گاهی نزدیک بین پزشکان و صنعت، همیشه تشخیص مشکلات بالقوه یا احتمالی با منافع تجاری آسان نیست. پزشکان با آگاهی و برداشتن قدم‌هایی برای جلوگیری از درگیری‌های واقعی می‌توانند به‌طور موثر یکپارچگی حرفه‌ای خود را حفظ کنند و خطر شکایت را کاهش دهند.

Ref: Commercial interests and how physicians can avoid the pitfalls

دکتر هدیه حج‌فروش
پزشک عمومی

Email: dr.hajf@gmail.com

بخش‌های پیشین

اخلاق پزشکی (۱)/ اصول پایه

اخلاق پزشکی (۲)/ موارد نقض رازداری پزشکی

اخلاق پزشکی (۳)/ مرزهای روابط پزشک و بیمار