پزشکان گیل

دکتر هدیه حج‌فروش

در دنیای امروز با پیشرفت علم و دانش،‌ اصول ارتباط پزشک و بیمار نیز دستخوش تغییرات بسیاری شده است. «اخلاق پزشکی» (Medical ethics) علمی است که حد و مرز این ارتباط و نیز وظایف پزشک و بیمار را نسبت به هم تعریف می‌کند تا علاوه‌بر حفظ حرمت پزشک، به‌عنوان تشخیص‌دهنده بیماری و تسکین‌بخش آلام بیماران، «اختیار» و در عین‌حال «احترام» بیمار پاس داشته شود. گرچه بیشتر اصول اخلاق پزشکی در همه‌جای دنیا یکسان است، در کشورهای مختلف، تغییرات مختصری ناشی از مسایل فرهنگی و اعتقادی دیده می‌شود. در چند شماره آینده تلاش خواهیم کرد با نگاهی گذرا بر اصول اولیه اخلاق پزشکی در کشورهایی چون امریکا و کانادا، بایدها و نبایدهای این ارتباط دوجانبه را مرور کنیم و اندک مقایسه‌ای نیز با رفتارهای رایج در کشورمان داشته باشیم.

اخلاق پزشکی بر اصول و ارزش‌هایی اشاره دارد که کمک می‌کند تا درست یا غلط اخلاقی را تشخیص دهیم و حدود حقوق، وظایف و بایدها و نبایدهای افراد و گروه‌های انسانی را تعیین می‌کند.

چهار اصل پایه اخلاق پزشکی
۱. اختیار (Autonomy): حق و توانایی بیمار برای تصمیم‌گیری بر اساس عقاید و ارزش‌های فردی
۲. فایده (Beneficence): بهترین فایده‌رسانی پزشک به بیمار بر اساس انجام عملی درست، اجتناب از آسیب با در نظر گرفتن عقاید، ارزش‌ها و ترجیحات شناخته شده خود بیمار
۳. پرهیز از آسیب رساندن (Non-maleficence): اجتناب از ایجاد هر گونه آسیب به بیمار
۴. عدالت (Justice): توزیع عادلانه امکانات درمان در جامعه.
بر این اساس، حقوق اولیه انسانی مثل آزادی، نبود آزار و اذیت و حق انتخاب باید محترم شمرده شود.

امانت‌داری
درمان پزشکی و مواجهه بیمار و پزشک اساساً یک فعالیت اخلاقی است که به‌دلیل ضرورت مراقبت از بیمار و کاهش درد و رنج او آغاز می‌شود. رابطه پزشک و بیمار بر پایه اعتماد و مسوولیت اخلاقی پزشک نسبت به بیمار شکل می‌گیرد که مشخصه آن وظیفه امانت‌داری و مسوول بودن پرشک نسبت به بیمار است. «امانت‌داری» (Fiduciary duty) یک مفهوم قانونی است، بدین معنا که رابطه فقط در صورت تمایل و خواست طرف دوم و با رضایت او ایجاد می‌شود و در همه‌حال رضایت بیمار یا نماینده‌ او شرط است.
در موارد خاصی این ارتباط می‌تواند بدون درخواست کمک خود بیمار یا نماینده‌اش آغاز شود:
– زمانی که پزشک یا مراقب درمانی خدمات اورژانس ارایه می‌کند.
– زمانی که پزشک خدمات درمانی مناسب را برای بیمار زندانی یا تحت دستور دادگاه شروع می‌کند.
– زمانی که بیمار به‌دلیل بیماری روانی تحت درمان است (تحت نظارت قانون بیماران روانی).
– زمانی که امکان انتقال بیماری‌های خاص و واگیر وجود دارد (تحت نظارت قانون وزارت بهداشت).

رازداری
برای ایجاد یک رابطه مناسب درمانی بین بیمار و پزشک تبادل کلیه اطلاعات ضروری است. داشتن حریم خصوصی حق بیمار و رازداری (Confidentiality) و محرمانه نگه داشتن اطلاعات هر بیمار وظیف پزشک است. رازدار نبودن تنها با رضایت بیمار یا در شرایط خاص مثل احتمال آسیب به دیگران، یا موارد مشخص‌‌شده قانونی قابل قبول است و در غیر این‌صورت، پزشک باید برای نقض رازداری به قانون پاسخگو باشد.

قطع درمان
مسوولیت یک پزشک درمان بیمار است. زمانی که پزشک شروع به درمان بیمار می‌کند، باید بیمارش را از هر مانعی که ممکن است زمانی مانع تداوم این ارتباط باشد آگاه کند. زمانی که پزشک مجبور به قطع این ارتباط شد، باید بیمار یا فردی که از طرف بیمار اجازه تصمیم‌گیری دارد را از این خبر مطلع کند، به او زمان کافی برای یافتن یک پزشک مطمئن دیگر بدهد و زمانی که شرایط مناسب بود، امکان انتقال بیمار و اطلاعات مربوط به او را به درمانگر جدید فراهم کند.

:Ref
Toronto Notes, 2018
Code of Medical Ethics: Patient-Physician Relationships, American Medical Association

دکتر هدیه حج‌فروش
پزشک عمومی

Email: dr.hajf@gmail.com