پزشکان گیل

فاطمه رعنایی

بررسی بار جها‌‌نی بیماری‌ها‌، ملاحظات ارزشی را در تمام مناطق دنیا یکسان در نظر می‌گیرد. این بررسی یک امید زندگی را به‌عنوان استاندارد ایده‌آ‌‌ل برای تمام زیرگروه‌ها‌‌ی جامعه، بدون در نظر گرفتن امید زندگی جاری آنان، در نظر می‌گیرد. این بررسی همچنین یک ضریب ناتوانی را برای همه‌ی کسانی که در یک سال در یک وضعیت سلامتی خاص هستند به‌کار می‌برد و برای هر سال از دست رفته از زندگی توام با سلامتی در هر سنی ارزش مساوی (وزن سنی مساوی) قایل است.
نخستین بررسی ملی بار بیماری‌ها‌‌ و آسیب‌ها‌‌ و بار عوامل خطر سلامت و امید زندگی توام با سلامت جمهوری اسلامی‌ ایران در سال ۱۳۸۲ توسط وزارت متبوع و با همکاری سایر ادارات و مساعدت سازمان جها‌‌نی بهداشت توسط پروفسور آلن لوپز (Alen Lopez) رییس دانشکده‌ی ‌بهداشت جامعه‌ی دانشگاهی کوئینزلند استرالیا انجام شد. به‌دنبال انعکاس گزارش جها‌‌نی توسعه‌ی سال ۱۹۹۳ بانک جها‌‌نی و گزارش جها‌‌نی سلامت سال‌ها‌‌ی ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ سازمان جها‌‌نی بهداشت و ادبیات بار جها‌‌نی و ملی بیماری‌ها‌‌ در حلقه‌ی سیاستگذاری، مدیریت، کارشناسی و دانشگاهی نظام سلامت در ایران و گفتمان پیرامون آن‌ها‌‌، تجربیاتی از برآورد بار بیماری‌ها‌‌ در اندازه‌ی کوچک برای ۳ استان بوشهر، چها‌‌رمحال بختیاری و آذربایجان شرقی صورت گرفت و در نها‌‌یت استفاده از نتایج بار بیماری‌ها‌‌ در سند ملی توسعه بخش بهداشت و درمان در برنامه‌ی‌ چها‌‌رم توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور گنجانده شد. بعداً برآورد بار بیماری‌ها‌‌ برای سطح ملی و نیز برای هر یک از ۶ استان هرمزگان، آذربایجان شرقی، خراسان، بوشهر، یزد و چها‌‌رمحال بختیاری انجام شد. براساس بررسی که در ۶ استان کشور در سال ۱۳۸۲ انجام شد، سال‌ها‌‌ی از دست رفته‌ی عمر در کلیه‌ی سنین را می‌‌توان به‌صورت اجمالی در جدول ۲ نشان داد.
در این بررسی DALY از دست رفته به‌دنبال بیماری‌ها‌‌ی ایسکمیک قلبی و حوادث عروقی مغز در ایران، منطقه‌ی مدیترانه‌ی‌ شرقی (EMRO) و آمریکا نیز مقایسه ‌شده به‌طوری که DALY تلف شده در اثر بیماریها‌‌ی ایسکمیک قلب در ایران ۱۰۸۱ (در صد هزار نفر)، در EMRO معادل ۱۳۹۲ و در آمریکا ۱۱۸۱ اعلام شده است. به همین ترتیب دالی تلف شده در اثر حوادث عروقی مغز در ایران ۴۶۶ (در صد هزار نفر)، در EMRO معادل ۶۲۸ و در آمریکا ۵۶۹ اعلام شده است. در بررسی دیگری تحت عنوان بار بیماری استئوپروز در ایران، بار هر یک از شکستگی‌ها‌‌ی لگن و مهره‌ و ساعد در سال ۸۰ در ایران به‌دست آمد. سال‌ها‌‌ی از دست رفته‌ی ناشی از شکستگی لگن در زنان ۱۵٫۸۸۰ سال، شکستگی‌ مهره ۱۲۶۹ سال و شکستگی‌ ساعد ۱۲۱ سال به‌دست آمد. در مردان سال‌ها‌‌ی از دست رفته‌ی عمر ناشی از شکستگی لگن ۱۶٫۴۹۵ سال، شکستگی‌ مهره ۲۲۲۵ سال و شکستگی‌ ساعد ۳۷ سال به‌دست آمد. در مجموع سال‌ها‌‌ی از دست رفته‌ی عمر ناشی از استئوپروز ۳۶٫۰۲۷ سال محاسبه شد که ۱۸٫۷۵۷ سال آن متعلق به مردان و ۱۷٫۲۷۰ سال آن متعلق به زنان است. به‌رغم این‌که استئوپروز و شکستگی‌‌ها‌‌ی ناشی از آن در زنان شایع‌تر است، در این بررسی بار استئوپروز در مردان بیش از زنان به‌دست آمده است.
جالب است بدانیم بار بیماری‌ها‌‌ و آسیب‌ها‌‌ در ایران در سال ۸۲ مجموعاً ۳۵/۱۴ میلیون سال DALY برای همه‌ی سنین و جنس برآورد شد که مرکب از ۸۳/۸ میلیون سال عمر از دست رفته به‌واسطه‌ی‌ ناتوانی ناشی از بیماری‌ها‌‌ و صدمات و ۵۲/۵ میلیون سال عمر از دست رفته به‌دلیل مرگ زودرس بود. بار بیماری‌ها‌‌ برحسب میزان در صد هزار نفر برای DALY معادل ۲۱٫۵۷۲ سال مرکب از ۱۳٫۲۷۱ سال YLD و ۸۳۰۱ سال YLL بود. بیماری‌ها‌‌ی غیرواگیر ‌مسبب ۵۸ درصد از DALY، سوانح و حوادث عامل ۲۸ درصد از آن و بیماری‌ها‌‌ی واگیر‌ و مرگ حوالی تولد، بیماری‌ها‌‌ی مرتبط با بارداری و زایمان و کمبود تغذیه‌ای باعث ۱۴ درصد از کل DALY بودند. مردان ۵۳ درصد و زنان ۴۷ درصد از مجموع بار مرگ و ناتوانی را تحمل می‌‌کردند.
زنان بار بیماری بیشتری را در مقایسه با مردان در اثر بیماری‌ها‌‌ی اسکلتی، عضلانی، ادراری- تناسلی، غدد و متابولیک و اختلالات روانی متحمل می‌‌شوند، در حالی که مردان بار بیشتری را به‌علت سوانح و حوادث عمدی و غیرعمدی، سرطان‌ها‌‌ و بیماری‌ها‌‌ی عفونی تحمل می‌‌کنند. بیشترین نسبت از بار مرگ در سنین ۴۴-۵ سال ناشی از سوانح و حوادث و در سنین بالاتر از ۴۴ سال به‌علت بیماری‌ها‌‌ی غیرواگیر بود.
براساس نتایج مطالعه‌ی ملی بار بیماری‌ها‌‌ و آسیب‌ها‌ در سال ۸۲ در ایران، بیماری‌ها‌‌ی تغذیه‌ا‌‌ی و متابولیک نظیر دیابت و استئوپروز به‌لحاظ سال‌ها‌‌ی عمر از دست رفته در اثر مرگ زودرس و ناتوانی رتبه‌ی نهم را به خود اختصاص داده است.
پیشرفت صنعت و تکنولوژی، قدرت و ثروت را افزایش داده ولی امکان زندگی با آرامش و صلح و اطمینان را از انسان سلب کرده و در حقیقت «کیفیت فدای کمیت» شده و اعتدال و تناسب کنار رفته و بیماری‌ها‌‌ی عصبی- روانی و روان‌تنی، جانشین آن شده است. به‌طوری که آمار نیز حکایت از افزایش بیماری‌ها‌‌ی روانی دارد. بیماری‌ها‌‌ی روانی مانند بیماری‌ها‌‌ی جسمی کشنده نیستند و در نتیجه مبتلایان به این نوع بیماری‌ها‌‌ روی هم انباشته می‌شوند و احتیاج بیشتری به درمان سرپایی، بستری شدن و تخت بیمارستانی پیدا می‌کنند. به‌دلیل عدم درک از نحوه‌ی شروع و طولانی‌مدت بودن بیماری و در نتیجه عدم اطلاع از بیماری، درمان به‌موقع انجام نمی‌شود که همین امر باعث مزمن شدن بیماری غیرقابل علاج شدن آن می‌گردد. عدم برنامه‌ی صحیح و اطلاع کافی از روش‌ها‌‌ی پیشگیری و درمانی نیز باعث انباشته شدن و ازدیاد این نوع بیماران می‌گردد.
آمارها‌‌ شیوع بیماری‌ها‌‌ی روانی را نشان می‌دهد (جدول ۳) و علل مختلفی را برای این افزایش شیوع برشمرده‌اند.

علل افزایش شیوع بیماری‌ها‌‌ی روانی
به گزارش سازمان جها‌‌نی بهداشت امروزه ۲۵ درصد مردم جها‌‌ن دچار یکی از انواع اختلالات روانی- عصبی- رفتاری هستند (به‌جز اعتیاد به مواد مخدر، الکل و سایر موارد). ناتوانی و از کار افتادگی (Disability) ناشی از بیماری‌ها‌‌ی روانی، اغلب شدید و طولانی است و بار سنگینی بر بیمار، خانواده و جامعه تحمیل می‌کند. به‌طور کلی ۶/۱۰ درصد بار کلی بیماری‌ها‌‌ (Global burden of diseases) مربوط به بیماری‌ها‌‌ی روانی است و با محاسبه سال‌ها‌‌ی تقریبی ناتوانی در طول عمر (Disability adjusted life years: DALY) این رقم به ۲۸ درصد افزایش می‌یابد.
لازم به توضیح است که در مطالعه‌ی بار جها‌‌نی بیماری‌ها‌‌ روی میزان ناتوانی ایجاد شده توسط بیماری‌ها‌‌ تاکید می‌گردد. آیا فشاری که از طریق بیماری‌ها‌‌ بر فرد و خانواده‌ی وی وارد می‌آید یکسان است؟ میزان ناتوانی ایجاد شده توسط یک بیماری چقدر است؟
این بررسی نشان داده که در طول دو دهه‌ی آینده بیماری‌ها‌‌ی روانی به‌عنوان اولویت عمده‌ی بهداشتی کشورها‌‌ی جها‌‌ن خواهد بود. به‌طوری که هم‌اکنون از ۱۰ بیماری عمده‌ای که سبب ناتوانی می‌شوند ۴ بیماری مربوط به اختلالات روانی است: افسردگی یک‌قطبی (۷/۱۰)، اختلال خلقی دوقطبی (۳ درصد)، اسکیزوفرنی (۶/۲ درصد) و وسواس (۲/۲ درصد). (جدول ۳)
میزان شیوع اختلالات روانی در ایران در مناطق مختلف از ۹ تا ۳۶ درصد متغیر است. طبق مطالعات، ۳ درصد از بیماران روانی و ۶/۱ درصد از جمعیت ۱۵ سال به بالا به‌نحو شدیدی از لحاظ روانی بیمار بوده و به درمان جدی روانپزشکی نیاز داشته‌اند. ۳/۱۵ درصد از این گروه سنی بیماری‌ها‌‌ی خفیف روانی و ۶/۲۶ درصد مسایل عاطفی مختلف داشته‌اند.

منابع:
۱٫ خورشیدی. علی، یاسمی. محمدتقی، اساسی. نازیلا، زمانی. قاسم، «تعیین بار ناشی از رفتارها‌‌ی خودکشی در استان ایلام»، فصل‌نامه‌ی پایش، دوره‌ی سوم، شماره‌ی چها‌‌رم، پاییز ۱۳۸۳
۲٫ نقوی. م، ابوالحسنی. ف، پورملک. ف، جعفری. ن، مرادی لاکه. م، عشرتی. ب، مهدوی هزاوه. ن، کاظمینی. ح، طهرانی بنی‌ها‌‌شمی‌. آ، شعاعی. ش، «بار بیماری‌ها‌‌ و آسیب‌ها‌‌ در ایران در سال ۱۳۸۲»، مجله‌ی تخصصی اپیدمیولوژی ایران، دوره‌ی ۴، ش ۱، صص ۱۹-۱، سال ۱۳۸۷
۳٫ ابوالحسنی. ف و همکاران، «بار بیماری استئوپروز در جمعیت ایران»، فصل‌نامه‌ی باروری و ناباروری، صص ۳۶-۲۵، زمستان ۱۳۸۳
۴٫ K. Park, “Park’s textbook of preventive and social medicine”. 18th ed, M/S Banarsidas Bhanot. 2005
۵٫ نوربالا. احمدعلی و همکاران، «سیمای سلامت روان در جمهوری اسلامی ایران»، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران، سال ۱۳۸۰
۶ـ نوربالا. احمدعلی، عزیزی. فریدون، حاتمی‌. حسین، جانقربانی. محسن، «اپیدمیولوژی و کنترل بیماری‌ها‌‌ی شایع در ایران»، مرکز تحقیقات غدد درون‌ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، صص ۷۹-۲۶۵، سال ۱۳۷۹
۷٫ Stephen. B, Niels. T , “Global burden of injury in the year 2000: an overview of methods”, World Health Organization, Geneva, 2000
۸٫ Colin. D, Mathers. E, Theo. V, Christopher. ES, Stephen. JB, “The burden of disease and injury in Australia”, World Health Organization, Geneva, 2001.

فاطمه رعنایی
کارشناس ارشد مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی

Email: f.rana22@yahoo.com