پزشکان گیل

یک توضیح ضروری: هدف از تالیف و درج سلسله مقالات «طب مکمل»- که در بخش‌های پیشین آن تا کنون به مباحث طب سوزنی، سوجوک، هیپنوتیزم، انرژی درمانی و هومیوپاتی پرداخته شده است- صرفاً معرفی این روش‌های درمانی برای همکارانی است که ممکن است اطلاعات زیادی در مورد آن‌ها نداشته باشند. بنابراین اگر در مورد هر کدام از آن‌ها موارد کاربردی ذکر می‌شود، منظور تنها موارد کاربرد و فواید این روش‌ها از دیدگاه پزشکانی است که بدان اعتقاد دارند و هیچ‌یک از موارد ذکر شده لزوماً مورد تایید یا توصیه‌ی مولف این مقاله یا ماهنامه‌ی «پزشکان گیل» نیست.

بادکش درمانی
نام دیگر بادکش درمانی حجامت خشک است و عبارت است از ایجاد مکش در نقاط مختلف بدن به‌منظور انبساط عروقی بدن و رفع انسداد عروق و متمرکز کردن سم.
به‌تعریف دیگر بادکش عبارت است از ایجاد انبساط با یک وسیله‌ی مکنده به قطر یک لیوان که مقدار انبساط عضلانی ناشی از مکش آن حداقل به ۱۴ میلی‌متر در راس گنبد برسد.
سابقه‌ی تاریخی بادکش به بیش از هزار سال پیش برمی‌گردد و در بسیاری از نقاط جهان در حال حاضر نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

روش
در ابتدا مرکز درد روی عضو مبتلا مشخص می‌شود. سپس با یک وسیله‌ی مکنده از طریق لیوان‌های مخصوص که ته آن‌ها سوراخ و دارای یک سوپاپ است، مکش انجام می‌گیرد به‌نحوی که انبساط عضلانی ناشی از مکش به قطر یک لیوان و ارتفاع گنبد ایجاد شده در مرکز دایره حداقل ۱۴ میلی‌متر باشد.
در روش‌های قدیمی‌تر از لیوان شیشه‌ای گرم شده یا انداختن پنبه الکل شعله‌ور در داخل لیوان استفاده می‌شد.
نکته: هر مکش نباید بیش از ۵ دقیقه به‌طول بیانجامد.

موارد کاربرد
۱ـ بادکش روی سینه برای جلوگیری از خونریزی پیوسته و غیر قابل کنترل زنان پس از قاعدگی
۲- بادکش و چرخاندن لیوان روی بدن افراد فلج شده از سکته‌ی مغزی
۳- بادکش روی جای نیش عقرب، مار یا زنبور.

حجامت درمانی
حجامت در زبان فارسی به‌معنی مداوا تعریف شده و در اصطلاح یک روش خونگیری است که برای پیشگیری از بیماری‌ها و درمان بیماری های خاص به‌کار می‌رود. به این نوع حجامت که با خونگیری همراه است «حجامت تر» نیز می‌گویند.

تاریخچه
سابقه‌ی تاریخی حجامت مربوط به ۳۳۰۰ سال پیش است که در مقدونیه و سپس در یونان باستان صورت می‌گرفت. همزمان با تاسیس دانشگاه جندی شاپور، حجامت در ایران نیز آغاز شد. این روش درمانی در مصر و هند نیز پیشینه‌ای طولانی دارد.
جالینوس ۱۲۰ سال پس از میلاد در کتاب Paracelsus حاصل تمام تجربیات گذشته در مورد حجامت را این‌گونه خلاصه ‌کرد:
در جایی که طبیعت دردی را حادث می‌کند، در آن‌جا مواد مضری انباشته می‌شود. چنان‌چه طبیعت قادر به خنثی کردن این مواد زاید نباشد، وظیفه‌ی پزشک است که به‌کمک تیغ زدن آن نقطه را باز کند و به کمک بیمار بشتابد.
در قرن ۱۶ میلادی در تمام کشورهای اروپایی، حجامت امری متداول و رایج بود.
حجامت ۱۴۰۰ سال پیش در اسلام نیز ظهور کرد و حدیث مشهور نبوی «الحجامه دواء لکل داء» (حجامت درمان هر دردی است) بر اهمیت حجامت در اسلام تاکید دارد.
بوعلی سینا حجامت را به‌عنوان یک رکن مهم درمان مطرح کرده و علاوه بر او بسیاری از دانشمندان طب در ایران از جمله جرجانی و حکیم محمدبن زکریای رازی نیز از حجامت استفاده کرده‌اند.

اساس حجامت درمانی
سمومی که از طریق مجاری دستگاه گوارش جذب خون می‌شود و در سرتاسر بدن به گردش درمی‌آید ممکن است زیر پوست یا در فضاهای بین مفاصل جمع ‌شود. در این صورت نیاز است که دفع سموم و تصفیه‌ی خون انجام گیرد.

روش
روش انجام حجامت عبارت است از به‌کار بردن بادکش و تورم (انبساط) در نقطه‌ای از بدن به‌وسیله‌ی یک دستگاه مکنده به‌مدت چند دقیقه و سپس ایجاد چند خراش سطحی روی پوست (البته در افراد چاق و عضلانی عمق آن کمی بیشتر است) به‌شکلی پراکنده که تمامی محیط بادکش شده را بپوشاند و بادکش مجدد همان منطقه در ۲ تا ۵ مرحله‌ی متوالی که هر مرحله ۳ تا ۵ دقیقه به‌طول می‌انجامد و در مجموع خون گرفته شده به ۵۰ تا ۱۰۰ میلی‌لیتر می‌رسد.
پس از پایان حجامت، منطقه‌ی حجامت شده ضدعفونی و پانسمان می‌شود و فرد حجامت شده می‌تواند پس از ۴ ساعت حمام آب ولرم بگیرد.

انواع حجامت
۱- حجامت نافع (حجامت عام): این نوع حجامت که نسبت به سایر انواع رایج‌تر است برای پیشگیری و درمان بیماری‌ها یا اجرای سنت اسلام انجام می‌‌شود و مکان آن راس مثلث بین دو کتف است. وقتی در رابطه با ویژ‌گی‌های حجامت صحبت می‌شود، منظور حجامت عام است و وقتی از حجامت در رابطه با درمان بیماری‌های خاص سخن گفته می‌شود منظور حجامت موضعی است.
۲- حجامت نجات‌بخش: روی سر انجام می‌گیرد و رسول خدا (ص) از آن به‌عنوان حجامت نجات‌بخش یاد کرده است. پیامبر فرموده که مکان حجامت یک وجب از بین دو ابرو در پیشانی است تا نقطه‌ای که انگشت ابهام به آن می‌رسد (دقیقاً برآمدگی روی سر یا ملاج). این نقطه از لحاظ طب سوزنی نقطه‌ی DU 20 (Baihui) است.
۳- حجامت رهاننده: جای دقیق آن گودی کمر است.
۴- حجامت ساقین: موضع آن یک وجب است از قوزک پا به‌سوی برجستگی پشت ساق. این نقطه از لحاظ طب سوزنی نقطه‌ی  UB 38 (Fuxi) است و براساس روایات در موارد خارش شدید توصیه شده است (معمولاً سه بار). حجامت ساقین برای دردهای مزمن که در کلیه، مثانه و رحم وجود دارد مفید است و ناراحتی قاعدگی را نیز بهبود می‌بخشد.
۵- حجامت موضعی: این نوع حجامت پس از تشخیص پزشک معالج تجویز می‌شود و در قسمت‌های مختلف بدن انجام می‌گیرد.
۶-  حجامت نقره: این نوع حجامت برای اطفال توصیه می‌شود. محل آن گودی وسط گردن است و برای سنگینی سر (سردرد) منفعت دارد.

موارد کاربرد
۱- حجامت باعث پیشگیری از سکته می‌شود و برای تنگی مجاری تنفسی (آسم)، انسداد عروق (واریس)، مسمومیت بدن (مثل اعتیاد به مواد مخدر) و نارسایی هاضمه استفاده می‌شود و کم‌خونی و کم‌خوابی و پرخوابی را نیز درمان می‌کند.
۲-  حجامت سردردهای شدید میگرن و سینوزیت را درمان می‌کند، باعث آرامش اعصاب می‌شود، هوش و حافظه را افزایش می‌دهد و باعث بهبود بینایی می‌شود.
۳-  حجامت باعث تنظیم ترکیبات خون می‌شود، چربی (کلسترول و تری‌گلیسرید)، اوره و قند خون را کاهش می‌دهد، غلظت خون را برطرف می‌کند، سیستم ایمنی را تقویت می‌کند و در درمان نقرس نیز کاربرد دارد.
۴- حجامت جوش‌ها، کورک‌ها، دمل‌ها، آلرژی، خارش و ریزش مو را بهبود می‌بخشد.
۵-  حجامت درد اندام‌ها را کاهش می‌دهد و قوای جنسی را تقویت می‌کند.

توصیه‌ها و عوارض
حجامت در مواردی مثل کم‌خونی، ضعف و ورم (ادم) تجویز نمی‌شود و برای اطفال و سالمندان باید با احتیاط صورت گیرد. پس از انجام حجامت تا سه روز باید از خوردن شکر، نمک، ماست، تخم‌مرغ و غذاهای ترش‌مزه پرهیز گردد. در بیمارانی که دچار اختلالات انعقادی خون هستند، نباید حجامت انجام گیرد. در افرادی که فشار خون دارند، انجام حجامت ممکن است باعث سردرد شود.

احادیثی منسوب به پیامبر اکرم (ص) در مورد حجامت:
۱- حجامت داروی کلیه‌ی دردهاست.
۲-  وقتی خون هجوم کرد (فشار بالا رفت) حجامت کنید.
۳-  اگر دو چیز شفا باشد، یکی از آن‌ها حجامت است.
۴-  پنج‌چیز سنت پیغمبر است: حیا، حلم، حجامت، عطر و مسواک.
۵-  حجامت باعث صحت بدن، فزونی عقل و زیادی حافظه می‌شود.

بوعلی‌ سینا و حجامت
برخی از کاربرد‌های حجامت در کتاب «قانون» بوعلی‌ سینا از این قرار است:
سردرد: حجامت بر سر، اول تخلیه، بعد رگ زدن
سردردی که بر اثر ضربت خوردن پدید آید: رگ زدن
سردرد به‌دنبال تب و بیماری‌ها: حجامت
فراموشکاری: حجامت بر سر
سرگیجه: رگ زدن، حجامت بر سر و پشت گردن
صرع: حجامت بر سر، رگ زدن.

دکتر حمید اخوین
سوجوک آکوپانکچریست- هیپنوتراپیست
نماینده‌ی انجمن هیپنوتیزم بالینی در استان گیلان
نشانی: رشت، سلیمانداراب، بالاتر از آرامگاه میرزا
تلفن: ۴۲۲۳۹۵۳

Email: hamidakhavein@yahoo.com