پزشکان گیل

مقدمه
شیوع بیماری‌های مادرزادی قلب در نوزادان زنده به‌دنیا آمده حدود ۰/۸% است ولی شیوع این بیماری‌ها در جنین بالاتر است به‌طوری که تقریباً ۲۲ در هزار نوزادانی که مرده به‌دنیا می‌آیند مشکلات متعدد و بزرگ آناتومی قلب دارند.

اتیولوژی
در ایجاد بیماری‌های مادرزادی قلب عوامل متعددی دخالت دارد که شامل: ۱- عوامل مادری، ۲- عوامل جنینی و ۳- عوامل فامیلی و ارثی و اختلالات کروموزومی است.
۱-    عوامل مادری: این عوامل شامل دیابت مادری (اولیه و ثانویه)، فشار خون بالا و اختلالات تیروئیدی مادر، صرع و مصرف داروهای ضد صرع، فنیل‌ کتونوری، مصرف داروهای تراتوژن (مانند تالیدومید، پیریمیدون، کاربامازپین، فنی‌توئین، دیازپام، لیتیوم، هیدانتوئین، اسید والپروئیک، کوکائین، کومادین، سیکلوفسفامید و …)، عفونت‌های مادری (مانند سرخجه، CMV، کوکساکی، آنفلوانزا، سرخک، اوریون)، اولیگوهیدروآمنیوس، پولی‌هیدروآمنیوس، بیماری‌های روماتوئیدی و لوپوس (SLE)، اشعه‌ی X، سیگار و مصرف الکل است.
۲-    عوامل جنینی: مشکلات جنینی که می‌تواند همراه با بیماری‌های مادرزادی قلب باشد، شامل موارد زیر است:
الف. کوچک بودن جنین به‌نسبت سن حاملگی، هیدروپس فتالیس، ناهنجاری‌های خارج قلبی (آترزی مری، آترزی دوازدهه، فیستول مری به نای، امفالوسل، فتق دیافراگماتیک، مشکلات کلیوی جنین، هیدروسفالی)
ب. ناهنجاری‌های کروموزومی (تریزومی ۲۱، ۱۸، ۱۳ و سندرم ترنر)
پ. نامنظمی‌های قلبی (نامنظمی قلب ناپایدار و پایدار، تاکی‌کاردی فوق بطنی پایدار، برادی‌کاردی پایدار).
۳-    عوامل فامیلی و ارثی: این عوامل شامل وجود بیماری‌های مادرزادی قلب در خانواده، والدین و اقوام والدین، کاردیومیوپاتی فامیلی، سندرم مارفان، سندرم دی‌جرج (Di-george)، سندرم اولت اورام (Holt-Oram)، سندرم نونان (Noonan) و وجود قلب چپ کوچک است.
همان‌طور که می‌دانیم قسمت‌های مختلف قلب و سایر اعضای بدن جنین بین هفته‌ی دوم و دهم حاملگی تشکیل می‌شود. اثرات مضر عوامل فوق‌الذکر در این دوره می‌تواند سبب ایجاد اختلالات آناتومی در قلب و اعضای دیگر بدن شود و پس از این دوره این عوامل می‌تواند روی عملکرد و ضربان قلب جنین تاثیر بگذارد.

تشخیص
تشخیص بیماری‌های مادرزادی و آریتمی‌های قلب جنین از طریق اکوکاردیوگرافی قلب جنین امکان‌پذیر است و بهترین زمان انجام این کار از هفته‌ی ۱۸ حاملگی به بعد است. کاربرد عملی اکوی قلب جنین در موارد زیر است:
۱-    تشخیص بیماری‌های مادرزادی قلب
۲-    تشخیص آریتمی‌های ضربانات قلب جنین
۳-    تشخیص نوع آریتمی ضربانات قلب جنین و درمان آن
۴-    تشخیص نارسایی قلب جنین و هیدروپس فتالیس
۵-    درمان نارسایی قلب جنین
۶-    فراهم کردن تمهیدات لازم برای زایمان نوزادانی که مبتلا به بیماری کمپلکس مادرزادی قلب هستند
۷-    توصیه به سقط جنین در مواردی که مشکلات متعدد و کمپلکس لاعلاج قلب جنین وجود دارد که ممکن است باعث مرگ جنین در حین حاملگی و یا بعد از زایمان شود.
انجام اکوکاردیوگرافی جنین در موارد زیر اندیکاسیون دارد:
۱-    مادران دیابتیک
۲-    مادران مبتلا به اختلالات تیروئیدی (هیپرتیروئیدی و هیپوتیروئیدی)
۳-    مادران مبتلا به فشار خون بالا
۴-    مادران مبتلا به فنیل کتونوری
۵-    مادرانی که یک فرزند مبتلا به بیماری مادرزادی قلب دارند
۶-    مادرانی که در خانواده‌ی آن‌ها بیماری کروموزومی و ژنتیکی وجود دارد
۷-    مادرانی که در سه ماهه‌ی اول حاملگی داروهای تراتوژن مصرف کرده‌اند
۸-    مواردی که مادر، پدر یا یکی از اقوام درجه‌ی یک آن‌ها مبتلا به بیماری مادرزادی قلب باشند
۹-    در تمام دیس‌ریتمی‌های قلب جنین (تاکی‌کاردی پایدار، تاکی‌کاردی ناپایدار، برادی‌کاردی پایدار و برادی‌کاردی ناپایدار)
۱۰-    مادرانی که سابقه‌ی سقط‌های مکرر دارند.

پیشگیری
لازم است خانم‌ها برای باردار شدن حداقل سه ماه پیش از حاملگی برنامه‌ریزی کنند و اقدامات زیر انجام شود:
–    آزمایش‌های لازم برای بررسی دیابت، اختلالات تیروئیدی و فنیل‌ کتونوری
–    بررسی آنمی و علت آنمی و درمان آن
–    معاینه‌ی بالینی کامل از نظر بررسی وجود عفونت‌های مزمن و حاد و درمان آن‌ها
–    درمان فشار خون بالا
–    کاهش وزن در مورد خانم‌های چاق
–    درمان صرع
–    در صورت وجود فنیل کتونوری، حذف اسید آمینه‌ی آلانین از رژیم غذایی از سه ماه پیش از حاملگی و طی دوران حاملگی
–    حذف سیگار، کافئین و مشروبات الکلی
–    اجتناب از تماس با بیماران مبتلا به بیماری‌های ویروسی و عفونی
–    تزریق واکسن سرخجه و هپاتیت B (در صورتی که انجام نشده باشد)
–    اجتناب از تماس با اشعه‌ی X خصوصاً در ۱۰-۲ هفته‌ی اول حاملگی
–    دور بودن از استرس‌های روحی و روانی طی حاملگی
–    مصرف روزانه‌ی مولتی ویتامین با اسید فولیک از سه ماه پیش از حاملگی و طی دوران حاملگی (بررسی‌ها نشان داده است که مصرف روزانه‌ی مولتی ویتامین با اسید فولیک در خانم‌های باردار تا حدود زیادی ناهنجاری‌های قلبی و دستگاه عصبی را کاهش می‌دهد).
با رعایت توصیه‌های فوق‌الذکر، خطر ایجاد ناهنجاری‌های مادرزادی قلب جنین در خانم‌های باردار کاهش می‌یابد.

دکتر سیدحسن وشتانی
فوق تخصص قلب و عروق کودکان و نوجوانان
نشانی: رشت، بین میدان گلسار و پل بوسار، جنب داروخانه‌ی شبانه‌روزی گلسار، خیابان نواب، ساختمان پزشکان ۲۱
تلفن: ۷۲۳۹۲۸۵-۷۲۲۹۵۶۴