پزشکان گیل

نگاهی متفاوت به فیلم دوزخ (۲۰۱۶)

ترجمه: دکتر بابک عزیز افشاری

«دوزخ» (Inferno) فیلمی در سبک مهیج معمایی به نویسندگی دیوید کپ و کارگردانی ران هاوارد است که بر اساس رمانی با همین نام و به قلم دن براون ساخته شده است. این فیلم دنباله فیلم «فرشتگان و شیاطین» (۲۰۰۹) به‌شمار می‌رود و در آن تام هنکس یک ‌بار دیگر در نقش پروفسور رابرت لانگدون در کنار بازیگرانی همچون فلیسیتی جونز، بن فاستر، عمر سی و عرفان خان ظاهر می‌شود.

پروفسور لانگدون در این فیلم چند روز فرصت دارد جلوی گسترش یک ویروس مرگبار را بگیرد. خوشبختانه شاخه نظامی سازمان سلامت جهانی (WHO) در کنار اوست. هر چند این یک داستان علمی- تخیلی است، اما پرسش‌هایی ناخودآگاه به ذهن بیننده خطور می‌کند؛ مثلاً کدام خطرناک‌تر است: بیماری‌های نوپدید یا ویروس‌های ساخته دست بشر؟ آیا سازمان سلامت جهانی شاخه نظامی دارد؟ یک ویروس مرگبار با چه سرعتی می‌تواند جهان را فرا گیرد؟

شاید پاسخ برخی پرسش‌ها هرگز روشن نشود، اما ارین راس (Erin Ross)، نویسنده و برنامه‌ساز رادیو ملی آمریکا، نظر دو تن از دانشمندان ویروس‌شناس را در این مورد پرسیده است: آلن شملجان (Alan Schmaljohn) ویروس‌شناس و استاد ویروس‌شناسی و ایمنی‌شناسی دانشکده پزشکی دانشگاه مریلند و استفن مورس Stephen S. Morse)، اپیدمیولوژیست بیماری‌های عفونی از دانشکده بهداشت دانشگاه کلمبیا.

در فیلم، نقشه این است که یک ویروس مرگبار ساخته دست بشر در یک کنسرت آزاد شود. قرار است ویروس از راه هوا و از فردی به فرد دیگر پخش شود و به همه‌جای جهان برسد و در کمتر از یک هفته نیمی از جمعیت جهان را بکشد. این تا چه حد به واقعیت نزدیک است؟

آلن: این ویروس یک مشکل گسترش دارد. گسترش یک پاندمی در سرتاسر جهان، حتی در مورد ویروس‌هایی که به‌سرعت پخش می‌شوند، هفته‌ها یا حتی یک سال ممکن است زمان ببرد. همچنین از دیدگاه تکاملی با یک تناقض روبه‌رو هستیم. ویروس‌هایی که انسان را به این سرعت می‌کشند، به‌سرعت پخش نمی‌شوند. ویروسی که چنان شما را بیمار کند که قادر به مسافرت نباشید و دیگران از شما دوری کنند، به‌راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود.

استفن: تمام جهان در عرض ۴ تا ۷ روز؟ شک دارم. حتی در مورد سرخک که یکی از مسری‌ترین ویروس‌هاست، زمان بسیار بیشتری لازم است. نمی‌توانم تصور کنم چیزی در عرض یک هفته در جهان پخش شود. اما به‌نظرم در این‌گونه فیلم‌ها لازم است به همه‌چیز سرعت بدهند.

آیا امکان ساختن یک ویروس فوق سرایت‌پذیر وجود دارد؟

استفن: نمی‌دانیم چه چیزی می‌تواند باعث شود یک ویروس با چنین سرعتی پخش شود. وقتی چنین اتفاقی بیافتد، خواهیم دید. اما فهم آن از دیدگاه مهندسی یا ساخت ویروس سخت است. حتی در مورد آنفلوانزا که سال‌هاست درباره آن تحقیق می‌شود، تصویر روشنی در دست نیست.

فرض کنیم یک ویروس مرگبار به نام برزخ داریم. آیا فرضیه‌ای وجود دارد که گسترش سریع آن را توجیه کند؟

آلن: در یک کلام یک توفان بزرگ راه خوبی برای این کار است. اول از همه، نیاز به ویروس مناسب داریم—فرض کنیم یک نفر چنین ویروسی ساخته باشد. بعد بستگی به این دارد که مردم با چه سرعتی متوجه شوند و جلوی گسترش آن را بگیرند.

استفن: اگر فرض کنیم داستان فیلم در آینده دور اتفاق می‌افتد و در آن زمان بشر خواهد توانست چنین ویروسی بسازد، باید راهی برای گسترش سریع ویروس وجود داشته باشد. مثلاً در مورد زیکا، پشه‌ها ویروس را به‌سرعت پخش می‌کنند. اما شرایط زیست‌محیطی برای آن پشه‌ها باید فراهم باشد. برای پخش سریع این ویروس فرضی از راه هوا، باید زمان مناسبی از سال انتخاب شود.

اگر تمام شرایط مناسب باشد چه؟

استفن: با این فرض، چرا که نه؟ می‌تواند به‌سرعت پخش شود.

آیا در حال حاضر ویروسی وجود دارد که اگر پخش شود ویرانگر باشد؟ یا ترسناک‌ترین ویروس‌ها هنوز ناشناخته هستند؟

استفن: اغلب از من می‌پرسند بیشتر نگران کدام بیماری نوپدید هستم. آنفلوانزا همیشه بوده و همیشه غیرقابل‌پیش‌بینی است. آنفلوانزای ۱۹۱۸ حدود ۳۰ تا ۵۰ میلیون نفر را در عرض حدود یک سال از بین برد. از آن هنگام چنین فاجعه‌ای تکرار نشده اما همیشه نگران هستیم تکرار شود. همچنین نگران بیماری‌هایی هستم که در انزوای جنگل‌های بارانی یا نواحی کوهستانی در حالت خاموش هستند. گاهی شاهد ورود پراکنده این بیماری‌ها به جوامع انسانی هستیم و هنوز درباره آن‌ها چیز زیادی نمی‌دانیم. نمونه‌اش زیکا است که غیرمنتظره بود. چیکونگونیا، تب لاسا، ابولا یا اچ‌آی‌وی. زمانی همه این‌ها ناشناخته یا نوپدید بودند.

آلن: مردم نگران بیماری‌های بازپدید مانند سرخک هم هستند چون کمتر واکسن می‌زنند یا نگران هستند مثلاً به‌دنبال یک اتفاق در یک آزمایشگاه، آبله بازگردد. این دو بیماری به‌سرعت پخش می‌شوند و مرگ‌ومیر نسبتاً بالایی دارند. در مورد ویروس‌های ناشناخته، نگران ویروس‌هایی مانند ابولا و اچ‌آی‌وی هم هستیم. این‌ها مخزن حیوانی دارند که این حیوان‌ها را زیاد بیمار نمی‌کنند اما اگر به انسان منتقل شوند خطرناک می‌شوند. به‌همین دلیل است که نگران سارس یا مِرس و ویروس‌های دیگری هستیم که هنوز ناشناخته‌اند. اما برخی از این ویروس‌های قدرتمند برای این‌که بتوانند قابلیت سرایت به انسان را پیدا کنند، نیاز به تغییرات ژنتیکی بارز دارند.

شما بیشتر نگران کدام هستید: ویروس‌های طبیعی یا ویروس‌های ساخته دست بشر؟

آلن: قرن‌هاست که نگران بیوتروریسم هستیم اما بیوتروریست‌ها همیشه از بیماری‌های طبیعی استفاده کرده‌اند.

یک مثال بزنید.

آلن: پرت کردن اجساد آلوده به طاعون به داخل شهرهای تحت محاصره.

آیا امکان مهندسی یک ویروس مرگبار در آزمایشگاه وجود دارد؟

آلن: پیشرفت‌های اخیر این امکان را فراهم کرده که در تئوری عوامل کشنده مختلفی ساخته شوند، پس به‌نظر من ساخت چنین ویروس‌های مرگباری توسط انسان امکان‌پذیر است؛ اما این قدرت تنها در یکی دو نسل از ویروس باقی خواهد ماند و البته برای ساخت چنین ویروس‌هایی، آزمایشگاه و آزمایش روی انسان لازم است و این کار یک جنایت جنگی است.

استفن: بیماری‌ها و ویروس‌های زیادی در طبیعت هست که من نگران آن‌ها هستم. زمانی انسان خواهد توانست کارهایی انجام دهد که بدتر از کارهای طبیعت باشد؛ اما هنوز به آن‌جا نرسیده‌ایم.

From: Burning ‘Inferno’ Question: How Fast Can A Deadly Virus Spread