پیشرفتهای مهم جهان پزشکی در سال ۲۰۰۹/ دکتر علیرضا مجیدی
بدست پزشكان گيل • 4 آوریل 2010 • دسته: يک پزشک۸۸/۹/۲۰٫ با نزدیک شدن به پایان سال ۲۰۰۹، نشریات و رسانههای مختلف، شروع به معرفی بهترین و برجستهترین حوادث و رخدادهای سال یا بدترین آنها میکنند. «تایم» هم بهسنت هر ساله، فهرستهای دهتایی از «ترین»ها را منتشر کرده است. در این یادداشت مهمترین پیشرفتهای دنیای پزشکی در سال ۲۰۰۹ را با هم میخوانیم:
۱٫ راهبردهای تازه در زمینهی ماموگرافی
ماموگرام، عکس ویژهی اشعهی ایکس است که از سینههای خانمها بهصورت دورهای برای تشخیص زودهنگام بدخیمی گرفته میشود. ماه نوامبر امسال شورای مشورتی دولتی آمریکا در زمینهی پزشکی تغییرات عجیبی در زمینهی سن شروع ماموگرافی ایجاد کرد. بر اساس این تغییرات سن شروع ماموگرافی از ۴۰ سال به ۵۰ سال افزایش یافت و بهجای انجام سالیانهی ماموگرافی، توصیه به انجام دوسالانهی آن شد. این شورا حتی توصیه کرد که خانمها کمتر معاینات شخصی سینه انجام دهند. چنین تغییر رویکردی بیماران و پزشکان را خشمگین کرد، چرا که بعضی از آنها تصور میکردند این شورا از سوی شرکتهای بیمه تحت فشار قرار گرفته است. اما هنگامی که در ماه دسامبر با تصویب سنای آمریکا، پوشش ماموگرافی و تستهای پیشگیرانه تضمین شد، خیال معترضان آسوده شد.
۲٫ واکسن ایدز
سالهای سال پژوهشگران در زمینهی ساخت واکسن ایدز با شکست مواجه میشدند. اما در ماه سپتامبر امسال، برای نخستین بار، در جریان یک کارآزمایی ۱۰۵ میلیون دلاری، واکسنی که حاصل ترکیب دو واکسن قدیمی ایدز بود، تاثیر پیشگیرانهی معنیداری نشان داد. این واکسن روی ۱۶ هزار داوطلب آزمایش شد و معلوم شد که کارایی ۳۱ درصدی در پیشگیری از ایدز دارد.
البته در مقام مقایسه، شیوهی پیشگیری ارزانی مثل کاندوم، اگر توام با میزان پیشگیری بیشتری نسبت به واکسن جدید نباشد، دستکم پیشگیری کمتری دربر ندارد. بهعلاوه، منتقدان میگویند اکثر داوطلبانی که این واکسن روی آنها آزمایش شده است افرادی با احتمال ابتلای پایین بودند و افراد با خطر بالای ابتلا مثل معتادان تزریقی را شامل نمیشدند.
اما بههرحال این واکسن نخستین واکسن ایدزی است که این میزان موفقیت داشته است.
۳٫ برداشته شدن قوانین محدودکنندهی پژوهش روی سلولهای بنیادی
بهمدت ۸ سال پژوهش روی سلولهای بنیادی در ایالات متحده با قوانین محدودکنندهای دست و پنجه نرم میکرد؛ قوانینی که در زمان جورج بوش وضع شده بودند. اما در نهم مارس سال میلادی جاری، باراک اوباما ممنوعیت سرمایهگذاری دولت فدرال در زمینهی سلولهای بنیادی را لغو کرد. البته هنوز بر اساس یک قانون کنگره، دانشمندان نمیتوانند با هزینهی دولت آزمایشگاههای «جدیدی» درست کنند که محصول آنها بافتهای بدن انسان باشد. اما دستکم با لغو قانون قبلی، دانشمندان میتوانند از آزمایشگاه «قبلی» با هزینهی دولتی برای پژوهشهای خود استفاده کنند.
همهی آزمایشگاهها باید از لحاظ رعایت موازین اخلاقی و اصول علمی، مجوز بنیاد ملی سلامت را دریافت کنند.
۴٫ واکسن H1N1
دنیا امسال با همهگیری آنفلوانزای H1N1 مواجه بود و این در شرایطی بود که این بیماری درمان موثری هم نداشت. خوشبختانه واکسن H1N1 امسال ساخته شد؛ واکسنی که با یک بار تزریق، اثربخشی دارد. اما مشکل عمدهی پیش رو، کم بودن میزان تولید این واکسن در مقایسه با کسانی بود که میبایست واکسن میزدند. بچههای کوچک، زنان حامله، کارکنان بهداشتی، والدین شیرخواران کوچکتر از ۶ ماه و کسانی که بیماریهای زمینهای مثل آسم و دیابت دارند، مورد علمی تزریق واکسن H1N1 را دارند.
۵٫ موش ساخته شده از سلول بنیادی
در ماه جولای، دانشمندان چینی موفق شدند با استفاده از سلولهای بنیادی چندظرفیتی، یا سلولهای iPS، یک موش ایجاد کنند. آنها این سلولهای بالغ را با القای ۴ ژن، برنامهریزی مجدد کردند. سلولهای دوباره برنامهریزی شده، سپس به موش تبدیل شدند. چنین پیشرفتی میتواند در درمان بیماریهای انسان بهکار آید.
۶٫ غربالگری سرطان پروستات
غربالگری کردن یا غربالگری نکردن؟ وقتی صحبت از سرطان میشود، پزشکان تشخیص زودهنگام را بهترین دفاع میدانند. اما وقتی صحبت از سرطان پروستات میشود، موضوع اندکی متفاوت میشود. چرا که این سرطان در بیشتر موارد بسیار آهسته پیشرفت میکند و نیازی به درمان شدید هم ندارد. در ماه مارس بنیاد ملی سرطان نتایج یک تحقیق ۱۰ ساله را منتشر کرد که نشان میداد غربالگری کمکی به کاهش مرگومیر ناشی از سرطان پروستات نمیکند.
در این تحقیق ۷۶ هزار داوطلب مرد شرکت کردند. نیمی از آنها تصمیم گرفتند بهطور دورهای مورد آزمایشهای غربالگری قرار بگیرند و نیم دیگر تصمیم گرفتند هیچ آزمایش غربالگری پروستات انجام ندهند. غربالگری سرطان پروستات از طریق آزمایش انگشتی یا آزمایش سطح پروتئین خاصی در خون موسوم به آنتیژن مخصوص پروستات یا PSA انجام میشود.
در نهایت ۵۰ نفر از دستهای که غربالگری کرده بودند و ۴۴ نفر از دستهای که غربالگری نکرده بودند، بهخاطر ابتلا به سرطان پروستات فوت کردند. بهعبارت دیگر، غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان پروستات تاثیری در کاهش موارد مرگومیر نداشت!
بر اساس این پژوهش و توصیههای سرویسهای پیشگیری از بیماری آمریکا، شواهد کافی برای ارزیابی برآیند سود و زیان انجام غربالگری سرطان پروستات در مردان با سن کمتر از ۷۵ سال وجود ندارد. اما در مردانی که بیش از ۷۵ سال سن دارند، توصیه میشود که این آزمایشها انجام شوند.
۷٫ تحقیق جدید در مورد اوتیسم
بعضی، واکسنها را مسبب ایجاد اوتیسم میدانند، بعضیها هم جیوه را. اما واقعیت این است که هیچکس دلایل اوتیسم و علت افزایش اخیر موارد ابتلا به آن را نمیداند. بر طبق آمارهای جدید که در اکتبر منتشر شد، از هر ۱۰۰ کودک آمریکایی، یکی به طیفی از اختلال اوتیسم مبتلا است، در صورتی که آمار قبلی میزان ابتلا را یک نفر از هر ۱۵۰ نفر نشان میداد. علت اصلی چنین افزایش موارد بیماری مشخص نیست، اما دانشمندان امسال یک کلید محتمل ژنتیکی پیدا کردند: تغییرات خاصی در قسمتی از کروموزوم ۵ میتواند نقش عمدهای در ابتلا به اوتیسم در ۱۵ درصد موارد بیماری داشته باشد. برای رسیدن به این کشف علمی، نحقیقاتی روی بانک DNAی بیش از ۲ هزار خانوادهی مبتلا به اوتیسم انجام شد.
۸٫ داروی جدید پوکی استخوان
کند کردن روند پوکی استخوان یا استئوپروز بهترین شیوه برای پیشگیری از شکستگی لگن و مهرههاست؛ مشکل پزشکی که در صدر مشکلات پزشکی سالمندان قرار دارد. داروهای فعلی با متوقف کردن تاثیر سلولهای تخریبکنندهی استخوان- که میزانشان با زیاد شدن سن، افزایش مییابد- تاثیر خود را اعمال میکنند. ولی ترکیب دارویی جدیدی که در حال بررسی توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) است، ایجاد این سلولهای تخریبکننده و نه عملکرد آنها را، هدف قرار میدهد.
بر اساس نتایج دو تحقیق که در ماه آگوست منتشر شد، داروی آزمایشی Denosumab میزان موارد شکستگی را در زمان پس از سن یائسگی و مردان مبتلا به سرطان پروستات کاهش میدهد. این دو گروه در بیشترین خطر شکستگی استخوان هستند.
البته هنوز معلوم نیست که این دارو در مقایسه با داروهای مجدد اثربخشتر است یا نه.
۹٫ ژنهای جدید مربوط به آلزایمر
وقتی صحبت از بیماری پیچیدهای چون آلزایمر میشود، بدیهی بهنظر میرسد که هرچقدر بیشتر موفق به کشف دلایل مرتبط با بیماری شویم، احتمال پیدا کردن راهی برای درمان یا بهتاخیر انداختن بیماری بیشتر میشود. در ماه سپتامبر دانشمندان گروه جدیدی از ژنهای مرتبط با این بیماری زوالدهندهی حافظه را پیدا کردند.
آنها در مجموع ۳ ژن جدید پیدا کردند. ۲ ژن نخست در ایجاد پلاکهای ساخته شده از نوعی پروتئین به نام آمیلوئید که در مغز این بیماران ساخته میشود، تعامل دارند. این پلاکها در نهایت منجر به مرگ سلولهای عصبی و اختلالات شناختی میشوند. ژن سوم محل اتصال سلولهای عصبی را هدف قرار میدهد، یعنی محلی را که واسطههای شیمیایی عصبی مختلف موجب انتقال پیامها میشوند.
دانشمندان امیدوارند با شناسایی بیشتر ژنهای مرتبط با آلزایمر، راهی بر پیدا کردن درمانهای موثرتر بیماری بیابند.
۱۰٫ چربی قهوهای در افراد بالغ
پیدا کردن شیوههای جدید لاغری دغدغهی بسیاری از مردم و دانشمندان است.
چربی قهوهای نوعی از چربی است که در بدن نوزادان بهوفور پیدا میشود. در سلولهای بافت چربی قهوهای میتوکندریهای تیرهرنگی قرار دارند که خصوصیاتشان تبدیل قند به گرماست. در مقابل، سلولهای بافت چربی سفید چنین تواناییای در تبدیل انرژی به گرما ندارند.
متاسفانه با افزایش سن، چربی قهوهای رو به زوال مینهد و چربی سفید جانشین آن میشود. نتیجهی چنین چیزی، انباشته شدن بیشتر چربی و تبدیل شدن کمتر کالری به گرماست.
اما بر اساس پژوهش دانشمندان سوئدی که در مجلهی پزشکی معتبر New England Journal of Medicine در ماه آوریل به چاپ رسید و بر طبق دو تحقیق دیگر، بالغین بیشتر از چیزی که قبلاً تصور میشد، چربی قهوهای دارند. این چربی بیشتر در جلو و عقب گردن تمرکز دارد. همچنین مشخص شد که افراد لاغراندام چربی قهوهای بیشتری نسبت به افراد چاق دارند.
آیا چنین کشفی منجر به پیدا شدن راه جدیدی برای لاغری میشود؟
برای مشاهدهی متن کامل و منابع و ارجاعات مقالهی فوق میتوانید به نسخهی الکترونیک آنها در وبلاگ «یک پزشک» مراجعه کنید.
دکتر علیرضا مجیدی
پزشكان گيل
فرستادن نامه به این نویسنده | همهی نوشتههای پزشكان گيل
[…] شمارهی ۷۴ «پزشکان گیل» مهمترین رویدادهای جهان پزشکی را از نگاه مجلهی «تایم…با هم خواندیم. در این شماره به بررسی مهمترین رخدادهای […]