پزشکان گیل

روح پراگ/ دکتر امید زرگری

بدست پزشكان گيل • 17 مارس 2015 • دسته: يک پزشک

من قفسی هستم در جستجوی پرنده‌ای.
فرانتس کافکا

مرض تازه‌ای که به آن دچار شده‌ایم این است که هر چیزی ما را یاد چیز دیگری می‌اندازد! حالا علتش پا به‌سن گذاشتن ماست یا ادامه‌ی‌‌ همان پرش افکار است (یا هر دو یا هیچ‌کدام؟) نمی‌دانیم. حتی دانستن علتش هم چندان مهم نیست، چون حداقل این یکی مرض، خیلی ما را آزار نمی‌دهد. تنها ایرادش این است که در غالب موارد آن چیز اولی که ما را به یاد دومی انداخت را اصلاً به‌خاطر نمی‌آوریم!
لذا واضح و مبرهن است که نمی‌دانیم چه اتفاقی افتاد که یاد کافکا و «نامه به پدر» او افتادیم؛ کتابی که در دوازده سالگی به‌دلایلی مجبور شدیم بخوانیم. حقیقتاً فکر نمی‌کنیم در آن زمان چندان تحت تاثیر آن کتاب قرار گرفته باشیم. همان‌طور که خود کافکا می‌گوید «از نخستین نشانه‌های درک، آرزوی مرگ کردن است»، مطابق برهان خلف چون ما پس از خواندن کتاب آرزوی مرگ نکردیم، لابد چیزی هم از آن نفهمیدیم! شاید تنها چیزی که دستگیرمان شد این بود که این بابا یعنی فرانتس می‌بایست یک مرض اساسی داشته باشد. نکته‌ی مهم‌تر اما این بود که از‌‌ همان سنین نوجوانی احساس کردیم به این ملت چک تعلق خاطر ویژه‌ای داریم! اصلاً از شما چه پنهان خیلی دل‌مان می‌خواست یک نفر بیاید و سندی ارایه کند که نشان دهد جد بزرگوارمان مثلاً جواهر فروشی ساکن خیابان جوزفف بوده است! در هر حال همیشه آرزوی دیدار پراگ را داشتیم تا این‌که سال‌ها پیش در یک پاییز سرد در آخرین روز‌های زمامداری هاول فقید، حوادث جوری رقم خورد که این فرصت فراهم شد و چه حالی کردیم ما وقتی برای شرکت در کنگره به دانشگاه چارلز (یعنی‌‌ همان دانشگاهی که کافکا در آن درس خوانده بود) رفتیم و کنگره را با شنیدن کنسرتی از دورژاک در کارولینوم شروع کردیم… .

این پراگ شهر غریبی است و چک‌ها مردمانی غریب‌تر. شخصاً هیچ ملتی را به استعداد و ذوق ملت چک نمی‌شناسیم (البته گذشته از آن‌که هنر نزد ایرانیان است و بس). دامنه‌ی وسیع خلاقیت این ملت در حوزه‌های گوناگون هنرهای مختلف برای من یکی همواره اسباب تعجب بوده است. برای اشاره به بزرگی این ملت کافی است تنها به چند اسم اشاره کنیم: دورژاک، اسمتانا، چاپک، هرابال، هاشک، کافکا، ریلکه، کوندرا و… البته واتسلاو هاول فقید (و مقایسه کنید مراسم تشییع او را با کیم جونگ ایل که از قضا تقریباً در یک زمان درگذشتند). درست است که به قول ایوان کالیما روح حاکم بر پراگ آن زمان دیگر در هیچ کجای دنیا یافت نمی‌شود، اما به‌نظر حقیر ما از یک جهت با چک‌ها مشابهت داریم و آن قدرت مزاح است… .
همان‌طور که لابد حدس زده‌اید همه این‌ها را گفتیم و خیلی چیزهای دیگر را هم نگفتیم تا سر آخر بگوییم جان مادرتان! این کتاب «روح پراگ» را بخوانید. حتی اگر وقت ندارید همه‌ی آن را بخوانید، وظیفه دارید فصل «فرهنگ علیه توتالیتاریسم» را بخوانید.