پزشکان گیل

توضیح: این مقاله که نخستین بار روز ۱۷ خرداد در سایت انجمن پزشکان عمومی رشت انتشار یافت، سه روز بعد در مجمع عمومی انجمن پزشکان عمومی ایران با امضای ۱۲ انجمن فعال کشور (شیراز، رشت، کرمان، کرمانشاه، لاهیجان، ساری، چالوس و نوشهر، تنکابن، یزد، جهرم، ساوه و فسا) به‌عنوان یک بیانیه‌ی پیشنهادی ارایه شد که متاسفانه هیات مدیره‌ی انجمن مرکزی (همان‌گونه که در گزارش دکتر قسمتی‌زاده آمده است) از طرح آن جلوگیری کرد.

زمان چندانی تا برگزاری نخستین مجمع عمومی فوق‌العاده‌ی انجمن پزشکان عمومی ایران باقی نمانده است: مجمع فوق‌العاده برای ایجاد تغییراتی در اساسنامه‌ی انجمن. اما پس از سال‌ها که از تشکیل انجمن می‌گذرد، چه شرایطی منجر به تشکیل مجمع فوق‌العاده شده است؟
در واقع، ضروریاتی که این مهم را سبب شده‌اند، آن‌قدر تاثیرگذار هستند که نمی‌توان به‌راحتی از کنارشان گذشت و نمی‌توان بدون توجه به آن‌ها، برای تغییر در انجمن طرحی نو درانداخت. این یادداشت به اجمال و فهرست‌وار به همین شرایط و ضروریات خواهد پرداخت و در انتها راه‌های تغییر را بررسی خواهد کرد:
۱٫    شرایط بحرانی صنف: اجرای طرح‌های کارشناسی نشده و زیان‌بار در چند سال اخیر در نظام سلامت و درمان کشور (از جمله طرح موسوم به «بیمه‌ی روستاییان و پزشک خانواده»، طرح «مطب معین» سازمان تامین اجتماعی و…) تاثیرات عمیقی بر زندگی اجتماعی و وضعیت معیشتی پزشکان عمومی گذاشته و افزایش بیکاری و کاهش درآمد پزشکان عمومی به‌همراه تنزل ‌شان و منزلت اجتماعی آنان موجب بروز بحران عمیق و فراگیری در میان این صنف شده است. این در حالی است که عدم وجود تشکلی صنفی گسترده و فراگیر که بیانگر اراده‌ی جمعی پزشکان عمومی باشد، در تسریع روندهای ناسالم فوق تاثیر بسزایی داشته است.
۲٫    عدم فراگیری انجمن: انجمن پزشکان عمومی ایران که حدود دو دهه از تشکیل آن می‌گذرد، تاکنون توانایی لازم را برای تبدیل شدن به تشکلی فراگیر و گسترده نشان نداده است و در حالی ‌که بیش از ۸۰ هزار نفر از جمعیت پزشکی کشور را پزشکان عمومی تشکیل می‌دهند، نتوانسته است بیش از ۵ درصد آنان را جذب کند. البته به‌علت در دست نبودن آمار دقیق و شفاف از تعداد اعضا، در عضویت همین درصد از پزشکان (۴۰۰۰ عضو در سراسر کشور) نیز تردید وجود دارد.
۳٫    مجمع عمومی: پزشکان عمومی در سراسر کشور از مراکز استان‌ها گرفته تا شهرها و روستاها پراکنده‌اند. اما تاکنون و براساس اساسنامه‌ی موجود، روال بر این بود که هیات مدیره‌ی مرکزی انجمن، منتخب تعداد محدود پزشکانی باشد که در مجمع عمومی تهران شرکت می‌کنند. در نتیجه از آن‌جا که مکانیسم کارآمدی برای مشارکت بیشتر همکاران وجود نداشت، عملاً اعضای هیات مدیره، این مهم‌ترین رکن اجرایی انجمن، بدون دخالت اکثریت پزشکان عمومی و حتی اکثریت اعضای انجمن در سراسر کشور انتخاب می‌شدند و هیات مدیره‌ی مرکزی انجمن نمی‌توانست تبلور خواست و اراده‌ی جمعی اعضا باشد. طبق ماده‌ی ۴ اساسنامه، «مرکز انجمن تهران است» و طبق ماده‌ی ۱۲ «هیات مدیره‌ی مرکزی انجمن در مجمع عمومی که از گردهمایی اعضای پیوسته‌ی انجمن تشکیل می‌شود، انتخاب می‌شود» ولی معمولاً به‌علت بُعد مسافت، عدم اطلاع‌رسانی گسترده و فراهم نکردن امکانات لازم، تاکنون اعضای شهرستانی انجمن موفق به شرکت در مجمع عمومی نمی‌گردیدند و عملاً مجمع عمومی با شرکت تعداد محدودی از پزشکان عمومی ساکن تهران تشکیل می‌شد.
۴٫    هیات مدیره‌: در نتیجه‌ی آن‌چه در بند پیش آمد، هیات مدیره‌هایی نیز که تاکنون بدین ترتیب انتخاب می‌شدند، علی‌رغم فعالیت قابل ملاحظه‌ی برخی از اعضا چون دکتر هویدا و دکتر افشار (که از پزشکان پیش‌کسوت، سالخورده و موسس انجمن نیز هستند) به‌علت نبود سازوکارهای مناسب، اغلب ناتوان در گسترش انجمن و ناکارآمد در دفاع از منافع پزشکان عمومی بوده‌اند. باید خاطرنشان کرد صنفی که ۸۰ هزار عضو بالقوه دارد، با فعالیت یکی دو نفر اموراتش به سرانجام نمی‌رسد و به‌همین دلیل در این مدت عملکرد هیات مدیره‌ی مرکزی مملو از کاستی و ناکارآمدی بوده است. بی‌تفاوتی نسبت به سرنوشت پزشکان عمومی و عدم موضع‌گیری مناسب و به‌موقع نسبت به مشکلات فراروی صنف، نداشتن سایت و نشریه‌ی سراسری منظم در عصر ارتباطات، مشخص نبودن تعداد اعضا و عدم صدور کارت عضویت، روشن نبودن وضعیت شعب انجمن در شهرستان‌ها از لحاظ تعداد و نحوه‌ی فعالیت و… همه ناشی از همین نقص مهم در اساسنامه‌ی انجمن است. علاوه بر این، طبق تبصره‌ی ۱ ماده‌ی ۱۲ اساسنامه «مجمع عمومی عادی هر سال یک ‌بار تشکیل می‌شود» ولی متاسفانه در تمام عمر انجمن، هیات مدیره‌ها حتی یک ‌بار هم مجمع عمومی سالیانه (غیر از موعد انتخابات) را تشکیل نشده‌اند تا با حضور جمع بیشتری از اعضا به معضلات فراروی پزشکان عمومی پرداخته شود.
۵٫    شورای هماهنگی انجمن پزشکان عمومی ایران: در اثر فشارهای فراوان شعب شهرستانی انجمن، حدود ۵ سال پیش بالاخره هیات مدیره‌ی مرکزی انجمن پذیرفت با شرکت نمایندگانی از شعب انجمن، نهادی به ‌نام «شورای هماهنگی انجمن پزشکان عمومی ایران» تشکیل شود. اما از زمان تشکیل آن تاکنون هیات مدیره همواره این شورا را نهادی مشورتی تلقی کرده و برای تصمیمات آن ارزش و اعتبار کافی قایل نشده است. مثلاً طبق آیین‌نامه‌ی شورای هماهنگی، این شورا (که ریاست آن را نیز رییس انجمن برعهده دارد) می‌بایست هر سه ماه یک ‌بار تشکیل جلسه دهد، در حالی‌ که طی یک سال گذشته تنها یک بار جلسه داشته است. علاوه بر آن، در نشست پاییز سال ۸۷ در شیراز، کارگروه‌هایی در زمینه‌ی آموزشی، پزشک خانواده، تشکیلات و… تشکیل گشت، اما عملاً همه‌ی آن کارگروه‌ها و تصمیمات‌شان به فراموشی سپرده شد. اوج ناهماهنگی بین شورای هماهنگی و هیات مدیره‌ی مرکزی را می‌توان در انتخابات شورای‌عالی نظام پزشکی دید. در حالی ‌که در نشست شورای هماهنگی فهرست ۵ نفره‌ای از پزشکان عمومی سراسر کشور برای انتخابات شورای‌عالی نظام ‌پزشکی انتخاب شد، اما اعضای هیات مدیره‌ی مرکزی هر کدام به‌دلایل شخصی عملکرد دیگری داشتند.

دو راهکار پیشنهادی
باری، اکنون در آستانه‌ی تشکیل مجمع عمومی فوق‌العاده هستیم؛ مجمعی که ایجاد تغییر در اساسنامه‌ی انجمن را در دستور کار خود دارد؛ تغییراتی که می‌تواند کاستی‌ها و ضعف‌های بیان شده در بالا را برطرف کند و تحولی مناسب در انجمن پدید آورد. اما از آن‌جا که عمده‌ی مشکلات فوق ناشی از ناکارآمدی هیات مدیره‌ی مرکزی و در نتیجه‌ی شیوه‌ی انتخاب آن است، از این رو تغییر در اساسنامه نیز باید بر همین امر متمرکز باشد. به همین دلیل نیز آن‌چه در آخرین نشست شورای هماهنگی انجمن پزشکان عمومی ایران به‌درستی بر آن تاکید شد، نحوه‌ی انتخاب هیات مدیره‌ی مرکزی بود. در این نشست دو پیشنهاد مطرح شد:
۱٫    هیات مدیره‌ی مرکزی انجمن از ۹ نفر منتخب مجمع عمومی انجمن و ۸ نفر منتخب شورای هماهنگی تشکیل شود: لازمه‌ی اجرای این طرح آن است که اولاً شورای هماهنگی به‌عنوان یکی از ارکان انجمن شناخته و در اساسنامه تعریف شود؛ امری که به‌دلیل برخی مشکلات قانونی به‌احتمال زیاد با مخالفت کمیسیون انجمن‌های تخصصی وزارت بهداشت روبه‌رو خواهد شد.۱ ثانیاً این «انتخاب» دوگانه در اجرا نیز مشکلاتی در پی خواهد داشت، چون تعدادی از اعضای شورای هماهنگی را اعضای هیات مدیره‌ی مرکزی تشکیل می‌دهند۲ و حال اگر بخواهیم این طرح را اجرا کنیم باید پیش از تشکیل شورای هماهنگی، هیات مدیره‌ی مرکزی را انتخاب کنیم و در صورتی که بخواهیم هیات مدیره‌ی مرکزی را (که تعدادی از اعضای آن باید به‌وسیله‌ی شورای هماهنگی انتخاب و معرفی شوند) انتخاب کنیم، نخست باید شورای هماهنگی را تشکیل دهیم. در نتیجه انتخاب این دو نهاد (که تشکیل هر یک پیش‌نیاز تشکیل دیگری است) در عمل غیرممکن به‌نظر می‌رسد. ثالثاً این شیوه‌ی انتخاب هیات مدیره با سازوکارهای دموکراتیک که باید بر شوونات یک تشکل صنفی حاکم باشد، قرابتی ندارد.
۲٫    هیات مدیره‌ی مرکزی انجمن توسط مجمعی متشکل از منتخبین هیات مدیره‌های شعب سراسر انجمن کشور متناسب با تعداد اعضای پیوسته‌ی هر شعبه انتخاب ‌شود: در این شیوه اولاً تهران به‌عنوان یک شعبه از انجمن دارای هیات مدیره‌ی مخصوص به خود خواهد بود؛ ثانیاً تنها با گنجاندن همین جمله در اساسنامه عمده‌ی مشکلات پیش‌گفته برطرف خواهد شد، چون هیات مدیره‌ای که بدین ترتیب انتخاب می‌شود، محصول تعامل شعب سراسر کشور خواهد بود؛ ثالثاً با توجه به این‌که شعب انجمن در انتخاب هیات مدیره مستقیماً دخالت دارند، هیات مدیره‌ی منتخب تبلور اراده‌ی جمعی همه‌ی پزشکان عضو انجمن خواهد بود. به‌علاوه از لحاظ عملی نیز این شیوه به‌سهولت قابل اجرا و انجام است.

۱٫ لازم به یادآوری است که اساسنامه‌ی انجمن باید به تایید کمیسیون انجمن‌های علمی وزارت بهداشت برسد و چون این اساسنامه برای همه‌ی انجمن‌ها باید قابلیت انطباق داشته باشد و سایر انجمن‌ها رکنی به نام شورای هماهنگی ندارند، این انطباق انجام نخواهد شد.
۲٫    ترکیب شورای هماهنگی انجمن: اعضای هیات مدیره‌ی مرکزی + پزشکان عمومی عضو شورای‌عالی نظام پزشکی + نمایندگان شعب به‌ازای هر شعبه یک نماینده.