پزشکان گیل

از زمانی که خانم ادورا براون آلموند، همسر دکتر چارلز ب. آلموند، ایده‌ی تجلیل از پزشکان را در روزی خاص و با عنوان روز پزشک مطرح کرد۱ سال‌ها می‌گذرد. از آن زمان مردم کشورهای مختلف با انتخاب روزهایی خاص خود که با فرهنگ بومی‌شان ارتباط دارد از پزشکان کشور خود تجلیل می‌کنند. در کشور ما اول شهریور، روز تولد بوعلی سینا، برای این روز انتخاب شده است.
اما سال‌هاست در این روز در کنار تجلیل از کل جامعه‌ی پزشکی رسم دیگری نیز متداول شده است با عنوان «انتخاب پزشک نمونه» که در این روز نهادهای مرتبط با جامعه‌ی پزشکی هر یک به فراخور کار خود تعدادی از پزشکان را به‌عنوان نمونه به جامعه معرفی و از آنان تجلیل می‌کنند.
من در این یادداشت قصد دارم به این رسم بپردازم و آن‌چه در این یادداشت مورد توجه بیشتری قرار می‌گیرد، انتخابی است که سازمان نظام پزشکی انجام می‌دهد و نه نهادهای دیگر چون دانشگاه یا سازمان‌های بیمه‌گر.
اما آیا تا کنون فکر کرده‌اید که در کشور ما چرا پزشک نمونه انتخاب می‌شود؟ کسانی که قصد دارند به این پرسش پاسخ دهند، نخست باید در موارد زیر اظهارنظر کنند:
۱٫    منظور از پزشک نمونه چیست؟
۲٫    چه کسانی صلاحیت این انتخاب را دارند؟
۳٫    آیا این انتخاب لازم است؟
۴٫    تاثیر این انتخاب چیست؟
هیچ انتخابی بدون مقایسه مقدور نیست، پس آن‌هایی که پزشک نمونه را انتخاب می‌کنند باید پزشکان را با هم مقایسه کنند. اما آیا این مقایسه امکان‌پذیر است؟ چگونه امکان دارد یک پزشک جراح را با یک روانپزشک مقایسه کرد؟ معیارهای این مقایسه چه می‌تواند باشد؟ تعداد بیماران، رضایت بیماران، موفقیت در درمان، رعایت اخلاق پزشکی یا…
سازمان نظام پزشکی معیارهای زیر را به‌عنوان کلیات انتخاب اعلام کرده است:
۱٫    فعالیت علمی خاص و چشمگیر
۲٫    انجام خدمات خیریه‌ای چون ساخت مدرسه، درمانگاه و…
۳٫    خدمت به محرومان
۴٫    تشخیص و درمان صحیح و دقیق و به‌موقع
۵٫    رعایت مسایل شرعی و حدود الهی در برخورد با بیماران
۶٫    رعایت قوانین و آیین‌نامه‌های خاص در حوزه‌ی پزشکی
۷٫    تواضع و فروتنی در برخورد با بیماران
۸٫    رعایت تعرفه‌های مصوب.
در کنار معیارهای بالا، سازمان نظام پزشکی اعلام کرده که هیچ‌کس نباید دو بار به‌عنوان پزشک نمونه انتخاب شود و ایثارگران باید مورد عنایت قرار گیرند.
اگر کمی به ملاک‌های بالا دقیق شویم، متوجه می‌شویم که دو مورد آن- موارد ۲ و ۳- جزو خصایل انسانی است و هیچ ‌ارتباطی به حرفه‌ی پزشکی ندارد و معیارهای ۴، ۵ و ۷ نیز به‌ این دلیل ‌که رابطه‌ی پزشک و بیمار رابطه‌ای کاملاً شخصی است، نمی‌تواند مورد ارزیابی و مقایسه‌ی پزشکان قرار گیرد.
من فکر می‌کنم نه‌تنها با معیارهای بالا بلکه با هیچ معیاری نمی‌توان از بین پزشکان یک پزشک را به‌عنوان نمونه انتخاب کرد.
این‌که یک پزشک در تمام عمر طبابت خود فقط یک بار می‌تواند به این افتخار نایل آید نیز می‌رساند که سازمان نظام پزشکی بنا را بر تجلیل و تقدیر قرار داده است و با اعمال این محدودیت قصد دارد از تعداد بیشتری از پزشکان تجلیل کند.
صرف‌نظر از معیارهای انتخاب، هر انتخاب دو وجه دیگر نیز دارد: انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان. انتخاب پزشک نمونه نیز از این امر مستثنی نیست، پس اگر باید انتخابی انجام شود، باید مشخص کنیم چه کسانی صلاحیت انتخاب کردن را دارند. برای انتخاب از میان ارایه‌دهندگان یک خدمت، می‌توان دو گروه را معرفی کرد:
۱٫    استفاده‌کنندگان از خدمت
۲٫    کارشناسان.
اما آیا می‌توان به قضاوت استفاده‌کنندگان از خدمات پزشکی استناد کرد؟ در این صورت باید ابتدا مشخص کنیم در کشور ما چگونه می‌توان نظر بیماران را جویا شد؟ باید به مطب پزشکان رفت و در آن پرسش‌نامه پر کرد؟ یا در تمام شهر پرسش‌نامه‌هایی در این مورد پخش کرد و سپس به انتظار پاسخ مردم نشست؟ آیا اصلاً می‌توان به پاسخ‌هایی که به این صورت داده می‌شود اعتماد کرد؟
شاید یکی از روش‌هایی که بتوان به میزان رضایت مردم از یک پزشک پی برد شمارش تعداد بیماران مراجعه‌کننده به او باشد. اما مسلماً این پارامتر معیار مناسبی نیست و نمی‌تواند نشانه‌ی نمونه بودن وی باشد زیرا در این امر علاوه بر تبحر پزشک، عوامل بسیار دیگری نیز دخیل است و ثانیاً در هر شهر تعداد پزشکان پرمریض کم نیستند و نمی‌توان برای انتخاب پزشک نمونه دفتر ثبت بیماران‌شان را ورق زد.
رضایت بیماران را نیز نمی‌توانیم بسنجیم، چون در موارد بسیاری این رضایت باز ‌هم فقط به تبحر پزشک در حرفه‌ی خود ارتباط ندارد. همچنین است موفقیت در درمان که اصلاً به‌طور کلی قابل اندازه‌گیری و سنجش نیست. شاید بتوان رضایت بیماران را با استفاده از یک پرسش‌نامه بدست آورد اما نخست باید تعیین کرد که این پرسش‌نامه را کجا و بین چه کسانی باید توزیع کرد، بین بیماران مراجعه‌کننده به مطب پزشکان یا در بیمارستان؟ اگر دقت کنید، برای این پرسش‌ها نیز پیدا کردن پاسخ بسیار مشکل است، چون در این مورد نیز شرایط و امکان مقایسه وجود ندارد. آیا مردم به همه‌ی پزشکان مراجعه می‌کنند تا بتوانند آن‌ها را با هم مقایسه کنند؟ با توجه به این‌که نتیجه‌ی اقدامات درمانی پزشکان فقط به تبحر یا دانش آن‌ها بستگی ندارد بلکه خود بیماری، میزان همکاری بیمار، عوامل روحی- روانی و… در این امر دخیل است، پس نمی‌توان موفقیت‌های درمانی یک پزشک را معیار مقایسه پزشکان دانست.
با توجه به موارد بالا متوجه می‌شویم که اولاً نمی‌توان از مصرف‌کنندگان خدمات پزشکی خواست که در انتخاب پزشکان نمونه کمک کنند و اگر هم بتوان نظر آنان را مورد پرس‌وجو قرار داد، نمی‌توان نتیجه را برای مقایسه‌ی پزشکان استفاده کرد.
حال که مصرف‌کنندگان خدمات نمی‌توانند این مقایسه را انجام دهند پس چه کسانی می‌توانند؟ شاید کارشناسان؟ اما این کارشناسان چه کسانی می‌توانند باشند؟ چه کسانی این کارشناسان را انتخاب می‌کنند؟ این کارشناسان چه معیارهای قابل سنجش و مقایسه‌ای در اختیار دارند؟ چگونه می‌توانند نتایج و شیوه‌های کار پزشکان را که در حوزه‌های گوناگون و محیط‌های کاری گوناگون کار می‌کنند با هم مقایسه کنند؟
با توجه به نکات بالا و همچنین توجه به این نکته که گردهمایی پزشکان در روز پزشک به‌منظور نزدیک‌تر کردن آنان انجام می‌شود، به‌نظر من انتخاب پزشک نمونه پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به عاملی برای تفرقه دارد؛ به‌ویژه با توجه به این‌که نه برای آن معیار قابل ‌سنجشی وجود دارد و نه گروهی وجود دارد که صلاحیت انتخاب داشته باشد (حتی اعضای هیات مدیره‌ی نظام پزشکی که خود برگزیدگان جامعه‌ی پزشکی هستند، فقط از روی مدارک می‌توانند نداشتن خطای پزشکی در کارنامه‌ی نظام پزشکی فرد تایید کنند و در موارد دیگر فقط می‌توانند به شنیده‌های خود اکتفا کنند که این هم برای هیچ انتخابی کافی نیست).
به دلایل بالا به‌نظر من در اکثر شهرها انتخاب پزشک نمونه، مگر در مواردی که آن‌قدر فرد شاخص باشد که هیچ‌کس نتواند این امر را انکار کند، امکان‌پذیر نیست.
با توجه به ملاحظات بالا، آیا بهتر نیست فقط به‌رسم یادبود یا در موارد خاص یا به‌دلیل انجام کاری فوق‌العاده به تقدیر از همکاران بپردازیم و با کنار گذاشتن عبارت «پزشک نمونه» به این مقایسه‌ی بی‌دلیل و تفرقه‌انداز پایان دهیم.

۱٫ در این روز خانم آلموند به‌یاد دکتر کرافورد جی لانگ که در ۳۰ مارس سال ۱۸۴۲ برای اولین بار بیهوشی را در جراحی به‌کار برد،‌ با فرستادن کارت تقدیر و گل از پزشکان تقدیر و پیشنهاد کرد که این روز به‌عنوان روز پزشک ثبت شود.

دکتر مهران قسمتی‌زاده
نشانی: سیاهکل، کلینیک حافظ، تلفن: ۳۲۲۴۲۰۰-۰۱۴۲