پزشکان گیل

برای این ماه چه کتابی پیشنهاد می‌کنید؟/ سورِ بُز/ دکتر علیرضا مجیدی

بدست پزشكان گيل • 16 مارس 2012 • دسته: کتاب

نوبل گرفتن ماریو بارگاس یوسا نقطه‌ی عطفی برای ما ایرانی‌ها بود. وقتی اورهان پاموک نوبل گرفت، او را اصلاً نمی‌شناختم و راستش هنوز هم نتوانسته‌ام با نوشته‌های او ارتباط برقرار کنم. لسینگ هم شوقی در من برنیانگیخت. اما یوسا فرق داشت؛ چند تا از کتاب‌هایش را خوانده بودم، در موردش نوشته بودم، داستان زندگی‌اش را می‌دانستم و از چند وقت پیش منتظر نوبل گرفتنش بودم.
«سور بز» (The Feast of the Goat) رمانی است که در سال ۲۰۰۰ یوسا، نویسنده‌ی مشهور پرویی که به‌تازگی برنده‌ی جایزه‌ی نوبل ادبیات شده، نوشته است. داستان این رمان در جمهوری دومینیکن رخ می‌دهد و ترور و مرگ دیکتاتور این کشور به نام رافائل لئونیداس تروخیو را دو دو برهه‌ی تاریخی نقل می‌کند: می ۱۹۶۱ و سی سال بعد در سال ۱۹۹۶٫ رمان، فلاکت دومینیکن تحت دیکتاتوری در سال‌های دهه‌ی ۵۰ میلادی و اثرات آن را بر جزیره و ساکنانش بازتاب می‌دهد.
رمان سه خط داستانی درهم‌تنیده دارد:
اول: داستان زنی به نام «اورانیا کابرال» که بعد از یک غیبت طولانی برای ملاقات پدر علیلش به دومینیکن بازگشته است. در طی این بازدید، او حوادث دوره‌ی جوانی خود را به‌یاد می‌آورد و رازی را که برای مدتی طولانی افشا نکرده برای خاله و خواهرزاده‌اش نقل می‌کند.
دوم: داستان آخرین روز زندگی تروخیو، از لحظه‌ای که از خواب برمی‌خیزد. در طی روایت این خط داستانی، ‌خواننده با دایره‌ی درونی قدرت حاکم آشنا می‌شود و درمی‌یابد که پدر اورانیا هم در این دایره‌ حضور داشته است.
سوم: حدیث ترورکننده‌های تروخیو، کسانی که زمانی جزو حامیان دولت دیکتاتور بودند، اما حالا در آخر شب هر کدام با انگیزه‌ای، منتظر رسیدن اتوموبیل تروخیو و ترورش هستند.
سور بز بعد از نقل ترور، بر شکنجه و قتل ترورکننده‌ها تمرکز می‌کند.
هر قسمت از کتاب، زاویه‌ی متفاوتی از محیط اجتماعی و سیاسی جمهوری دومینیکن را در گذشته و حال آشکار می‌کند. رمان، جنبه‌های مختلف قدرت ناشی از سیستم دیکتاتوری، شامل اثرات روانی و اثرات طولانی‌مدتش را روایت می‌کند. قالب رمان، طبیعت قدرت و فساد را نشان می‌دهد و حتی رابطه‌ی این دو را با رواج انحرافات جنسی در یک جامعه‌ی به‌شدت اخلاق‌گرا که تحت قوانین شدید جنسیتی است بیان می‌کند.
حافظه و فرایند به‌خاطر آوردن هم یک موضوع مهم در رمان سور بز است. این موضوع به‌خصوص در مورد اورانیا صادق است که در طی رمان به‌تدریح خاطرات جوانی را به‌یاد می‌آورد. خاطرات اورانیا و خود کتاب با به‌خاطر آوردن حادثه‌ی عذاب‌آوری که بر او واقع شد و باعث ترک کشور در سن ۱۴ سالگی توسط او شد، خاتمه می‌یابد.
کتاب روایتگر سبعیت دیکتاتوری است و می‌خواهد خطرات قدرت مطلق را یادآور شود و آن را به نسل جدید خاطرنشان کند.
یوسا در این کتاب حوادث تاریخی را با عناصر تخیلی در هم‌ آمیخته است. کتاب یک اثر مستند نیست و بنابراین برخی از کاراکترهایش مثل خانواده‌ی کابرال، کاملاً تخیلی هستند. اما تروخیو و ترور او، کاراکتر و حادثه‌ای هستند که واقعاً وجود داشته‌اند.
خود یوسا در مورد این کتاب می‌گوید:
این کتاب، یک رمان است، نه یک کتاب تاریخ. بنابراین من آزادی عمل بسیار زیادی داشتم. در نقل داستان من به وقایع حقیقی احترام گذاشتم ولی خیلی چیزها را تغییر دادم تا داستان را متقاعدکننده‌تر کنم، اما غلو هم نکردم.
منتقدها استقبال خوبی از این اثر کردند و آن را ترسیم‌گر رابطه‌ی قدرت و جنسیت و همچنین شارح گرافیکی حوادث خشونت‌آمیز دانستند.
در سال ۲۰۰۵ از روی این رمان فیلمی با شرکت ایزابلا روسلینی، پل فریمن و توماس میلان ساخته شد. در سال ۲۰۰۳ هم اقتباس تئاتری این رمان نوشته شد.
رژیم تروخیو از سال ۱۹۳۰ تا سال ۱۹۶۱، یعنی زمان ترور وی، دوام آورد و از حیث طول عمر بین دولت‌های قرن بیستم شاخص است. تروخیو در زمان اشغال دومینیکن در ارتش امریکا تعلیم نظامی دید و در سال ۱۹۲۱ از آکادمی نظامی «هاینا» فارغ‌التحصیل شد. بعد از این‌که در سال ۱۹۲۴ آمریکا این کشور را ترک کرد، او ابتدا رییس پلیس دومینیکن شد و بعدها به ارتش راه یافت و پایه‌های قدرت خود را مستحکم کرد.
او دو دوره بین سال‌های ۱۹۳۰ تا ۱۹۳۸ و همچنین ۱۹۴۳ تا ۱۹۵۲ رییس‌جمهور شد، اما در همه‌ی دوره‌ی ۳۱ ساله‌ی زمامداری، قدرت اصلی را در دست داشت. او ملی‌گرا بود و گرچه از ایدئولوژی سیاسی خاصی تبعیت نمی‌کرد اما سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی‌اش ترقی‌خواهانه بودند.
یوسا درباره‌ی شخصیت تروخیو می‌گوید:
آدم مشهوری بود که ژست‌های بسیار زیادی داشت. خودش یک‌پا یک بازیگر بود که دایم این‌ور و آن‌ور را نگاه می‌کرد و از طرف دیگر در خیلی از موارد می‌شد کاریکاتور ژست‌هایش را کشید. با این همه در انتخاب لحنی قاطع، بسیار محتاط بود.
در رمان آسیب‌پذیری درونی و پوشالی بودن این دیکتاتور با به‌رخ کشیدن دغدغه‌ی جسمانی و ضعف قوای جنسی او و امیال بیمارگونه‌اش به‌رخ کشیده می‌شود و در مقابل بی‌رحمی و شقاوتش قرار می‌گیرد.
عنوان رمان از یک ترانه‌ی محبوب مردم دومینیکن گرفته شده است که به ترور تروخیو در سی‌ام می ۱۹۶۱ اشاره دارد:
روز سور بز، سی ماه مه
روز شادی و عیش مردمه
می‌ریزن بیرون همه از خونه
کوچه و بازار پرهیاهو، پرهمهمه.
عبدالله کوثری با زبردستی ستودنی «سور بز» را ترجمه کرده است. اما اگر بی‌تعارف، آدم اهل کتابی نیستید یا وقتش را ندارید، توصیه می‌کنم با گذاشتن دو ساعت وقت نازنین، با دیدن فیلم سور بز، کسری از لذت خواندن این کتاب را تجربه کنید. برادرزاده‌ی یوسا فیلمنامه را نوشته و خوشبختانه داستان فیلم تا حدی زیادی به کتاب وفادار است.