پزشکان گیل

توضیح: روز ملی پژوهش ۲۵ آذرماه است ولی امسال به‌دلیل تقارن با ایام سوگواری، مراسم هفته‌ی پژوهش ۹-۴ دی‌ماه برگزار می‌شود.
اساساً هفته‌ی پژوهش هفته‌ی نقد کردن نیست بلکه هفته‌ای است برای نمایش کارهای پژوهشی انجام ‌شده در هر سطح و کیفیتی که باشد. در واقع هیچ هفته‌ای هفته‌ی نقد کردن نیست چرا که به‌قول این روزها «همه‌چیز آرومه، من چقدر خوشحالم» (نقل از تلویزیون همسایه). این نوشته‌ی کوتاه که نیمی ‌از آن را خود سانسور کرده‌ام تا به این قد و قواره درآمده، به سخن درآمدن همان «تک و پهلویی» است که گاه واقعاً نمی‌توان خاموش نگه‌اش داشت.
زبان پژوهشی رایج دانشگاه‌های کشورمان، مجلات پارسی ‌زبان علمی- ‌پژوهشی است که هر سه تا چهار ماه یک بار، دست‌آوردهای تحقیقاتی اعضای هیات علمی ‌را شاید بعد از ماه‌ها انتظار و با عنایت سردبیران، به عرصه‌ی علم «استان» و نیز به معاونت پرسنلی و آموزشی دانشگاه برای ارتقای علمی ‌و اداری عرضه می‌کنند. در این میان چاپ مقاله به دیگر زبان‌های دنیا (غالباً انگلیسی) را پدیده‌ای به‌ زور و تقلا آفریده ‌شده می‌انگارند و به‌عنوان کالایی به قیمت خالص یکصد و هشتاد هزار تومان توسط دانشگاه خودمان و البته بسیار گران‌تر از این در دانشگاه‌های دیگر می‌خرند (جایزه‌ی نقدی برای چاپ مقالات فرنگی‌ زبان). جای خوشبختی بسیار دارد که دانشگاه علوم پزشکی گیلان با تدابیر اقتصادی بسیار خردمندانه در طول یک دهه‌ی گذشته با کنترل دقیق قیمت‌ها مانع از گران شدن نرخ چاپ مقاله به زبان اجنبی شده ‌است (دیگی که برای برخی نجوشد، توش…) که صد البته الگوی اقتصادی خوبی برای دست‌اندرکاران اقتصاد کشور است.
در طبقه‌بندی دانشگاه‌ها در سطح کشور تعداد مقالات چاپ ‌شده به زبان انگلیسی و نمایه شده در مراکز علمی ‌معتبر جهان شاخص بسیار مهمی ‌است لذا حمایت از نویسندگان مقالات فرنگی‌ زبان قابل درک است. ولی آثار چاپ شده به زبان انگلیسی اساساً چه ویژگی‌هایی دارند که این‌گونه ممتاز شمرده می‌شوند که نویسندگان‌شان لایق تشویق مالی و دریافت جایزه‌ی نقدی‌اند؟ به‌نظر می‌رسد مهم‌ترین ویژ‌گی این آثار کیفیت انجام مطالعه، به‌روز بودن موضوع، ضرورت انجام آن و البته مناسب بودن شیوه‌ی نگارش مقاله است که با داشتن همه‌ی این ویژگی‌ها پس از گذشتن از هفت‌خوان داوری سختگیرانه، مقاله‌ای در یکی از مجلات معتبر خارجی بخت چاپ می‌یابد و برای همیشه نام پدیدآورنده‌ی آن اثر و دانشگاه محل تحقیق در دنیای علم و ارتباطات علمی‌ ثبت می‌شود.
نکته‌ی جالب توجه این است که همواره عمده‌ی مقالات بین‌المللی در اکثر دانشگاه‌های کشور را تعداد انگشت‌شماری از اعضای هیات علمی‌ آن دانشگاه می‌نویسند و بقیه‌ی اعضای هیات علمی‌ دانشگاه در گستره‌ی دیگری از پژوهش (پایان‌نامه‌ها و طرح‌های تحقیقاتی بدون انتشار مقاله، چاپ مقاله‌ی داخلی، ارایه‌ی مقاله به کنگره‌ها و ارایه‌ی پوستر) مشغول‌اند. بی‌گمان کمک به نشر تحقیقات و مطالعات در مجلات بین‌المللی موجب ارتقای کیفیت موضوعی و روش انجام مطالعات خواهد شد و برعکس، عادت به چاپ آثار توسط پژوهشگران در مجلات داخلی که تابع عوامل اقلیمی! و اخلاقی! بیشتری نسبت به مجلات فرنگی ‌زبان است، توان گذار به‌موقع به افق‌های بزرگ‌تر را از پژوهشگر سلب می‌کند.
حوزه‌ی پژوهشی دانشگاه هر چند گاه اولویت‌های پژوهشی استان را تعیین و بر انجام پژوهش بر راستای مشکلات موجود تاکید می‌کند. ولی این حوزه بر انجام پژوهش مطابق با استانداردهای علمی، نظارتی ندارد و عمده‌ی بودجه‌ی تحقیقاتی دانشگاه صرف طرح‌های تحقیقاتی می‌شود که از اطلاعات حاصل از آن به‌ندرت مقاله‌ای درخور انتشار در مجلات علمی ‌معتبر دنیا به‌دست می‌آید. از سوی دیگر، آن تعداد از پژوهش‌های باکیفیت که در راستای اولویت‌های پژوهشی تعیین ‌شده، انجام شده‌اند و در نشریات معتبر جهانی نیز مجال چاپ یافته‌اند، به‌دلیل نوع مدیریت حوزه‌ی پژوهش و حوزه‌ی بهداشت دانشگاه بلااستفاده باقی مانده‌اند. سوال اساسی این است که ماحصل فعالیت‌های پژوهشی دانشگاه در سال‌های اخیر در زمینه‌ی بهداشت، پیشگیری و درمانِ این‌همه مصایب که بر دوش مردم استان است چه بوده است؟ آیا یافته‌های پژوهشی در زمینه‌های به‌دست‌آمده کافی نبوده است؟ آیا کیفیت اکثر مطالعات انجام ‌شده و مجله‌ی منتشرکننده‌ی این داده‌ها اطمینان از صحت و اعتبار داده‌ها را کم کرده است؟ و چرا مقوله‌ی پژوهش و نگارش مقاله صرفاً به‌صورت یک پدیده‌ی لوکس برای ایجاد اعتبار شخصی و تشکیلاتی درآمده و مردم به‌عنوان مصرف‌کنندگان اصلی بهره‌ی کمتری از این بودجه‌ی ملی صرف ‌شده می‌برند؟
در این میان نقد حوزه‌ی پژوهش دانشگاه و نقش مدیریت آن در چگونگی صرف بودجه‌های تحقیقاتی که پیش‌برنده‌ی سبک خاصی از پژوهش است (که البته در کارنامه‌ی آن نیز دیده می‌شود) ضروری به‌نظر می‌رسد. در حقیقت هفته‌ی پژوهش می‌توانست فرصت فکر کردن به موانع آفریده شده بر مسیر صحیح پژوهش باشد که سخن گفتن آشکار از آن‌ها در فضای بی‌تحملی حاضر میسر نیست؛ موانعی که نه با صرف پول از سر راه برداشته می‌شود و نه با نمادهای کلیشه‌ای مثل هفته‌ی پژوهش. هیات علمی‌ دانشگاهی، امروز خسته‌تر از آن است که بتوان آن‌ها را با چنین ابزاری به رسالتی که روزی با آن آمیخته بودند، برگرداند.
برای حوزه‌ی مدیریتی پژوهش در دانشگاه که سال‌هاست شکوفه‌ی کهنه‌ی پژوهش آن منتظر به گل نشستن است، آرزوی شکوفایی دارم.

دکتر سیدمحسن مداح
متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه
نشانی: رشت، گلسار، خیابان ۸۰، تلفن: ۷۲۲۸۲۸۲

Email: maddahm@yahoo.com