پزشکان گیل

کنار رفتن دکتر ایرج فاضل از ریاست فرهنگستان علوم پزشکی پس از ۱۹ سال نباید برای خود او امر مهم یا غیرمنتظره‌ای بوده باشد: مهم از این‌ رو که او همان ۱۹ سال پیش‌ وزارت بهداشت را که مقامی بسیار مهم‌تر و البته پرجاذبه‌تر بود، تنها یک سال پس از شروع وزارت و با در پیش گرفتن رفتاری که مخالفانش آن را «تکبر و بی‌اعتنایی در برابر پزشکان جوان برآمده از انجمن اسلامی دانشگاه‌ها و نیز نمایندگان مجلس» می‌دانستند، از دست داده بود؛ و غیرمنتظره از آن جهت که او پنج ماه پیش و در اوج خشونت‌های پس از انتخابات ریاست جمهوری، نامه‌ی سرگشاده‌ای منتشر کرده بود که در پی آن بروز چنین واکنش‌هایی محتمل به‌نظر می‌رسید. سکوت یاران نزدیک فرهنگستانی‌اش در برابر این برکناری نیز- که شاید بدون اشاره‌ی خود او نبوده باشد- تاییدی بر این ادعاست. ولی فارغ از تاثیر این برکناری بر فضای سیاسی کشور، می‌توان به پیش‌بینی تاثیرات بالقوه‌ی آن بر آینده‌ی فعالیت‌های صنفی پزشکی پرداخت.
۱۸ سال پیش و تنها یک سال پس از استیضاح منجر به برکناری دکتر فاضل در مجلس شورای اسلامی، انتخابات سازمان نظام پزشکی پس از یک دوره‌ی ۵ ساله‌ی انحلال و تعلیق برگزار شد که وی را به ریاست بزرگ‌ترین سازمان صنفی جامعه‌ی پزشکی کشور رساند. این در حالی بود که وی ۷ سال پیش از آن نیز- آن‌گاه که وزیر فرهنگ و آموزش عالی بود- با همکاری یارانش «جامعه‌ی جراحان ایران» را بنا نهاده بود که هنوز هم یکی از مهم‌ترین انجمن‌های علمی- تخصصی کشور به‌شمار می‌رود و البته ریاستش هنوز با اوست. همه‌ی این سوابق به‌اضافه‌ی شخصیت فردی و سوابق علمی، اجتماعی و سیاسی او که پس از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی خانواده و موقعیت ممتاز علمی خود را در آمریکا رها کرده و برای سامان‌دهی رشته‌ی جراحی عروق و راه‌اندازی چندین بیمارستان صحرایی و بخش جراحی فوق تخصصی در جبهه و پشت جبهه و نجات جان صدها و هزاران رزمنده‌ی جانباز به ایران برگشته بود و علاوه بر آن پزشک معالج و معتمد مقامات عالی‌رتبه‌ی نظام بود، به دکتر فاضل جایگاهی ویژه بخشید؛ جایگاهی که کنار رفتنش از ریاست سازمان نظام پزشکی در سال ۱۳۷۵ نیز کمترین خدشه‌ای بر آن وارد نیاورد.
اما این جایگاه و نفوذ بی‌مانند در رقابت‌های صنفی ۱۰ سال گذشته‌ی جامعه‌ی پزشکی در چه مسیری خرج شد؟ چه از گذشته متاسف باشیم و چه به آن خرسند، باید اذعان کرد که جناح راست این صنف (به‌نمایندگی دکتر شهاب‌الدین صدر) در این مدت بیشترین استفاده را از این نفوذ برده است. اوج این هم‌سویی در دوران ریاست کوتاه‌مدت اصلاح‌طلبان بر سازمان نظام پزشکی (سال‌های ۷۹ تا ۸۳) رخ داد که دکتر فاضل از تمام توان خود و دوستانش در فرهنگستان برای تشکیل «مجمع تخصصی انجمن‌های پزشکی» استفاده کرد و در آستانه‌ی انتخابات نظام پزشکی سال ۸۳ چنان آن مجمع را به‌‌صورت نهادی موازی نظام پزشکی راهبری کرد تا زمینه‌ی پیروزی و تسلط دوباره‌ی جناح راست بر سازمان فراهم آید و به‌عبارت بهتر اصلاح‌طلبان از آن اخراج شوند. این درست زمانی بود که طیف راست مدرن در فضای سیاسی ایران (به‌نمایندگی «کارگزاران سازندگی») در ائتلاف کامل با چپ‌های قدیم و اصلاح‌طلبان جدید قرار داشت، ولی ظاهراً خاطرات بد دکتر فاضل از شاگردان چپ‌گرای سابقش که اکنون در «حزب مشارکت ایران اسلامی» گرد آمده بودند، چنان بود که هرگز نمی‌توانست «بچه انجمنی‌های دهه‌ی ۶۰» را ببخشد و حتی از اهانت مستقیم به آنان در آستانه‌ی انتخابات نظام پزشکی خودداری کند. و نتیجه‌ی نهایی این عملکرد نیز چیزی جز بازگشت جناح راست به مدیریت سازمان و به‌تعبیر من «شکست جامعه‌ی مدنی پزشکی» نبود.
اکنون چه شده است؟ جناح راست جامعه‌ی پزشکی و به‌ویژه شخص دکتر صدر در اوج قدرت صنفی و در زمانی که بر سازمان نظام پزشکی و کمیسیون بهداشت مجلس ریاست توامان دارد، موتلفی نیرومند را در این جامعه از دست داده است؛ موتلفی که در سالیان اخیر به‌نوعی نماد تعادل در جمع پزشکان شناخته شده است و به‌ویژه در قشر متخصص و تکنوکرات این جامعه محبوبیت و نفوذی غیرقابل انکار دارد؛ قشری که خود در قالب سهام‌داران بیمارستان‌های خصوصی نقشی بسیار تاثیرگذار در معادلات صنفی پزشکی و از جمله انتخابات نظام پزشکی تهران دارد. اکنون سه سال تا زمان انتخابات مجدد سازمان باقی مانده و روند تحولات جاری هم بسیار پرشتاب‌تر از آن است که بتوان برای «آینده»‌ای به این دوری پیش‌بینی معقولی کرد. ولی همین تحولات و همان آینده احتمالاً نشان خواهد داد شکست ائتلاف «راست سنتی- راست مدرن» جامعه‌ی پزشکی و «اخراج» دکتر فاضل و یارانش از این اردوگاه تا چه حد به‌ضرر جناح راست و به‌نفع جامعه‌ی مدنی پزشکی کشور تمام خواهد شد. امضای دکتر علی شکوری راد (رییس شورای‌عالی نظام پزشکی در دوران اقتدار اصلاح‌طلبان بر سازمان) پای بیانیه‌ای که برخی از پرآوازه‌ترین پزشکان ایرانی مردادماه گذشته در حمایت از نامه‌ی سرگشاده‌ی دکتر فاضل منتشر کردند، از این منظر پرمعنی به‌نظر می‌رسد.