پزشکان گیل

پزشکان نامی (۲۸)/ مورگان‌یی: پژوهشگری بی‌هیاهو/ دکتر بهمن مشفقی

بدست پزشكان گيل • 5 می 2010 • دسته: پزشکان نامی

بار دیگر ندایی از شهر «پادوآ» برخاست؛ ندایی که می‌بایست در سراسر جهان پزشکی طنین‌انداز شود.
در حدود سال ۱۷۰۰ دانشگاه معروف و قدیمی پادوآ در دوران آرامش و خاموشی به‌سر می‌برد تا این‌که در سال ۱۷۱۱ حکومت یکی از پزشکان به نام جیووانی باتیستا مورگان‌یی (Giovanni Battista Morgagni: 1682-1771) را که کارش پزشکی عمومی بود، استخدام کرد و به پادوآ فرستاد. همین امر سبب شد دانشگاه قدیمی این شهر معروفیت و شهرت تازه‌ای پیدا کند.
مورگان‌یی برای انجام وظیفه‌ی جدید خود آگاهی کامل داشت. او در «بولونیا» تحصیل کرده و به دستیاری استاد خود، آنتونیو ماریا والسالوا (۱۷۲۳-۱۶۶۶) مفتخر شده بود. او در غیاب استاد خود به‌مدت ۱۲ ماه به‌جای وی به تدریس پرداخت و در همین ایام اولین ملاحظات خود را درباره‌ی کالبدشناسی انتشار داد. طولی نکشید که در دانشگاه پادوآ مقام دانشیاری به او تفویض شد و چهار سال بعد به استادی این دانشگاه مفتخرگردید. در این ایام او ۲۹ سال داشت.
زندگانی مورگان‌یی بدون حوادث طی شد. در واقع زندگی مردی از اهل علم بود که دور از جریان امور و هیاهوی جهانی روزگار می‌گذراند. اوقات او با تدریس دقیق و خردمندانه و کوشش خستگی‌ناپذیر و مداوم در اتاق کالبدشکافی به معاینه و مداوای بیماران و مکاتبه‌ی وسیع با همکاران حرفه‌ای کاملاً اشغال می‌شد. در آن زمان هنوز تعداد مجلاتی که با اشتیاق بسیار در انتظار درج و انتشار ناچیزترین مشاهدات پزشکی هستند و می‌خواهند هر فکر ناپخته و غیربرجسته‌ای را مشهور جهان کنند چندان زیاد نبود. در قرن هیجدهم محققی که می‌پنداشت به کشف تازه‌ای توفیق یافته اولین قدمی که در راه اشاعه‌ی آن برمی‌داشت آن بود که فکر خویش را با همکاران خود در میان بگذارد و مشاهدات خود را در معرض بحث و انتقاد قرار دهد.
مورگان‌یی از جمله محققانی بود که با وجدانی استثنایی و فوق‌العاده به‌کار می‌پرداخت، ولی از آن‌جا که در انزوا می‌زیست، آثار وی حتی برای معاصرانش نیز ناشناخته ماند. مدت نیم قرن از شروع کار او در پادوآ گذشته و سنین عمرش به نزدیک ۸۰ رسیده بود که ناگهان در سال ۱۷۶۱ اثر بزرگ خود را به نام «درباره‌ی موضع و علت بیماری‌ها از طریق کالبدشناسی» منتشر کرد.
خدمت زوال‌ناپذیر مورگان‌یی این بود که با عنوان پیش‌قدم در میان تمام کسانی که در رشته‌ی کالبدشناسی از لحاظ شناخت بیماری‌ها چیزی نوشته‌اند تعداد بی‌شماری از مشاهدات را مورد تدقیق و تنظیم و اصلاح قرار داد.
مورگان‌یی همواره نسبت به کسانی که اطلاعاتی به‌واسطه‌ی مکاتبه برای وی می‌فرستادند قدرشناس بود. وی مانند وزالیوس کار منتقدان خود را مورد توجه قرار می‌داد و آن‌گاه به‌عنوان ماحصل مشاهدات شخصی، اولین کتاب درسی کامل را درباره‌ی کالبدشناسی نوشت. البته باید توجه داشت که کتاب مذکور دارای تقسیم‌بندی دقیق کتاب‌های کالبدشناسی امروز نبود، بلکه فصل‌های متفاوت و مجزای آن به‌صورت نامه‌هایی خطاب به همکاران تنظیم شده و جمع‌آوری و تنظیم مطالب نه از نظر کالبدشناسی، بلکه ازجنبه‌های بالینی صورت گرفته بود.
مورگان‌یی از این سعادت برخوردار بود که مواد فراوانی برای تجربه در اختیار داشت. در واقع تعداد اجسادی که برای تجربه در اختیار داشت چندان زیاد بود که نمی‌توانست به‌تنهایی همه‌ی آن‌ها را مورد مطالعه قرار دهد. جالب این‌که در آن زمان در ایتالیا هیچ‌گونه تعصب و مخالفت عمومی علیه آزمایش‌های پس از مرگ وجود نداشت و اجساد مورد مطالعه به همه‌ی طبقات حتی نجبا و بزرگان کلیسا تعلق داشت. در آن زمان بسیاری از مردم وصیت می‌کردند که مورگان‌یی جسد آنان را بعد از درگذشت‌شان مورد آزمایش قرار دهد و کلیسا هیچ‌وقت با این آزمایش‌ها مخالفت نمی‌ورزید زیرا حسن‌نیت و قصد خیر آزمایش‌کنندگان را کاملاً شناخته بود. بسیار به‌جاست که مورگان‌یی را استاد آسیب‌شناسی از لحاظ شناخت بیماری‌ها بشناسیم. سال ۱۷۶۱ در تاریخ هنر مداوا همواره‌ سالی مهم و برجسته شناخته خواهد شد.
بدیهی است که از هر پزشکی حضور ذهن و حسن تدبیر و وجدان اخلاقی انتظار می‌رود و انتظار در این زمینه از آسیب‌شناسان به حد اعلای ممکن است. آسیب‌شناس نباید نقش داور را در مورد پزشک معالج انجام دهد بلکه باید پزشک معالج را کمک و ترغیب و نصیحت کند. حال جای بسی خوشبختی بود که انسانی چون مورگان‌یی با قدرت اخلاقی و ایمان عمیق عهده‌دار چنین وظیفه‌ای بود. ظرافت طبع و حساسیت او از این‌جا معلوم می‌شود که از کالبدشکافی جسد همکار خود والیس‌نیری و یکی از اسقف‌ها که از دوستان نزدیک وی بود امتناع کرد.
این رهجو و پیش‌قدم دانش‌های طبیعی به زیور فرهنگ وسیعی در ادبیات کلاسیک نیز مجهز بود و سال‌های متعدد فرصت خود را به مطالعه در باستان‌شناسی می‌گذراند.
مورگان‌یی ۹۰ سال عمر کرد.