پزشکان گیل

پزشکان نامی (۳۶)

دکتر بهمن مشفقی

کارهای کورویزار (ر. ک شماره‌ی ۸۷) اهمیت عمل «دق» را در شناخت بیماری‌های سینه بر هر پزشکی مسلم ساخته بود. رنه تئوفیل هیاسنت لاینک (Rene Theophile Hyacinthe Laennec: 1781–۱۸۲۶) یکی از شاگردان او، از پیشگامان اهمیت گوش کردن به صداهای قلب بود. لاینک که در سال ۱۸۱۶ به‌عنوان رییس بخش پزشکی بیمارستان «نوکر» انتخاب شده بود، همانند استادش علاقه‌ی خاصی به بیماری‌های سینه داشت و در عین‌حال متوجه بود که گوش کردن مستقیم به صداهای سینه‌ی بیمار کاری دشوار است.
یکی از بیماران لاینک در این بیمارستان زنی با چاقی غیرعادی بود که از بیماری قلبی رنج می‌برد و هر چه او می‌خواست به صداهای قلبش گوش دهد، نتیجه‌ی روشنی آشکار نمی‌شد. روزی برای رفتن به بالین این بیمار از حیاط کاخ «لوور» می‌گذشت. در گوشه‌ی حیاط مقداری تیر و چوب کهنه دید و چند کودک که در آن‌جا بازی تازه‌ای یافته بودند. یکی از کودکان گوش خود را به یک سر تیر چوب درازی گذاشته بود و کودکی در سر دیگر چوب با وارد کردن ضرباتی به چوب به وی علامت می‌داد!
از مشاهده‌ی این موضوع فکری به‌خاطر لاینک رسید. پس فوراً به‌ سرعت قدم‌های خود افزود و چون به بالین بیمار رسید دسته‌ای کاغذ معمولی‌ نامه‌نویسی خواست، کاغذها را به‌شکل لوله‌ای استوانه‌ای درآورد، یک سر آن را به سینه‌ی بیمار گذاشت و با سر دیگر به ضربان قلب وی گوش کرد. نتیجه حیرت‌انگیز بود! صداهای قلب بیمار را به‌مراتب بهتر از وقتی می‌شنید که مستقیماً سر بر سینه‌ی بیمار می‌گذاشت. آن‌گاه لوله‌ی کاغذ را جابه‌جا کرد و از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر گذاشت و توانست همه‌ی صداهایی را که از نواحی مختلف قلب برمی‌خاست به‌درستی بشنود. پس از آن صداهای تنفسی را شنید و این صداها چندان قوی بود که وی از شادی از جای پرید! بدین ترتیب «استتوسکوپ» (گوشی طبی) ابداع شد و از آن پس به علامت خاص و مشخص پزشکان تبدیل گشت.
لاینک در مدت سه سال با کوشش و جدیت تمام کار کرد و سرانجام در سال ۱۸۱۹ میلادی نتایج تحقیقات خود را در دو جلد قطور با ‌عنوان «اثر تفصیلی درباره‌ی سمع باواسطه‌ و بیماری‌های ریتین و قلب» نگاشت.

لاینک با شهرستان خود («برتانی») الفت بسیار داشت. وی که هم کاتولیکی باایمان و پرهیزکار و هم سلطنت‌طلبی پرحرارت بود، در سال ۱۷۷۲ میلادی در شهرک «کمپر» به‌دنیا آمده و نزد عمویش که در شهر «نانت» شغل طبابت داشت، نشو و نما یافته بود. وقتی به سنین رشد رسید، انقلاب و ضدانقلاب در این بخش از جهان بیداد می‌کرد. عمو را به خدمت نظام احضارکردند و لاینک جوان نیز از او پیروی کرد و بنابراین مقدمات پزشکی و جراحی را در میدان جنگ آموخت. سپس در سال ۱۸۰۰ به‌منظور تحصیلات رسمی به پاریس آمد و دانشجوی درخشانی شد و در سال ۱۸۰۴ عنوان رسمی پزشکی به‌دست آورد.
در این ایام قانونی که «مدارس تندرستی» را به‌وجود آورده بود در مورد استادان چنین دستور می‌داد که «آنان باید به‌طور مداوم به‌وسیله‌ی تحقیقات و تعلیمات شایسته در تکمیل همه‌ی دانش‌هایی که می‌تواند موجب پیشرفت هنر مداوا شود، کوشش داشته باشند». در نتیجه «جامعه‌ی مدرسه‌ی پزشکی پاریس» به‌عنوان دانشکده‌ی تعلیمات پزشکی تاسیس شد و پرحرارت‌ترین پزشکان جوان به عضویت آن‌ درآمدند. در سال ۱۸۲۰ این جامعه به «کانون پزشکی» مبدل شد و لاینک که از ابتدای امر در پیشرفت آن نقش مهمی داشت، به‌ویژه در حوزه‌ی کالبدشناسی از لحاظ شناخت بیماری‌ها و نیز در حوزه‌ی انگل‌شناسی فعال بود.
در سال ۱۸۱۲ در بیمارستان «بوژون» مقامی به لاینک تفویض شد و دو سال بعد از آن در «دوسال پتریر» کار کرد و سرانجام رییس بخش پزشکی بیمارستان «نوکر» شد و در همان سال اول ورود به این بیمارستان گوشی پزشکی را ابداع کرد.
درسال ۱۸۲۲ میلادی کرسی تدریس پزشکی عملی در «کولژ دو فرانس» پاریس به وی تفویض شد و یک‌ سال بعد ‌عنوان استاد پزشکی بالینی را به‌دست آورد، اما کتاب او درباره‌ی سمع سینه با استقبال سرد و مشکوکی مواجه شد! ولی به‌تدریج صداهای موافق با این ابداع لاینک بلند شد و از همه‌ی نقاط جهان پزشکان عازم پاریس شدند تا تحت راهنمایی‌های او در بیمارستان «شاریته» این روش جدید را بیاموزند.
متاسفانه در سال ۱۸۲۶ میلادی، درست بعد از آن‌که چاپ جدیدی از کتاب او منتشر شد، بار دیگر بیمار شد و همچون مادرش در اثر بیماری سل ریوی درگذشت.
لاینک همواره از این حقیقت آگاه بود که: «نخستین وظیفه‌ی پزشک کوشش در پیشرفت بهبودی بیمار است.»

خلاصه شده از کتاب: پزشکان نامی، نوشته‌ی هنری زیگریست، ترجمه‌ی کوکب صورتگر- حسن صفاری، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۲