پزشکان گیل

چنین به‌نظر می‌رسد که سرنوشت و تقدیر شهر وین همواره این بود که در همه‌ی ادوار پزشکان نابغه‌ای در آن زندگی کنند که از اعضای دانشکده‌ی رسمی آن نباشند. ازجمله زیگموند فروید و اوژن اشتیناخ (Eugen Steinach: 1861-1944)- پزشک و عالم اتریشی وظایف‌الاعضا و صاحب اکتشافات مهمی درباره‌ی چگونگی عمل تخمدان زن- و لئوپولد اوئن بروگر (Leopold Auenbrugger: 1722-1809). هر قدر که متفکران دانش پزشکی به پذیرش روش تفکر تشریحی در مطالعه‌ی آسیب‌شناسی تمایل بیشتری می‌یافتند این نکته بدیهی‌تر می‌شد که بیماری‌ها مکان‌های خاصی در اعضای بدن دارند و تغییرات حاصل در اعضا از لحاظ کالبدشناسی نقش موثری در پدید آوردن بیماری‌ها به‌عهده دارد. البته تا آن‌جا که دانش خالص مطرح باشد، این موضوع اهمیت بسیار دارد که کالبدشکاف آسیب‌شناس با استفاده از آزمایش پس از مرگ نظر طبیب معالج را تایید یا اشتباه او را تصحیح کند.
نبض و چگونگی تنفس نشانه‌های ذی‌قیمتی به‌دست می‌دادند ولی احتیاج مبرم به کشف روش‌های دیگر نیز محسوس بود که به‌وسیله‌ی آن‌ها بتوان چگونگی وضع داخلی دستگاه بدن را مورد مطالعه قرار داد.
کسی که بخواهد بداند بشکه‌ای پر یا خالی است به آن دست می‌زند. اوئن بروگر پسر مردی بود که مهمانخانه داشت و قطعاً بارها دیده بود که پدرش نیز این عمل ساده را انجام می‌دهد.
قفسه‌ی سینه‌ی آدمی نیز از بسیاری لحاظ بشکه‌ی آب یا شراب را می‌ماند. معمولاً ریه‌های آدمی از هوا پر هستند ولی در برخی از بیماری‌ها حفره‌های هوا از ترشحاتی که ماحصل برخی بیماری‌هاست پر می‌شود. اگر با انگشت ضربه‌ای به قفسه‌ی سینه وارد کنیم، صدایی که شنیده می‌شود عیناً مانند حالت چلیک بستگی به شرایط داخلی دارد. وقتی چلیک پر از شراب باشد، صدای حاصل از برخورد انگشتان «بم» و «پست» است. حال آن‌که اگر خالی باشد (یعنی فقط پر از هوا باشد) صدای حاصل «زیر» و «زنگ‌دار» است. به‌همین طریق اگر دست چپ را با آرامی روی سینه بگذاریم و با یکی از انگشتان دست راست بر یکی از انگشتان دست چپ ضربه‌هایی وارد کنیم، اگر حفره‌ی هوایی ریه فقط از هوا پر باشد صدای حاصل «زیر» و طنین‌انداز است و حال آن‌که اگر این حفره‌ها از ترشحات بیماری پر باشد، صدا «بم» و «پست» خواهد بود. به این طریق با این روش خاص ضربه وارد آوردن به قفسه‌ی سینه که اصطلاحاً به آن «دق» می‌گویند می‌توان اطمینان یافت که آیا اعضای داخل قفسه‌ی سینه وضع طبیعی دارند یا در نتیجه‌ی بیماری تغییر یافته‌اند.
اوئن بروگر از جمله شاگردان وان زویتن و از سال ۱۷۵۱ تا ۱۷۶۱ در بیمارستان اسپانیایی وین ابتدا پزشکیار اول و آن‌گاه پزشک رسمی بود و در همین‌جا بود که اول بار تجربه‌ی خود را در ضربه زدن با انگشت به سینه‌ی بیماران (دق کردن) شروع کرد. وی ضربات خود را مستقیماً به‌وسیله‌ی انگشتان یک دست وارد می‌کرد و روشی که در بالا شرح دادیم، یعنی واسطه قرار دادن دست چپ، روشی است که امروزه معمول است. در نتیجه‌ی این تجارب وی توانست سه نوع صدای متمایز را از هم تشخیص دهد: «صدای بم»، «صدای بم مبهم» و «صدای خیلی زیرتر».
اوئن بروگر به انجام تجارب پرداخت و پیش از آن‌که به انتشار کتابی که روش‌های او را شرح می‌داد بپردازد، مدت هفت سال ماحصل تجربیات خود را جمع‌آوری کرد.
طبق تجارب مسلمی که در مریض‌خانه‌ها انجام شده است، کسانی که گوش حساسی برای درک موسیقی دارند خیلی سریع‌تر از دیگران که از این امتیاز بی‌بهره‌اند صداهای درونی و اختلاف‌ها را درک می‌کنند. اوئن بروگر یکی از دوستداران بزرگ موسیقی و حتی خیلی بیش از یک دوستدار معمولی بود و بعد از هفت سال آماده بود اکتشافات خود را به جهان بشناساند.
در شب اول سال ۱۷۶۰ میلادی وی مقدمه‌ی کتاب خویش را به نام «اکتشاف جدید به‌وسیله‌ی دق» تهیه کرد و نوشت:
در این کتاب من راه و نشانه‌ی تازه‌ای را برای اکتشاف و تشحیص بیماری‌های سینه کشف کرده‌ام. این روش مبنی بر وارد کردن ضرباتی روی صندوقه‌ی سینه‌ی آدمی است و آن‌گاه برحسب ماهیت و مشخصات صداهای خاصی که شنیده می‌شود می‌توان درباره‌ی حالت داخلی حفره‌ی سینه اطلاعاتی به‌دست آورد. حرکت من در علنی کردن این اکتشاف نه علاقه به نویسندگی است و نه اشتیاق به مباحثات نظری، بلکه منحصراً آرزویم آن است که ثمره‌ی هفت سال مشاهده و تفکر خود را به همنوعانم عرضه نمایم.
من از خطراتی که در نتیجه‌ی این عمل ممکن است برایم پیش بیاید غافل نیستم. زیرا همیشه سرنوشت کسانی که در پیشرفت علم و هنر زحمت کشیده و چیز تازه‌ای آورده‌اند آن است که مورد حسد و بدخواهی و تنفر دیگران واقع شوند و دچار بدگویی و افترا و بهتان رقیبان گردند. چون این وضع سرنوشت عمومی نوآوران است و من هم از تقدیر خود تبعیت می‌کنم لیکن در عین‌حال مصمم هستم که از توضیح و بیان حکمت خود برای هر کسی که با عوامل فوق تحریک شده باشد خودداری کنم. آن‌چه را که در این کتاب نوشته‌ام بارها و مکرر به‌شهادت حواس خویش و به‌قیمت زحمات بسیار و کوشش‌های خستگی‌آور مورد آزمایش قرار داده‌ام و در عین‌حال در همه‌ی موارد خویشتن را از نفود و جاذبه‌ی خودخواهی و خودپرستی محفوظ داشته‌ام. کوشش اصلی من این است که در راه کمال پیشرفت کنم. با تجربه‌ی شخصی که در این‌باره به‌دست آورده‌ام معتقدم که علامت و نشانه‌ای که در این کتاب مورد بحث قرار می‌گیرد حایز اهمیت فوق‌العاده می‌باشد و ارزش آن نه فقط در تشخیص بیماری‌ها بلکه در درمان آن‌ها نیز موثر است و از لحاظ ارزش و اهمیت می‌توان آن را با فاصله بعد از آزمایش نبض و تنفس قرار داد. عقیده دارم که در مورد هر بیماری وجود صداهای غیرطبیعی در قفسه‌ی سینه علامتی برای وجود خطری جدی است.
وقتی کتاب او با عنوان طولانی «کشف جدید به‌منظور این‌که با ضربه وارد کردن بر قفسه‌ی سینه‌ی آدمی بیماری‌های پنهانی شناخته می‌شوند» انتشار یافت، همان‌طور که اوئن بروگر پیش‌بینی کرده بود، مخالفان ناچیز نبودند و حتی برخی پزشکان ضربه وارد آوردن به سینه‌ی بیمار را آزار بیهوده‌ی بیمار می‌دانستند. با این‌حال کتاب وی خواننده‌ی بسیار یافت به‌طوری که بعد از دو سال چاپ جدیدی از آن انتشار یافت. سال‌ها طول کشید تا این واقعیت کشف شد که روش ضربه وارد کردن (دق) یکی از مهم‌ترین روش‌های آزمایش بیماران است.
هرچند اوئن بروگر در سال ۱۷۶۳ در نتیجه‌ی اختلاف و مشاجره با همکاران خویش مقام خود را در بیمارستان اسپانیایی وین ترک کرد، ولی از آن پس با محبوبیت و توفیق، حرفه‌ی پزشکی خصوصی خویش را ادامه داد و رساله‌هایی در مورد اسهال خونی و بیماری آنفلوانزا انتشار داد.
در سال ۱۷۸۴ از طرف امپراتور اتریش عنوان «نجابت» به وی اعطا شد.

خلاصه ‌شده از کتاب: پزشکان نامی، نوشته‌ی هنری زیگریست، ترجمه‌ی کوکب صورتگر- حسن صفاری، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۲

دکتر بهمن مشفقی
نشانی: لاهیجان، خیابان شهید کریمی
تلفن: ۲۲۳۳۳۴۳-۰۱۴۱

Email: vahomanmd@yahoo.com