پزشکان گیل

اشاره: نویسنده در حاشیه‌ی این خاطره یادداشتی هم ضمیمه کرده‌اند که در سرمقاله‌ی این شماره نقل شده است.

با پیشرفت علم و بهره‌وری از تکنیک، به‌ویژه در سال‌های اخیر، چنان پیشرفت‌های شگرفی در وضعیت خدمات پزشکی پدید آمده که مشکلات تشخیصی و درمانی آن دوران را به یاد فراموشی سپرده است. مصایب و معضلاتی که برای پزشک و بیمار وجود داشت، امروز مخصوصاً برای نسل جوان به‌سختی قابل تصور است و آگاهی از آن خالی از لطف نیست. طرفه این‌که این امر تنها محدود به کشورهای جهان سومی هم نبوده و در کشورهای پیشرفته نیز مصداق داشته است.
در زمانی که دوران رزیدنتی خود را در بخش جراحی بیمارستان بارمپک هامبورگ می‌گذراندم، روزی طفل ۵-۴ ساله‌ای به‌علت درد شکم متعاقب ضربه‌ای که از فرمان دوچرخه به طرف راست بالای شکمش وارد شده بود در بیمارستان بستری شد و به‌زودی تحت عنوان شکم حاد و احتمال جراحات داخلی به اتاق عمل برده و لاپاراتومی شد.
در این لاپاراتومی و باز کردن شکم، جراح هیچ‌گونه جراحت یا آسیبی مخصوصاً بالای شکم و طرف راست پیدا نکرد. معده، کبد، کیسه‌ی صفرا و… همگی سالم به‌نظر می‌رسیدند. ناگزیر شکم بسته ‌شد. ۳-۲ روز بعد باز هم طفل دچار سقوط فشار خون، بی‌حالی و علایم شکمی ‌شد که بار دیگر کار به اتاق عمل و لاپاراتومی- این بار توسط تیم مجهزتری با همکاری معاون بخش جراحی- ‌انجامید، ولی باز هم جراحت قابل ملاحظه‌ای دیده نشد؛ فقط در روده‌ی باریک قدری خون مانده در حال دفع دیده ‌شد که منشایی برای آن پیدا نشد. شکم این بار نیز بسته ‌شد ولی ماجرا همچنان ادامه داشت و روز بعد این طفل معصوم با تابلوی شوک و بی‌حالی برای بار سوم به اتاق عمل برده شد.
این بار رییس بخش جراحی شخصاً اقدام به عمل کرد. از آن‌جا که خونریزی اکنون بصورت هماتمز و ملنا (دفع خون تازه و کهنه از راه مدفوع) نمایان شده بود، وضعیت معده و روده با شکاف به‌دقت مورد بررسی قرار گرفت، ولی باز هم هیچ‌گونه عارضه و جراحتی که بتواند خونریزی را توجیه کند دیده نشد. این بار نیز با انواع درناژ‌ها و… شکم بسته شد ولی به‌دنبال آن بالاخره بیمار فوت کرد…
روز بعد همه‌ی پزشکان، مخصوصاً آن‌ها که با این مورد آشنا بودند، برای پی بردن به علت فوت در بخش کالبدشکافی بیمارستان تجمع کرده بودند. پس از ادای گزارش توسط پزشکان مربوطه، پرفسور رییس بخش کالبدشکافی به نشان دادن یافته‌ها پرداخت. در برشی که از کبد انجام داده بودند در قسمت‌های میانی لوب راست همانژیومی به بزرگی یک نارنج دیده می‌شد که توجیه‌کننده و منشأ خونریزی شناخته شد. ضربه‌ی شکم در آن ناحیه که بافت عروقی ظریف و شکننده دارد، به‌سادگی باعث خونریزی و دفع آن از طریق روده شده بود. در حالی که کبد در سطوح بیرونی کاملاً سالم بود و جراحتی نشان نمی‌داد؛ چیزی که امروز با یک سونوگرافی ساده یا سی‌تی‌اسکن به‌راحتی تشخیص داده می‌شود، ولی در آن زمان این ابزار تکنولوژی هنوز کشف نشده بود. بدین ترتیب خاطره‌ی ناگوار مرگ و از دست دادن این کودک برجای ماند.
آن‌چه در این میان اهمیت فراوان دارد عدم توجه کافی به مساله‌ی پاتولوژی و کالبدشکافی در کشور ماست که به علت‌های مختلف از جمله اعتقادات دینی و سنتی بدان پرداخته نمی‌شود و در بسیاری موارد علت مرگ بیماران در پرده‌ی ابهام و تردید باقی می‌ماند. این کار نه‌تنها باعث درماندگی و سردرگمی در قضاوت و صدور رای در این پرونده‌ها و انواع حیف‌ومیل‌ها و بی‌عدالتی‌ها می‌شود. از آن بد‌تر، فقدان اطلاعات و تشخیص درست درباره‌ی چگونگی علت مرگ و بازبینی روند کارهای تشخیصی و درمانی بیماران- که در عمل هسته‌ی اصلی و مایه‌ی واقعی دانش تجربی پزشکان است- همچنان در پرده‌ی ابهام باقی خواهد ماند و آموزش مداومی که به‌درستی هدف اصلی و والای دانشگاه علوم پزشکی است و برای آن این‌همه کنگره و سمینار برپا می‌گردد نتیجه‌ی مطلوب به‌بار نمی‌آورد.
در این راستا ضمن کوشش و تلاش فرهنگ‌سازی در جامعه برای قبول و پذیرش آن، توجه بیشتر همکاران پزشکان درمان‌کننده بر لزوم اشاعه و به‌کارگیری کالبدشکافی به‌ویژه در موارد مشکوک و انتظار بیشتر جدی گرفتن همکاران محترم پزشکی قانونی است- که عملاً در شرایط کنونی تنها مرجع و مرکز انجام آن هستند- توصیه می‌شود.
ایجاد مراکز پاتولوژی و کالبدشکافی‌های مجهز، آن‌گونه که در بیمارستان‌های کشور‌های پیشرفته از سال‌ها- ده‌ها، بلکه قرن‌ها- در بیمارستان‌های آموزشی متداول است، دست‌کم برای بیمارستان‌های بزرگ آموزشی، همان‌طور که در بالا بدان اشاره شد، یکی از ضروریات جهت پیشبرد علم و دانش پزشکی و در‌ ‌نهایت سلامت جامعه است که امید است مورد توجه و عنایت مسوولان محترم بهداشت و درمان دانشگاه علوم پزشکی قرار گیرد.

دکتر نصرت‌الله آصف‌پور
متخصص جراحی عمومی
نشانی: رشت، ابتدای جاده انزلی، بیمارستان آریا
تلفن: ۹-۷۷۵۹۷۹۰