پزشکان گیل

آینه‌ی دماسنجی
۳/۱۱/۸۹، نارنجی، مرضیه موسی‌زاده: از یک آینه چه انتظار دارید؟! طراحان انجمن Electronic firm NEC/Avio ژاپن یک آینه‌ی رومیزی ساخته‌اند که می‌تواند علاوه بر نشان دادن شما، دمای بدن‌تان را نیز اندازه بگیرد تا در صورت داشتن تب فوراً مطلع بشوید.
این آینه که Thermo نام دارد به‌کمک یک حسگر (سنسور) مادون قرمز می‌تواند دمای بدن هر فرد را که در فاصله‌ی ۳۰ سانتی‌متری‌اش قرار گرفته بدون نیاز به برقراری هر گونه تماس فیزیکی، اندازه‌گیری کند و نمایش دهد.
اگر دمای بدن بالاتر از ۳۷ درجه باشد، علاوه بر نمایش دما، هشدار تب نیز از این آینه به گوش می‌رسد. هر زمان هم که فردی مقابل آن قرار نگیرد، می‌تواند تاریخ، زمان، میزان رطوبت و درجه‌ی حرارت محیط را نشان دهد.
این آینه در دو مدل با قیمت‌های ۱۱۸۰ و ۱۴۴۰ دلار به‌فروش می‌رسد. این آینه به‌عنوان یک وسیله‌ی مفید برای استفاده در دفاتر کار، هتل‌ها، بیمارستان‌ها و… با خطای بسیار کم می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

موبایل شما، دستیار تشخیص بیماری‌های پوست
۵/۱۱/۸۹، سیب پزشکی: وسیله‌ای که در تصویر می‌بینید یک آیفون است به‌علاوه‌ی ابزارک الحاقی به نام «هندی- اسکوپ» (Handy-Scope). این ابزارک که روی موبایل‌های آیفون نصب می‌شود، شامل یک لنز قوی با قابلیت بزرگنمایی اپتیکال تا ۲۰ برابر و منبع نور LED که می‌تواند نور پلاریزه (برای مقاصد تشخیصی) هم تولید کند و یک باطری اضافی برای جلوگیری از اتلاف شارژ موبایل است.
علاوه بر آن اپلیکیشنی همراه این مجموعه ارایه می‌شود که روی آیفون نصب می‌شود و می‌توانید از طریق آن تصاویر را ذخیره، ویرایش و تحلیل کنید یا آن را با سایر همکاران خود به‌اشتراک بگذارید.
این وسیله می‌تواند بهترین ابزار کمکی و دستیار متخصصین پوست و دیگر پزشکان در تشخیص بیماری‌های پوستی باشد، به‌ویژه که کار با آن بسیار راحت و تنها محتاج چند تقه روی صفحه نمایش است.

ترجمه‌ی همزمان گوگل: سرویسی مفید در امور درمانی
۵/۱۱/۸۹، سیب پزشکی: شاید در مورد سرویس جدید ترجمه‌ی گوگل، یعنی سرویس ترجمه‌ی محاوره‌ای (Conversation mode) خبرهایی خوانده‌اید. خلاصه‌ی ماجرا این است که گوگل در ویرایش جدید «اپلیکیشن مترجم» خود برای اندروید ویژگی ترجمه‌ی محاوره‌ای همزمان را گنجانده است. به این صورت که شما به یک زبان صحبت می‌کنید، گوگل متن صحبت شما را تشخیص می‌دهد و بلافاصله آن را به زبان دیگر ترجمه می‌کند. ترجمه هم به‌صورت متنی روی موبایل نمایش داده می‌شود و هم به‌صورت صوتی پخش می‌شود.
خیلی جالب است. نه؟ می‌توان تصور کرد که گسترش چنین ابزاری چه تحولات مثبتی می‌تواند در امور تجارت، توریسم، فرهنگ و زمینه‌های دیگر ایجاد کند. اما شاید بتوان گفت چنین ابزاری می‌تواند حیاتی‌ترین نقش خود را در امور پزشکی ایفا کند. بسیاری از استادان بر این عقیده‌اند که ۸۰ درصد تشخیص در برقراری ارتباط صحیح با بیمار و اخذ شرح‌حال درست نهفته است. شاید بسیاری از همکاران در ایران خودمان با مشکلات مربوط به ارتباط زبانی با بیماران مواجه شده‌اند. حالا به‌نظر می‌رسد به پایان چنین مشکلاتی نزدیک می‌شویم. البته هنوز تا اضافه شدن زبان‌ها و گویش‌های مختلف ایران به فهرست توانایی‌های این اپلیکیشن راه زیادی باقی است، اما می‌توان روزی را تصور کرد که ابزارهای ترجمه‌ی همزمان و محاوره‌ای به پای ثابت تجهیزات اورژانس‌ها و بیمارستان‌ها تبدیل شود.

آیا می‌توان جواب آزمایش‌ها را برای بیماران قابل فهم‌تر کرد؟
۶/۱۱/۸۹، یک پزشک: در یک آزمایش خون، خون شما گرفته می‌شود، سانتریفوژ می‌شود و مبدل می‌شود به یک‌سری اعداد، ارقام، واحدها و اصطلاحات. از این طریق همین اعداد، سلامت شما یا احتمال ابتلای‌تان به بیماری‌ها و نوع و شیوه‌ی درمان‌تان مشخص می‌شود.
اما سر درآوردن از این اعداد و ارقام برای همه کار ساده‌ای نیست و در صلاحیت پزشک معالج یا پزشک آزمایشگاه است. خیلی وقت‌ها بیماران تا زمانی که جواب آزمایش را به پزشک‌شان نشان بدهند، سردرگم هستند و مرتب اعداد و ارقام را با محدوده‌ی نرمالی که جلوی هر تست نوشته می‌شود، مقایسه می‌کنند و به‌خصوص وقتی تستی را در محدوده‌ی نرمال نبینند، نگران می‌شوند.
البته این مساله‌ی شایع در ایران، در بسیاری از ایالت‌های آمریکا اصلاً رخ نمی‌دهد، چون در این مناطق ارایه‌ی پاسخ آزمایش‌ها به‌صورت مستقیم به بیماران غیرقانونی است و بیماران حتماً باید از طریق پزشک به آزمایش‌ها و تفسیر آن دسترسی پیدا کنند.
ولی راستش را بخواهید با کمی ابتکار، خیلی از آزمایش‌ها را می‌توان برای بیماران قابل فهم‌تر کرد. کافی است کمی توضیح و رنگ و نمودار به ورقه‌های بی‌روح آزمایش اضافه شود تا آن‌ها را برای بیماران و خانواده‌ی آن‌ها بامعنی کند. به‌علاوه به این صورت حتی می‌توان بیماران را در مدیریت سلامت‌شان سهیم کرد.
نشریه‌ی Wired کار جالبی کرده و از دو نفر از پزشکان دانشکده‌ی پزشکی دارتموث خواسته است که با مشارکت تعدادی طراح و گرافیست، صورت دیگری به آزمایش‌ها بدهند.
پیشنهاد این مجله می‌تواند الگویی برای آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی ما هم باشد.
وقتی داشتم این یادداشت را می‌نوشتم به‌یاد آقایی افتادم که جراح برایش تست Beta-HCG درخواست کرده بود (ظاهراً به‌خاطر توده‌ای که در بیضه داشت) و چقدر برای این آقا برخورنده بود، وقتی شنید که این آزمایش، آزمایش بارداری است!

واکسنی برای نیکوتین: آیا واکسن مواد مخدر هم در راه است؟
۸/۱۱/۸۹، سیب پزشکی: پژوهشگران اعلام کردند که واکسن ساخته شده برای دخانیات، تاثیر چشمگیری در کاهش اعتیاد به دخانیات و افزایش احتمال موفقیت ترک سیگار دارد. این واکسن، نیکوتین را به سیستم ایمنی بدن لو می‌دهد و مانع فعالیت موثر نیکوتین در بدن می‌شود.
نیکوتین ماده‌ی اصلی اعتیادآور سیگار است که با تاثیر بر سلول‌های عصبی باعث ایجاد علایم مصرف سیگار (تحریک سیستم عصبی و…) می‌شود. مولکول نیکوتین به‌قدری کوچک است که توسط سیستم ایمنی بدن نادیده گرفته می‌شود و می‌تواند به‌راحتی در خون گردش کند و کارهای خود را انجام دهد!
کاری که واکسن نیکوتین انجام می‌دهد این است که چند مولکول نیکوتین را کنار هم نگه می‌دارد تا توجه سیستم ایمنی بدن به این تجمع جلب شود؛ بعد از آن بقیه‌ی کارها را خود بدن انجام می‌دهد، بر علیه نیکوتین، پادتن (آنتی‌بادی- مولکولی که به یک ماده‌ی خارجی می‌چسبد و آن را بی‌اثر می‌کند یا نهایتاً باعث تخریبش می‌شود) می‌سازد و حالا هر وقت که فرد دخانیات مصرف کند و نیکوتین وارد بدن شود، این پادتن‌ها به نیکوتین می‌چسبند و مانع اثر آن در سیستم عصبی می‌شوند و در نهایت مجموعه‌ی «پادتن- نیکوتین» از چرخه‌ی خون خارج می‌شود. ‏
به این ترتیب این مولکول کوچک دیگر نمی‌تواند دور از چشم سیستم ایمنی بدن برای خودش پرسه بزند و دردسر ایجاد کند. هر بار که دخانیات مصرف شود، نیکوتینِ آن دیگر تاثیری در بدن نخواهد داشت و نمی‌تواند اثرات اعتیادآوری خود را ادامه دهد. ‏
استفاده از این واکسن در مقایسه با سایر روش‌های ترک دخانیات تقریباً هیچ عارضه‌ی جانبی ندارد و تاثیر بسیار بالایی در مقایسه با روش‌های دیگر از خود نشان داده است. ‏
مساله وقتی جالب‌تر می‌شود که بدانیم عده‌ای از دانشمندان در این فکرند که واکسن‌های مشابهی را با استفاده از همین روش برای مواد مخدر و سایر داروهای غیرمجاز تولید کنند. البته در کنار مسایل جسمی اعتیاد باید زمینه‌های اجتماعی و روانی آن را هم در نظر داشت که هم در آغاز مصرف مواد و هم در ادامه‌ی آن نقش عمده‌ای ایفا می‌کند. شاید چند وقت دیگر خبر تهیه‌ی واکسن تریاک یا مواد مخدر دیگر را هم به اطلاع‌تان برسانیم. ‏

دانش‌آموزی که روباتی را به‌جای خود به دبیرستان می‌فرستد!
۱۶/۱۱/۸۹، یک پزشک: سیستم ایمنی لیندون بتی بسیار ضعیف شده بود. او که یک بیمار مبتلا به «کلیه‌ی پلی‌سیستیک» است، به‌ناچار تحت درمان‌هایی قرار گرفته بود که سیستم ایمنی‌اش را آسیب‌پذیر می‌کرد.
این نوجوان تگزاسی که همه‌ی عمرش بیمار بود، باید چه کار می‌کرد؟ در شرایطی که حضور در جمع برای او خطرناک بود، چگونه می‌توانست به دبیرستان برود؟ آیا باید تحصیل را رها می‌کرد و تسلیم بیماری می‌شد؟
خیر! به‌یاری یک سیستم حضور از راه دور، او می‌تواند به‌صورت مجازی در کلاس‌ها شرکت کند. این سیستم VGO نام دارد. VGO یک روبات ۲/۱ متری است که دارای چرخ، یک صفحه‌ی نمایش کوچک، دوربین، اسپیکر و میکروفن است.
لیندون در خانه با وب‌کم و کامپیوتر شخصی خود این روبات را هدایت می‌کند و به کلاس‌های مختلف می‌فرستد و این روبات با استفاده از ارتباط وای‌فای، تصویر و صدایی با کیفیت اسکایپ برای او می‌فرستد. به‌علاوه او می‌تواند با معلم‌ها و سایر دانش‌آموزان هم از راه دور ارتباط برقرار کند.
قیمت این روبات ۶۰۰۰ دلار است و سالی ۱۲۰۰ دلار هم هزینه‌ی خدمات دارد، اما برای لیندون این روبات یک فرصت و همچنین روزنه‌ای به‌سوی آزادی محسوب می‌شود.
البته پیش از لیندون یک دانش‌آموز روسی هم که مبتلا به لوسمی بود با استفاده از روبات مشابهی، حضور مجازی در کلاس‌های درس را تجربه کرده بود.
اگر مثل من از دوستداران سریال «بیگ‌بنگ تئوری» باشید، حتما «شلدون کوپر» را در یکی از قسمت‌های فصل چهارم به‌یاد می‌آورید که از بیم مریض شدن، روباتی برای حضور مجازی ساخته بود و نیز ممکن است فیلم Surrogates با حضور «بروس ویلیس» را به‌خاطر بیاورید که در آن اکثر مردم، روباتی برای حضور مجازی در جامعه داشتند؛ روبات‌هایی خوش‌چهره‌تر و فرزتر از خود واقعی‌شان که همه‌ی کارهای آن‌ها را انجام می‌داد.
این داستان‌ها الان برای ما عجیب و غریب است، اما شاید روزی مثل این خبر یا این فیلم‌ها، به حضور مجازی عادت کنیم. مقدمات این کار در حال فراهم شدن است؛ در دبستان‌ و کودکستان‌های کره جنوبی استفاده از روبات‌ها دارد رواج پیدا می‌کند.
شاید هزینه‌ی خرید این نوع روبات‌ها هم پایین بیاید؛ شرکتی به نام iRobot یک سیستم روباتی ساخته است که هر تبلتی با قابلیت تله‌کنفرانس را به یک روبات حضور مجازی تبدیل می‌کند و نوید روبات‌های ارزان‌قیمت‌تر را به ما می‌دهد.

تلفظ‌یار: کمک به تلفظ حروف مشکل در کودکان
۱۸/۱۱/۸۹، سیب پزشکی: تلفظ برخی از حروف برای عده‌ای از کودکان سخت است. والدین این کودکان معمولاً هزینه‌های زیادی برای بهبود این وضع صرف می‌کنند و به نتیجه‌ی دلخواه خود هم نمی‌رسند یا بعضاً اصلاً نمی‌دانند چه‌کار کنند و به کجا مراجعه کنند. شرکت «تکنولوژی‌های سخنوری» (Articulate Technologies) ادعا می‌کند که با ابزارهایی ساده می‌تواند به تمام این مشکلات پایان دهد! این وسیله‌ها که تنها از پلاستیک ساخته شده‌اند و حافظه‌ی داخلی یا قابلیت اتصال به هیچ موبایل یا وسیله‌ی الکترونیک دیگری را هم ندارند، ۱۴۹ دلار قیمت دارند و هر کدام از آن‌ها برای کمک به تلفظ حرف خاصی طراحی شده اند: «ر»، «ل»، «چ»، «س» و «ش» حروفی هستند که به‌کمک ۵ نوع مختلف این ابزار که « اسپیچ بادی» (Speechbuddy) نام دارد، قابل تلفظ خواهند بود.
با قرار دادن اسپیچ‌بادی در دهان کودک، زبان فرم خاصی خواهد گرفت که به تلفظ حرف مورد نظر کمک می‌کند و بعد از چند بار تمرین کودک یاد می‌گیرد چطور از زبان خود برای تلفظ صحیح حرف بدون کمک گرفتن از وسیله‌ی دیگری استفاده کند. شاید بتوان گفت تفکر خلاق، ایده‌ای است که از مقداری پلاستیک وسیله‌ای شبیه مسواک می‌سازد و می‌تواند آن را به‌قیمت ۱۴۹ دلار بفروشد و احتمالاً دعای خیر چند پدر و مادر را هم به‌همراه داشته باشد!

راهی برای کاهش آسیب ناخواسته‌ی اعصاب در جراحی‌ها
۱۸/۱۱/۸۹، یک پزشک: آسیب تصادفی اعصاب باریک یا پنهان طی جراحی‌ها، عواقب بدی دارد؛ عواقبی مثل درد مزمن یا فلج دایمی. دانشمندان دانشگاه کالیفرنیا در دانشکده‌ی پزشکی سن‌دیه‌گو اخیراً راهی برای کاهش این حوادث یافته‌اند. آن‌ها پپتیدهای فلوروسانی (fluorescent) را به اعصاب محیطی تزریق می‌کنند که باعث نمایان شدن آن‌ها می‌شود و به این ترتیب جراحان را از موقعیت آن‌ها آگاه می‌شوند. نتایج این تحقیق در نسخه‌ی آن‌لاین «ژورنال فناوری زیستی نیچر» به‌چاپ رسیده است.
گرچه جراحان به‌خوبی با اعصابی که ممکن است در اعمال جراحی مختلف آسیب ببینند آشنا هستند، اما علی‌رغم احتیاط آن‌ها، محافظت از اعصاب کار چالش‌برانگیزی است. مثلاً اگر اعصاب توسط تومورها مورد تهاجم قرار گرفته باشند یا در شرایط تروما یا عفونت، اعصاب ظاهری شبیه اعصاب طبیعی ندارند و تمیز دادن آن‌ها دشوارتر از حالات دیگر می‌شود.
پپتیدها قطعات پروتئینی متشکل از آمینواسیدها هستند. محققان نخست ‌پپتیدهای فلوروسان را به موش‌ها تزریق کردند و متوجه شدند که به‌یاری آن‌ها می‌شود کنتراست اعصاب را نسبت به بافت‌های پیرامون افزایش داد. شروع این اثر، بعد از دو ساعت از گذشت تزریق شروع می‌شود و تا ۸-۶ ساعت ادامه می‌یابد و خوشبختانه اثر بدی هم بر عملکرد اعصاب ندارد.
البته تابه‌حال این مساله در مورد بیماران آزمایش نشده ولی در مورد بافت‌های انسانی مورد بررسی قرار گرفته است. خوشبختانه حتی اگر اعصاب آسیب ‌دیده باشند، می‌توان از این روش استفاده کرد.
در حال حاضر آسیب ندیدن اعصاب طی جراحی عمدتاً به مهارت جراح و پایش الکترومیوگرافی بستگی دارد. در الکترومیوگرافی، اعصاب محرک عضلات تحریک می‌شوند تا از سالم ماندن آن‌ها طی جراحی اطمینان حاصل شود. اما مسلماً این روش را در مورد اعصاب حسی مثلاً اعصاب حسی غده‌ی پروستات نمی‌توان انجام داد؛ در نتیجه در صورت آسیب دیدن این اعصاب، بیمار دچار بی‌اخیتاری ادراری و مشکلات جنسی می‌شود.
در سال ۲۰۰۸ یکی از برندگان جایزه‌ی نوبل روی همین مساله‌ی پروتئین‌های فلوروسان کار کرده بود. در سال ۲۰۱۰ مقاله‌ی دیگری چاپ شد که بر اساس آن امکان برچسب‌گذاری سلول‌های سرطانی با پروب‌های فلوروسان مطرح شده بود که به برداشتن بافت سرطانی و جلوگیری از عود مجدد سرطان و افزودن میزان بقای بیمار کمک می‌کرد.

کینکت به‌کمک جراحان می‌آید
۲۴/۱۱/۸۹، سیب پزشکی: از زمانی که «کینکت» به‌عنوان یک گجت مربوط به بازی‌های کامپیوتری وارد بازار شد، تلاش‌های زیادی برای استفاده‌های دیگر از آن هم انجام گرفت که خیلی از این تلاش‌ها هم موفقیت‌آمیز بوده‌اند. حالا قرار است کینکت نقش یک جاسوس دوجانبه را برای جراحان بازی کند.
بگذارید کمی به عقب برگردیم؛ از زمانی که روبات‌های جراح (مانند روبات «داوینچی») وارد عرصه‌ی جراحی از راه دور شدند، نحوه‌ی کنترل آن‌ها همواره یک مشکل بوده است: اولاً استفاده از «جوی استیک» برای کنترل دست‌های نه چندان ظریف روبات اصلاً باب میل جراحان نبود؛ ثانیاً جراحان هیچ بازخوردی از محیط عمل نداشتند، مثلاً ممکن بود که ابزار جراحی به یک استخوان برخورد کرده و متوقف شده باشد، اما جوی استیک همچنان به جلو می‌رفت و جراح هیچ حسی از برخورد نداشت، مخصوصاً وقتی که برخورد در زمینه‌ی دوربین واضح نبود.‏
برای مشکل اول، یکی از محققین لابراتوار CIRL روشی ابداع کرده تا با استفاده از کینکت حرکات دست‌های جراح تشخیص داده و دستورات لازم به بازوهای روبات جراح فرستاده شود. به این ترتیب جراحان با حرکات همیشگی و راحت‌تر دستان و انگشتان خود می‌توانند به‌صورت ظریف‌تری بازوهای جراحی را حرکت دهند. از طرف دیگر عده‌ای از مهندسین دانشگاه واشنگتن هم روشی ابداع کردند تا با استفاده از کینکت حرکات بازوهای روبات زیر نظر گرفته شود و بازخورد آن به کنترل‌کننده منتقل شود. به این ترتیب وقتی ابزارهای جراحی به مانعی می‌خورند حرکت‌شان کند می‌شود یا از کنار استخوانی لیز می‌خورند، حس لازم می‌تواند به جوی استیک مخابره شود و با ویبره یا توقف حرکت دسته‌ی جوی استیک، جراح را از وضع موجود باخبر سازد.‏
در مورد اول ما یک کینکت کنار جراح خواهیم داشت تا حرکات او را چک کند و در مورد دوم یک کینکت کنار روبات خواهد بود تا جزییات حرکت او را به جراح اطلاع دهد.
این دو تحقیق جدا از هم و در دو موسسه‌ی مختلف صورت گرفته‌اند اما تصور کنید که این دو روش با هم ادغام شوند یعنی حرکات دست جراح به بازوهای روبات منتقل شود و حرکات بازوهای روبات هم به دستکشی که جراح پوشیده است و با استفاده از ویبره‌های ظریف تمام جزییات حرکت بازوی روباتیک را برای جراح قابل حس کند. در این حالت تقریباً شرایطی واقعی خواهیم داشت که بسیاری از مشکلات فعلی روبات‌های جراحی از دور را برطرف می‌کند.
استفاده از کینکت در جراحی نه‌تنها یک پیشرفت به‌حساب می‌آید، بلکه باعث صرفه‌جویی قابل توجهی هم می‌شود. فقط در مورد تحقیق دانشگاه واشنگتن هزینه‌ی ساخت چنین دستگاهی حداقل ۵۰ هزار دلار بود که اکنون با کینکت ۱۵۰ دلاری همان کار به‌صورت بهتری انجام می‌شود. ‏

نشر مطالب فوق با لطف و اجازه‌ی پدیدآورندگان‌شان انجام شده است. برای مشاهده‌ی متن کامل و منابع و ارجاعات هر مطلب می‌توانید به نسخه‌ی الکترونیک آن در وبلاگ‌های «یک پزشک»، «سیب پزشکی» یا «نارنجی» مراجعه کنید.

دکتر علیرضا مجیدی

Weblog: ۱pezeshk.com
Email: alirezamajidi@gmail.com

دکتر حامد حاتمی

Weblog: medapple.com
Email: hamed.medical@gmail.com

نارنجی (وبلاگ جمعی)
سردبیر: دکتر علی‌اصغر هنرمند

Weblog: narenjii.ir
Email: honarmand@gmail.com