پزشکان گیل

دکتر مسعود جوزی

دی‌ماه ۱۳۸۹ بود که به‌تنگ آمده از رواج کلافه کننده‌ی دروغ‌های شاخ‌دار در فضای مجازی (از ای‌میل‌های فورواردی گرفته تا فیس‌بوک و متاسفانه سایت‌های به‌ظاهر معتبر داخلی) یادداشتی در وبلاگ «آ با کلاه» نوشتم با عنوان «چاخان هم ممنوع!» که همزمان در شماره‌ی ۸۶ «پزشکان گیل» هم منتشر شد. آن یادداشت که از قضا بسیار هم خوانده و پسندیده شد، به برخی از چاخان‌های بسیار رایج در آن زمان می‌پرداخت؛ اما مبارزه با سیل دروغ‌ها و تحریف‌ها و شایعات با یک یادداشت چند صفحه‌ای چیزی در حد همان انگشت معروف پطرس فداکار است که بالاخره هم معلوم نشد توانست جلوی سیل و خرابی را بگیرد یا نه، یا مهم‌تر از آن چرا کمی آن دور و بر نگشت تا سنگی، چوبی پیدا کند و به‌جای انگشت در آن سوراخ بچپاند و باز هم مهم‌تر آن‌که این نوجوان فداکار بالاخره واقعاً وجود داشت و داستانش واقعی بود یا آن هم از دروغ‌های دلاویز دوران «پیشا- اینترنتی» بود که در عالم کودکی به خوردمان دادند و ما هم باور کردیم و از رویش مشق نوشتیم… .
باری؛ از اصل قضیه دور افتادم. غرض این بود که مبارزه با این نوع چرندیات کار یکی دو یادداشت پراکنده در این‌سو و آن‌سوی نت نبود؛ این بود که در سال گذشته چند تن از جوانان غیور این مرزوبوم همت کردند و برای یک مبارزه‌ی پیگیر «ستاد مبارزه با چرندیات» راه انداختند. پایگاه این ستاد ابتدا در شبکه‌ی اجتماعی فیس‌بوک بود تا این‌که سایت «گمانه» افتتاح و مطالب پیشین هم در آن بازنشر شد. آخرین قدم خیر گردانندگان این ستاد هم انتشار نخستین شماره‌ی نشریه‌ی گمانه است که در قالب پی‌دی‌اف و به‌رایگان در همان سایت قابل دریافت است. توصیه می‌کنیم حتی برای سرگرم شدن هم که شده این مجله را بخوانید.
اما این چند صفحه را که به‌رسم قدردانی و ادای دین از شایعات و «چرندیات» مرتبط با پزشکی آن مجله و سایت خلاصه و بازنشر می‌کنیم، فقط برای سرگرمی نیست. بخشی به‌خاطر این است که قدری تامل کنیم که اصولاً شایعه و دروغ چگونه در ذهن‌های بیمار ساخته و پرداخته می‌شود؛ باشد که دروغ‌های بعدی را در نگاه نخست بازشناسیم. بخشی هم از آن‌رو که با دروغ‌های فعلاً موجودِ فضای کاری خود آشنا شویم. تصور کنید در یک میهمانی سر سفره یکی از بانوان بپرسد: «آقای دکتر؛ راست است که بال مرغ برای خانم‌ها ضرر دارد؟» یا: «راست است که نوشابه اسید دارد و نباید خورد؟» خوب، حالا چه جواب می‌دهید؟ مردم هم که فکر می‌کنند ما پزشک‌ها همه‌چیز را می‌دانیم و- به‌قول یکی از استادان- در میهمانی به ما نگاه می‌کنند که نارنگی می‌خوریم یا پرتقال، تا نتیجه بگیرند کدام‌یک بیشتر خاصیت دارد!
در انتها فقط تاکید می‌کنیم که در این چند صفحه، به ملاحظه‌ی محدودیت صفحات مجله، تنها بخشی از مطالب نقل شده و برای مطالعه‌ی کامل هر یادداشت و به‌ویژه ارجاعات و منابع آن باید به نشانی نسخه‌ی الکترونیک آن سر بزنید.

لباس فارغ‌التحصیلی ابن‌ سینا!
شایعه:
لابد تابه‌حال شما هم دیده‌اید وقتی یک دانشجو در دانشگاه‌های خارج می‌خواهد مدرک دکترای خود را بگیرد، یک لباس بلند مشکی به تن او می‌کنند و یک کلاه چهارگوش که از یک گوشه‌ی آن یک منگوله آویزان است بر سر او می‌گذارند و بعد او لوح فارغ‌التحصیلی را می‌خواند. هنگامی که از شما سوال می‌شود که این لباس و کلاه چیست، چه پاسخی می‌دهید؟! هنگامی که از یک اروپایی یا ژاپنی و یا حتی آمریکایی سوال شود این لباس چیست که شما تن فارغ‌التحصیلان‌تان می‌کنید، می‌گویند ما به احترام «آوی سنت» (ابن سینا)، پدر علم جهان، این لباس را به‌صورت نمادین می‌پوشیم. آن‌ها به احترام «آوی سنت» که‌‌ همان «ابن سینا»ی ماست که لباس بلند رداگونه می‌پوشیده، این لباس را تن دانشمندان خود می‌کنند. آن کلاه هم نشانه‌ی‌‌ همان دستار است (کمی فانتزی شده) و منگوله‌ی آن نمادی از گوشه‌ی دستار خراسانی که ما ایرانی‌ها در قدیم از گوشه‌ی دستار آویزان می‌کردیم و به دوش می‌انداختیم. در اروپا و آمریکا علامت یک آدم برجسته و دانش‌آموخته را لباس و کلاه ابن سینا می‌گذارند، ولی ما خودمان نمی‌دانیم!
واقعیت:
این مطلب علاوه بر سایت‌ها و پیج‌ها و وبلاگ‌هایی که بدون ذکر منبع به اشاعه‌ی اکاذیب می‌پردازند در بخش خبری ۲۰:۳۰ و حتی سایت‌های رسمی خبری منتشر شده است. حتی در انیمیشن تلویزیونی «تاریخ از این‌ور» که به معرفی شخصیت‌های برجسته‌ی تاریخی ایران می‌پردازد هم در قسمت مربوط به ابوعلی ‌سینا این مطلب غیرواقعی به کودکان یاد داده می‌شود.
اما واقعیت چیست؟
با یک جستجوی ساده‌ی عبارت «Academic dress» خودتان می‌توانید درباره‌ی منبع و منشا این لباس بخوانید.
درباره‌ی لباس آکادمیک آمده است که «این لباس که امروزه به‌صورت گسترده در دانشگاه‌های انگلیس و ایالات متحده استفاده می‌شود، برگرفته از لباس دانشجویان دانشگاه‌های آکسفورد و کمبریج، که خود برگرفته از لباس آکادمیک و روحانی مسیحی در قرون وسطا در اروپا می‌باشد.»
در یک ویدئو هم درباره‌ی آن توضیح داده شده که این لباس روحانیون کاتولیک رومی در قرون وسطا در اروپا بوده که کم‌کم برای لباس مجامع علمی و آکادمیک آن زمان اروپا مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
دیگر منابع هم مطالب مشابهی در بر دارند. مانند این‌که این لباس در قرن ۱۲ میلادی در مجامع علمی اروپا به‌تقلید از لباس روحانیون کاتولیک استفاده می‌شده، سپس دانشگاه‌های آکسفورد و کمبریج این سنت را پایه‌گذاری کردند که در مراسم فارغ‌التحصیلی دانشجویان چنین لباسی بر تن کنند و سپس این سنت به سایر دانشگاه‌های انگلستان و آن‌گاه آمریکای شمالی رسیده است.

آیا خوردن بال مرغ برای زنان خطرناک است؟
شایعه:
از خوردن بال مرغ بپرهیزید! به‌ویژه بانوان
خانمی به‌منظور برداشتن زایده‌ای که اخیراً در رحمش رشد کرده بود، تحت عمل جراحی قرار گرفت. کیست برداشته شده پر از مایع خون‌مانند و تیره‌رنگی بود. به‌گمانش پس از این جراحی سلامتی خود را بازیافته است. او سخت در اشتباه بود! تنها چند ماه پس از عمل جراحی، بیماری او دوباره عود کرد. با پریشانی جهت تشخیص به متخصص زنان مراجعه کرد. در طول معاینه پزشک سوالی از او پرسید که او را به تعجب واداشت. پزشک از او پرسیده بود که آیا او از مصرف کننده‌های پروپاقرص بال مرغ است و او در حالی که به این سوال پاسخ مثبت می‌داد با خود می‌اندیشید که چطور پزشک زنان از عادات غذایی او باخبر است. واقعیت این است که امروزه در این دنیای مدرن برای تسریع رشد به مرغ‌ها هورمون استروئید تزریق می‌شود تا میزان سرعت در تامین نیاز جامعه فراهم گردد. این نیاز، نیازی نیست جز نیاز غذایی اجتماع. تزریق استروئید به مرغ در ناحیه‌ی گردن یا بال انجام می‌شود. بنابراین تجمع استروئید در این دو ناحیه از همه‌جا بیشتر است. استروئید‌ها دارای اثرات وحشتناکی بر روی بدن انسان هستند. علاوه بر تسریع رشد، اثرات بسیار خطرناک‌تری در مجاورت با هورمون‌های زنانه ایجاد می‌کنند که منجر می‌شود تا زنان هرچه بیشتر مستعد رشد کیست در رحم خود باشند. بنابراین توصیه می‌شود که افراد مراقب رژیم غذایی خود بوده، از دفعات استفاده از بال مرغ بکاهند.
واقعیت:
این شایعه هم ترجمه‌ی خط به خط یک شایعه‌ی ای‌میلی (Email rumor) معروف خارجی منتشر شده در سال ۲۰۰۴ است. (نسخه‌ای مشابه این شایعه هم در سال ۱۹۹۹ مشهور شده بود که ادعا می‌کرد مصرف بال یا گردن مرغ موجب رشد پستان در مرد‌ها می‌شود.)
اما حقیقت چیست؟
استفاده از هورمون‌های رشد از جمله استروئید برای پرورش طیور دهه‌هاست که در بیشتر کشورهای جهان ممنوع شده است. در ایران نیز ظاهراً از هیچ نوع هورمونی در صنعت مرغداری استفاده نمی‌شود و شایعات مربوط به استفاده از هورمون در مرغداری‌ها بار‌ها از سوی سازمان‌ها و نهادهای مختلف تکذیب شده است. البته این عدم استفاده نه به‌دلیل ممنوعیت قانونی و نظارت و نه احساس مسوولیت مرغدار است، بلکه گویا به‌علت بالا بودن قیمت هورمون، استفاده از آن در مرغداری‌ها به صرفه نیست.
این‌که امروزه شاهد وزن بالا و رشد سریع مرغ‌های صنعتی هستیم، ناشی از اصلاح نژادی، شرایط نگهداری و نوع تغذیه‌ی حیوان است و ربطی به استفاده از هورمون ندارد. حتی اگر از هورمون برای پرورش طیور استفاده شود، به‌صورت خوراکی‌ و از طریق مکمل است نه تزریقی. بنابراین حتی در یک فرآورده‌ی گوشتی که برای پرورش آن از هورمون استفاده شده باشد شاهد تجمع هورمون‌ها در قسمت خاصی از بدن مرغ مثل بال یا گردن نخواهیم بود.
در گزارشی از دانشگاه کرنل درباره‌ی هورمون‌ها و استفاده از آن‌ها در دام‌ها و فرآورده‌های خوراکی به‌طور کامل توضیح داده شده و در انتها به این جمع‌بندی رسیده است که تحقیقاتی که تابه‌حال انجام شده شواهدی مبنی بر تاثیر هورمون موجود در گوشت و محصولات لبنی بر سلامتی انسان به‌دست نمی‌دهد، اگرچه تحقیقات بیشتری لازم است.
از طرفی برخی انواع قرص‌های ضد بارداری خوراکی شامل مقادیر به‌مراتب بیشتری از استروئید هستند و اگر این هورمون باعث بروز کیست یا تومور باشد، خطر استفاده از این قرص‌ها بسیار بیشتر است.
عکس‌هایی که همراه این شایعه استفاده می‌شوند هم مربوط به Ovarian cyst یا کیست تخمدان است. با جستجو در منابع پزشکی درمی‌یابیم که درباره‌ی علل بروز تومور یا کیست تخمدان هیچ اشاره‌ای به مصرف بال یا گردن مرغ یا فرآورده‌های گوشتی هورمونی یا هورومون استروئید و… نشده است.

نجات یا مرگ ناشی از سکته!
شایعه:
آیا می‌توان در هنگام مشاهده‌ی علایم سکته، بیمار را با روشی ساده نجات داد؟
مدتی است یک روش عجیب درمانی از یک پزشک ناشناخته‌ی چینی به‌شرح زیر دست به‌دست می‌شود:
«من درباره‌ی نجات زندگی با حجامت از یک دکتر سنتی چینی به نام ‌ها بو تینگ که در سون جیوک زندگی می‌کند آموختم. به‌علاوه من در این زمینه تجربه‌ی عملی دارم. پس می‌توانم بگویم که این روش صددرصد موثر است. در سال ۱۹۷۹ من در کالج فور گاپ در تای چونگ تدریس می‌کردم… اگر کسی در حالت سکته قرار گرفت، قبل از حمل به بیمارستان، با سوزنی تمیز سر ۱۰ انگشت او را زخمی کنید تا دو قطره خون بیاید و از لخته در مغز جلوگیری شود.»
واقعیت:
گفتنی است این داستان پیش از سال ۲۰۰۷ شروع شده و در پیج‌های گوناگون فیس‌بوک و ای‌میل‌ها هزاران بار ارسال یا همخوان شده است. گویا برگردان آن به زبان فارسی در پیج‌ها و سایت‌های پزشکی هم طرفدارانی فراوان داشته است.
اما پزشکان معتقدند ادعاهایی که در این روش مطرح شده از دیدگاه پزشکی و فیزیولوژی اشتباه است و توصیه‌های ارایه شده در آن خطرناک بوده و به‌ویژه با ایجاد تاخیر در رساندن بیمار به یک مرکز پزشکی، تشخیص بیماری و شروع درمان مناسب، عواقب وخیمی به‌بار خواهد آورد!
دلایل ارایه شده چیست؟
۱. سایت پزشکی نئورولوژیکا (Neurologicablog) این روش را خطرناک و غیرعلمی دانسته است.
۲. خانم فرزانه احمدی این مطلب را ترجمه و در وبلاگ خود منتشر کرده‌اند: ممکن نیست تنها از روی علایم ظاهری بتوان گفت کسی سکته‌ی مغزی کرده است.
۳. سایت تخصصی About در این‌باره می‌گوید: این داستان توسط کسی ساخته شده که اصول اولیه‌ی پزشکی را نمی‌داند!
۴. نیویورک تایمز به‌نقل از دکتر گلداشتاین (مدیر بخش سکته‌ی «دوک سنتر»): این روش هیچ سند و پایه‌ی علمی ندارد و خطرناک است!
اما دلایل کلی رد این مدعا:
۱. ممکن نیست تنها از روی علایم ظاهری بتوان گفت کسی سکته‌ی مغزی کرده است.
۲. در ای‌میل گفته شده بیمار را حرکت ندهید. اما هیچ دلیلی برای حرکت ندادن قربانی یک سکته‌ی مغزی وجود ندارد.
۳. گفته شده بیمار را بنشانید. اگر بیمار خونریزی داشته باشد، نشاندن او تا حدی مفید خواهد بود؛ اما اگر سکته از نوع ایسکمیک باشد، نشاندن بیمار جریان خون مغز را کند‌تر و حال بیمار را وخیم‌تر می‌کند.
۴. هر نوع غش کردنی را باید در حکم سکته‌ی مغزی به‌حساب آورد و فرد را بلافاصله به بخش اورژانس بیمارستان رساند. دادن این اطلاعات غلط و غیرمسوولانه به مردم یعنی تلف کردن وقت باارزشی که می‌تواند صرف نجات جان بیمار شود.
۵. جمله‌ی بعدی از این هم بد‌تر است: «صبر کنید تا بیمار به‌هوش آید» یا علایم برطرف شوند (در اغلب سکته‌های مغزی بیمار اصلاً هشیاری‌اش را از دست نمی‌دهد). این دقیقاً خلاف آن چیزی است که باید انجام شود. ممکن است بهای تاخیر در رساندن بیمار به اورژانس آسیب بافت مغز باشد. تاخیر در شروع درمان می‌تواند از یک ایده‌ی بد هم فرا‌تر رود، زیرا یک داروی حل کننده‌ی لخته‌ی خون به نام «فعال کننده‌ی پلاسمینوژن بافتی» یا TPA می‌تواند بعضی سکته‌های مغزی را درمان کند. برای استفاده از TPA بیمار باید به‌سرعت به بیمارستان منتقل شود، چون این دارو در سه ساعت اول سکته باید به بیمار داده شود و تاخیر می‌تواند شانس بیمار را برای بهبودی با این دارو از بین ببرد.
لذا بهتر است در هنگام مشاهده‌ی حالات غیرطبیعی در عزیزان‌تان حتماً با فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید. گرچه گذراندن یک دوره‌ی کمک‌های اولیه برای هر انسان بالغ یک ضرورت است تا در شرایط خطر بهترین کار ممکن را انجام بدهد.

آیا نوشابه‌های گازدار مرگبارند؟!
شایعه:
اخیراً در بعضی صفحات فیس‌بوک به پست‌هایی برمی‌خوریم که ادعا می‌کنند کوکاکولا دارای خاصیت شدید اسیدی و دارای تاثیر شگرف لکه‌بری و رفع زنگ‌زدگی است. در بعضی پست‌ها به قدرت پاک کردن رسوب و زنگار یک استخر با دو لیتر نوشابه و حالت دادن به موهای فر و مجعد با کمک کولا اشاره شده است. در پایان با اشاره به لیستی از تاثیرات کولا در خارج از بدن، مضرات نوشیدن این مایع (به‌صورت تلویحی) با نوشیدن مایعات اسیدی پاک‌کننده مقایسه شده است. این شایعه هم در واقع اقتباس‌هایی از پست‌های قبلی انگلیسی موجود در اینترنت در همین زمینه است.
واقعیت:
اما واقعیت چیست؟ مانند بسیاری از فریب‌های اینترنتی، بعضی از مطالب این پست حقیقت دارند اما درصد قابل توجهی از آن‌چه در این پست می‌خوانید بزرگنمایی و به‌منظور ارعاب خوانندگان اضافه شده است.
استفاده از کولا به‌عنوان پاک‌کننده و لکه‌بر توسط بعضی افراد پیشنهاد شده است و البته حتی برخی سایت‌هایی که این موضوع را مطرح کرده‌اند بسیاری از اثرات نسبت داده شده به کولا را فاقد پشتوانه‌ی اثبات شده می‌دانند یا در برخی دیگر از این سایت‌ها استفاده از آن را به‌منظور لکه‌بری قابل قیاس با محلول‌های لکه‌بر نمی‌دانند. به‌طور مثال سایت ehow حتی علی‌رغم تایید وجود اسید در کولا، مصرف مقادیر معمول آن را (به‌علت غلظت بسیار اندک اسید) خطرناک نمی‌داند.
اما بهترین نقد را در این‌باره می‌توانید در سایت اسنوپز بخوانید. به‌طور خلاصه بسیاری از اثرات اشاره شده در مورد کوکاکولا به ادعاهای مطرح شده توسط شخصی به نام جوئی گرین در کتاب وی (منتشر شده در سال ۱۹۹۵) و وب‌سایت او بازمی‌گردد. اما این‌که شما بتوانید از کوکاکولا در پخت و پز استفاده کنید یا آن را به‌عنوان یک محلول شست‌وشوی بسیار ضعیف به‌کار برید، خطرناک بودن نوشیدن کوکاکولا را اثبات نمی‌کند. میزان اسید سیتریک موجود در کوکاکولا کمتر از آب پرتقال است و میزان اسید فسفریک موجود در آن بسیار کمتر از مقادیر خطرناک است. در ضمن، اسید موجود در معده بسیار قوی‌تر از اسید موجود در کوکاکولاست.
البته داستان حل شدن دندان در نوشابه هم شایعه دیگری است که سایت اسنوپز به آن پرداخته است، گرچه سایت کوکاکولا عوارض نوشابه بر دندان را رد نمی‌کند.
بدیهی است که مصرف بیش از اندازه و طولانی نوشابه‌های گازدار عوارض خاص خود را دارد اما بزرگنمایی و غلو درباره‌ی این عوارض نوعی شایعه‌پراکنی و توهین به شعور مخاطب است.

آنژیوگرافی، سی‌تی آنژیو و شرافت پزشکی…
شایعه:
مدت‌هاست مطلبی تحت عنوان «شرافت از دست‌رفته‌ی پزشکی» در فضای مجازی دست به دست می‌شود، بی‌آن‌که مشخص باشد واقعاً چقدر از ادعاهای مطرح شده در این مطلب واقعیت دارد. این مطلب که مانند اکثر شایعه‌های دیگر از زبان یک نا‌شناس تعریف می‌شود، اتهاماتی را به جامعه‌ی پزشکی ایرانی نسبت می‌دهد.
]توضیح پزشکان گیل: در این مطلب که پس از گذشتن ۵-۴ سال هنوز در ای‌میل‌ها و سایت‌های ایرانی دست به‌دست می‌شود (و این خود نشان بی‌اعتمادی بخشی از جامعه به جامعه‌ی پزشکی است)، با توهین‌آمیزترین عبارات از زبان فرزند یک پدر و مادر بیمار قلبی ادعا می‌شود که با مطالعه دریافته آنژیوگرافی سنتی در سطح جهان منقرض شده است و پزشکان متخصص قلب فریبکارانه و فقط برای آن‌که درآمد آن را در انحصار خود داشته باشند، از تجویز سی‌تی آنژیوگرافی (که توسط رادیولوژیست‌ها انجام می‌شود و بی‌خطر و به‌ادعای نویسنده دقیق‌تر و پیشرفته‌تر و ارزان‌تر) است، خودداری می‌کنند. (همین‌جا هم عرض کنیم که در شماره‌ی آینده مقاله‌ای در مورد سی‌تی آنژیوگرافی به‌قلم یکی از همکاران رادیولوژیست منتشر خواهیم کرد.)[
واقعیت:
اما واقعیت چیست؟
در حقیقت این یک بحث کاملاً علمی و تخصصی است و صحبت درباره‌ی آن در سایت‌ها و وبلاگ‌های عمومی و غیرتخصصی نتیجه‌ای جز‌‌ همان شایعه‌ی منتشره نخواهد داشت. ما نیز به‌جای بحث در این مورد خلاصه‌ای از نظرات متخصصان و سایت‌های تخصصی و پزشکی مرتبط را در کنار هم می‌گذاریم و از قضاوت در این زمینه می‌پرهیزیم و به خوانندگان نیز توصیه می‌کنیم به جای این‌که دنبال جوابی قطعی برای اثبات برتری یکی از این روش‌ها بر دیگری باشند، به این نکته دقت کنند که همه‌ی این روش‌ها در دنیای پزشکی دارای فواید و مضرات مخصوص به خود هستند و تصمیم‌گیری در این مورد به‌عهده‌ی متخصصان امر است.
سایت «سیب پزشکی» که از سایت‌های تخصصی پزشکی ایرانی محسوب می‌شود، در مطلبی به بررسی این شایعه پرداخته است و البته توضیح می‌دهد که روش سی‌تی آنژیو عوارض مخصوص به خود را دارد:
سی‌تی آنژیو بیشتر برای موارد فالو بعد از بای‌پس کاربرد دارد و تشخیص رول آت مواردی که احتمال انسداد آن‌ها کم است. در مورد هزینه‌ها هم باید گفت که هزینه‌های سی‌تی آنژیو بسیار بالا‌تر از آنژیوگرافی کانونشنال است. بنابراین در کشور ما معقول است که حتی مواردی که مورد سی‌تی آنژیو باشند، به‌طور معمول آنژیو شوند (در امریکا هم هزینه‌های سی‌تی آنژیو بیشتر از آنژیو کانونشنال است). لازم به ذکر است مطالعاتی هستند که ارزش تشخیصی سی‌تی آنژیو را برابر با آنژیو گزارش کرده‌اند، ولی باید توجه کرد که اولاً این مطالعات اندک هستند، دوم این‌که ملاحظات دیگر (دوز اشعه، نوع دستگاه مورد استفاده و خطاهای خود مطالعه، هزینه، نیاز مجدد به آنژیو کانونشنال و…) استناد کلینیکی به این مطالعات را غیر معقول می‌کند!
همین سایت در مطلب دیگری به‌نقل از دکتر داوود مهدی‌پور از چندین جنبه‌ این شایعه را بررسی می‌کند و نکات زیر را متذکر می‌شود:
۱. در آمریکا هم بدون آنژیوگرافی، عمل بای‌پس قلب انجام نمی‌شود.
۲. سی‌تی آنژیو تصاویر بازتولید شده توسط کامپیو‌تر از عروق قلب است، ولی در آنژیوگرافی شما رگی را با تزریق ماده‌ی حاجب و عکس‌برداری مستقیماً می‌بینید که دقیق‌ترین است. عیناً فرق بین کسی که خودش متهم فراری را با چشم‌هایش دیده و فردی که با گفته‌های او عکس متهم را در اداره‌ی پلیس طراحی می‌کند!
۳. بار‌ها اتفاق افتاده که سی‌تی آنژیوی بیمار نرمال گزارش شده (یا به‌دلیل خطای تصویربرداری یا عدم کشف توسط رادیولوژیست به‌دلیل نداشتن تجربه‌ی کافی در تفسیر این عکس که تکنولوژی‌اش نوپاست) و بیمار پس از چند هفته یا ماه با سکته‌ی وسیع قلبی به اورژانس آورده شده و در آنژیو، گرفتگی وسیع در کرونر قلب دیده شده است.
۴. در اکثر موارد، بیمار در‌‌ همان جلسه‌ی آنژیو در صورت داشتن گرفتگی شدید یا در محل حساس، بالن زده شده و فنرگذاری (آنژیوپلاستی) می‌شود.
۵. سی‌تی آنژیو روشی خوب و جدید است، ولی بیشتر در کنترل‌های بعدی بیمار با گرفتگی ثابت شده در آنژیو یا در بررسی افرادی که علایم مشکوک و نامحتمل قلبی دارند مفید است.
از سوی دیگر همشهری آن‌لاین در مطلبی به بررسی سی‌تی آنژیوگرافی می‌پردازد و از قول دکتر عبدالرسول صداقت، رییس انجمن رادیولوژی ایران، می‌نویسد: «تصویربرداری این دستگاه‌ها بسیار دقیق است و عوارض آن به‌‌مراتب کمتر از دستگاه‌های آنژیوگرافی است؛ چرا که دیگر لازم نیست وسیله‌ی تصویربرداری وارد رگ بیمار شود و مثل یک عکس ساده‌ی کلیه، با تزریق وریدی از جلوی آرنج، تصویربرداری از عروق انجام می‌شود و فرد مراجعه کننده بلافاصله می‌تواند از روی تخت بلند شده و به خانه برود و هیچ عارضه‌ای ندارد.»
در همین حال ایسنا از قول دکتر عطاء‌الله فیروزی، رییس بخش آنژیوگرافی بیمارستان شهید رجایی، این شایعه را رد می‌کند و می‌نویسد: «آنژیوگرافی و سی‌تی آنژیو هر دو برای تشخیص گرفتگی عروق قلب استفاده می‌شود، اما سی‌تی آنژیو باید در بیمارانی که احتمال گرفتگی عروق قلبی آن‌ها متوسط باشد، استفاده شود. اگر پزشکان برای بیماران در‌‌ همان مراحل اولیه سی‌تی آنژیو تجویز کنند، در صورت بالا بودن امکان گرفتگی عروق قلبی، بیمار دوباره مجبور است آنژیوگرافی کند و هزینه‌های تحمیلی بر او دوچندان خواهد شد. دستگاه‌های آنژیوگرافی و سی‌تی آنژیو نمی‌توانند جای هم را بگیرند و اخبار مربوط به تجویز سودجویانه‌ی سی‌تی آنژیو نیز صحت ندارد؛ چراکه این عمل، رفتاری ناشایست است و پزشکان در مناطق مختلف کشور در چهارچوب علمی و قانونمندانه برای بیماران تصمیم می‌گیرند.»
سایت‌های پزشکی انگلیسی زبان نیز در مورد فواید و معایب هر دو روش نوشته‌اند. مثلاً یک گزارش از بررسی سی‌تی آنژیو در جان هاپکینز روی ۲۹۱ بیمار مبتلا به کرونری قلبی نشان داد که در این روش، در ۱۵ درصد موارد، انسداد عروق قلبی توسط سی‌تی آنژیوگرافی تشخیص داده نشد و ۱۰ درصد موارد نیز جواب مثبت به‌دست آمده غیرواقعی بود.
همان‌گونه که مشخص است، تصمیم‌گیری در این خصوص نیاز به مشورت با پزشکان متخصص دارد و صرف خواندن یک شایعه در اینترنت نمی‌تواند راهنمای مناسبی برای انتخاب روش درمانی باشد.