پزشکان گیل

پزشکان نامی (۳)

دکتر بهمن مشفقی
سنت بقراط در جهان باقی ماند. قرن چهارم پیش از میلاد پزشکان نامداری پدید آورد:
در نیمه‌ی دوم قرن چهارم پیش از میلاد پزشکی نامی از آتن برخاست که دیوکلس (Diocles) نام داشت. وی فرزند پزشکی به نام آرکیداموس بود و بعدها با گذاردن نام پدر بر یکی از تالیفات خویش خاطره‌ی وی را جاودان ساخت. دیوکلس به‌رسم دوران خویش دست به مسافرت‌های زیادی زده بود. مردم آتن او را «بقراط ثانی» لقب داده و دومین حیات‌بخش مشهور نامیده بودند. می‌دانیم که مجموعه‌ی بقراطی به زبان ایونی نوشته شده بود، ولی دیوکلس نخستین مولف آثار پزشکی است که به زبان شبه‌جزیره‌ی «آتیک» کتاب نوشته است. در آثار به‌جا مانده از او، خاصه در زمینه‌ی تشخیص امراض، از علل و معالجه‌ی بیماری‌ها از انواع تب، عمل دفع، امراض زنان و جراحی گفت‌وگو می‌شود.

فیکس کردن استخوان تیبیا در عصر بقراط و دیوکلس

در میان آثار دیوکلس از جمله کتابی است که وی با عنوان «آناتومی» درباره‌ی تشریح (کالبدشناسی) نوشته است. او معتقد بود که هر پزشکی باید به چگونگی بدن انسان و کسب اطلاع درباره‌ی محتوا و تشکیلات قسمت داخلی و طرز عمل آن علاقه‌مند باشد.
در قرن چهارم پیش از میلاد مسیح، یعنی در عصر ارسطو، مطالعه در طبیعت با شدت و حرارت بسیار تعقیب شد و به‌ویژه پزشکان وسیله‌ی پیشرفت این موضوع شدند. بنابراین طبیعی می‌نمود که اولین کوشش‌ها در راه‌ شناسایی دستگاه بدن انسان و حیوان انجام گیرد.
از آن‌جا که هنوز مطالعه در بدن آدمی ممنوع بود، انواع حیوانات از درجات متفاوت را کالبدشکافی می‌کردند و از اطلاعات و مسلمات حاصل، ساختمان بدن انسان را حدس می‌زدند. موانع مذهبی و اخلاقی و زیباپسندی همواره از کالبدشکافی انسانی جلوگیری می‌کرد و همه‌کس این موانع را پذیرفته بودند. در آن زمان مطالعه و تجزیه‌ی گیاهان به موازات کالبدشناسی حیوانی پیش می‌رفت و دیوکلس یکی از پیشگامان توسعه‌ی دانش تشریح بود.
دیوکلس پیش از تئوفراستوس اولین اثر شناخته‌شده‌ی مربوط به گیاه‌شناسی را تحت عنوان «ریزوتومیکرون» درباره‌ی گیاهان نوشت. او در این مجموعه نام‌های مختلف گیاهان و مکان طبیعی آن‌ها را تعیین کرد، طرز جمع‌آوری آن‌ها را شرح داد و به‌خصوص از خواص طبی آن‌ها گفت‌وگو کرد. وی در کتاب دیگری از گیاهان خوردنی و بالاخره در مجموعه‌ی سومی از نباتات سمی سخن گفت. بنابراین می‌توان گفت که مطالعه در داروشناسی و سم‌شناسی در این قرن و توسط دیوکلس بنیان نهاده شد.
دیوکلس کتاب دیگری درباره‌ی بهداشت نوشته بود. به‌عقیده‌ی او رعایت کامل بهداشت باید منظور نهایی هر فرد سالم باشد. یونانیان قدیم معتقد بودند که انسان کامل و ایده‌آل کسی است که در تمام اطوار و خلقتش توافق و توازن موجود است، یعنی هم از نظر جسمی خوش‌ریخت و هم از نظر روحی و فکری متعادل است. رعایت بهداشت کامل یگانه راهی است که آدمی را به چنین ایده‌آلی رهبری می‌کند.
دیوکلس می‌گفت روز را باید با برنامه‌ی خاص بهداشتی به‌شرح زیر گذراند:
باید صبح پیش از طلوع آفتاب از خواب برخاست و دست و رو و مو را شست و دندان‌ها را پاکیزه کرد و لثه‌ها را با گرد پونه مالش داد و تمام بدن از گردن تا قوزک پا روغن‌مالی کرد. آن‌گاه پیش از شروع به کار روزانه، باید اندکی در هوای آزاد گردش کرد. پیش از ظهر برای تمرینات ورزشی حتماً باید سری به ورزشگاه زد و پس از انجام آن‌ها به استحمام و مالش بدن پرداخت.
صبحانه که چند ساعت پس از برخاستن از خواب صرف می‌شود، باید غذایی ساده و سالم شامل نان و آشی رقیق و نیز برخی سبزیجات ساده از قبیل کاهو، خیار و یا چیزهای دیگری باشد که به‌اقتضای فصل به‌دست می‌آید. پیش از خوردن غذا، تشنگی باید با آب گوارا رفع شود و پس از غذا می‌توان قدری شراب سفید که با آب مخلوط و با عسل شیرین شده باشد آشامید.
پس از صبحانه، خاصه در روزهای گرم، باید اندکی در محلی خنک و سایه‌دار و آرام خوابید. پس از خواب باید به قسمت دوم کارهای روزانه پرداخت و در تعقیب آن بار دیگر باید به ورزشگاه سری زد. مهم‌ترین غذای روزانه که از میوه و سبزی و نان و ماهی یا گوشت تشکیل می‌شود باید هنگام شب و در تابستان هنگام روز صرف شود. متعاقب غذا باید به گردش پرداخت و پس از آن زود خوابید.
از برنامه‌ای که دیوکلس به‌دست داده می‌توان حدس زد که روش زندگی یونانیان ثروتمند و یا متعلق به طبقه‌ی اعیان بر چه شیوه و منوالی بوده است. شکی نیست که وضع زندگی عامه‌ی مردم، مرکب از دهقانان و پیشه‌وران و غلامان، از چنین تجملی به‌دور بوده است.
با همه‌ی این احوال باید از دیوکلس و هم‌مسلکان یونانی او ممنون باشیم که برای نخستین بار بر اساس وحدت وجود انسانی و اتحاد روح و جسم، دستوری برای پیروی از بهداشت به‌دست داده‌اند که در عین‌حال می‌تواند با مختصر تغییراتی، تا ابد بهترین روش حفظ تندرستی و سلامتی انسان باقی بماند.

خلاصه شده از کتاب: پزشکان نامی، نوشته‌ی هنری زیگریست، ترجمه‌ی کوکب صورتگر- حسن صفاری، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۲

دکتر بهمن مشفقی
نشانی: لاهیجان، خیابان شهید کریمی، تلفن: ۴۲۲۳۳۳۴۳-۰۱۴

Email: vahomanmdd@yahoo.com