پزشکان گیل

نقل قولی است از یک جراح اعصاب که می‌فرمود: «دیسک کمر (کمردرد) اورژانس پزشکی است و باید سریعاً جراحی شود، چرا که در غیر این صورت طی چند روز خوب خواهد شد.»
حال ما با جراح اعصابی مواجه شده‌ایم که به‌جز چند مورد اورژانس (مثل Cauda equina syn.) و به‌جز مواردی با تشخیص قطعی فتق دیسک شامل علایم مثبت در معاینه‌ی بالینی و مطابقت این علایم با Imaging انجام‌شده، تاکیدی بر انجام جراحی ندارد و تازه برای بیماران کمردردی، قرص ضدافسردگی هم تجویز می‌کند.
نشریه‌ی «پزشکان گیل» در طول حیاتش، مقالات و مصاحبه‌های بسیار خوبی منتشر کرده که این آخری، یعنی «تشخیص و درمان کمردرد»، یکی از بهترین‌هاست. به تمامی دوستان و همکارانی که این مصاحبه را نخوانده‌اند، توصیه می‌کنم دو شماره‌ی قبل را تهیه کنند و حتماً آن را بخوانند؛ مصاحبه‌ای کامل و جامع شامل سوال‌های مهم و اساسی چه از جانب بیماران و چه پزشکان و جواب‌های کامل و بدون سانسور علمی.
در واقع مصاحبه‌شونده (جناب آقای دکتر مشعوف) حتی فوت‌های کوزه‌گری خودش را نیز بدون بخل علمی در طبق اخلاص، خدمت خوانندگان ارایه داده است. این‌که چنین شخصیتی چرا باید از هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی گیلان کنار گذاشته شود، جای سوال دارد و در اصطلاح پزشکی قانونی، برای دانشگاه «خودزنی» محسوب می‌گردد ولی موضوع صحبت من در این‌جا نیست.
نکته‌ی دیگر این‌که هر چند کیفیت بالای این مصاحبه بخش عمده‌اش مربوط به جناب آقای دکتر مشعوف است، لیکن نباید از سوال‌های به‌جا، فنی و کاربردی مصاحبه‌کننده (جناب آقای دکتر جوزی) نیز غفلت کرد؛ سوال‌هایی که به‌نظر می‌رسد به‌مصداق «درد کشیده طبیب است»، حاصل حداقل یک بار ابتلای خودش به کمردرد باشد. مخصوصاً وقتی می‌پرسد «در وزن زیاد هم MRI انجام نمی‌دهند، آقای دکتر!» معلوم است که منظورش کیست!
به‌هر تقدیر این‌گونه مصاحبه‌ها، محکی است خوب برای عیار یک نشریه، که این‌دفعه عیارش بیست بود.
گذشته از این مقدمه، بیان چند نکته نیز خالی از لطف نیست:
۱٫    ارزش شرح حال
روزی یک مریض به دکتر مراجعه کرد و از کمردرد شدید شکایت داشت. دکتر پرسید: «خوب، بگو ببینم واسه چی کمرت درد می‌کنه؟» مریض گفت: «محض اطلاع‌تون باید بگم که من شب‌کارم. امروز صبح زودتر به خونه‌م رفتم و وقتی وارد آپارتمانم شدم، یه صداهایی از توی یکی از اتاق‌ها شنیدم. فکر کردم دزد آمده. وقتی وارد اتاق شدم، در بالکن باز بود و باد پرده رو تکون می‌داد. من سریع دویدم سمت بالکن، ولی کسی رو اون‌جا ندیدم! وقتی پایین رو نگاه کردم یه مرد رو دیدم که می‌دوید و در همان حال داشت کاپشنش را می‌پوشید. من هم یخچال رو که روی بالکن بود بلند کردم و به‌طرف اون پرتاب کردم! فکر می‌کنم دلیل کمردردم هم همین بلند کردن یخچال باشه…»
مریض بعدی به‌نظر می‌رسید که تصادف بدی با یک ماشین داشته. دکتر بهش گفت: «مریض قبلی من بدحال به‌نظر می‌رسید، ولی مثل این‌که حال شما خیلی بدتره! بگو ببینم چه اتفاقی برات افتاده!» مریض پاسخ داد: «باید بدونید که من تا حالا بیکار بودم و امروز اولین روز کار جدیدم بود… ولی فراموش کرده بودم ساعت رو کوک کنم و برای همین هم نزدیک بود دیر کنم. سریع از خونه زدم بیرون و در همون حال داشتم کاپشنم رو می‌پوشیدم. شما باور نمی‌کنید، ولی یهو یه یخچال از بالا افتاد روی سر من!»
وقتی مریض سوم وارد شد به‌نظر می‌رسید حالش حتی از دو مریض قبلی هم وخیم‌تر است. دکتر که شوکه شده بود پرسید: «تو دیگه از کدوم جهنم‌دره‌ای فرار کردی؟» و بیمار جواب داد: «خب، راستش من بالای یخچال نشسته بودم که یهو یه نفر اون رو از طبقه‌ی سوم پرتاب کرد پایین…»

۲٫    معاینه
نگاه کردن به مریض خیلی خوب است. مخصوصاً وقتی مریض کج شده باشد، ممکن است به‌خاطر هرنی دیسک باشد. البته محض احتیاط در تشخیص، ازش بخواهید بنشیند. اگر همین‌جوری کج هم نشست، برای تشخیص افتراقی، هموروئید را هم در نظر داشته باشید.

۳٫    تشخیص
برای MRI و CT اسکن و… چندین اندیکاسیون وجود دارد که یکی از آن‌ها اندیکاسیون تشخیصی است. باقی اندیکاسیون‌ها…
وقتی قرار است تعداد مراکز MRIی رشت از ایالت تگزاس آمریکا بیشتر باشد، معلوم است که باقی اندیکاسیون‌ها چیست!

۴٫    درمان
الف) استراحت: در این‌که مدت استراحت هر روز دارد کمتر می‌شود، نقش شرکت‌های بیمه‌ای را هم نباید دست‌کم گرفت.
ب) داروها: خود من در یک بازآموزی مدون دانشگاهی، از یک استاد دانشگاه یاد گرفتم که یک هفته‌ی اول کمردرد حاد را در کنار NSAID، با پردنیزولون (۱۵ mg TDS) و دیازپام (۱۵ mg TDS) درمان کنم. خب، این هم دلیلی برای این‌که چرا دکتر مشعوف را از هیات علمی دانشگاه کنار گذاشتند. چون ایشان معتقد است کورتون مرتب روزانه فایده‌ای ندارد! و همچنین شل‌کننده‌های عضلانی مثل دیازپام و…
پ) فیزیوتراپی: به‌جز موارد حاد که بهتر است انجام نشود، در سایر موارد بسیار موثر است. ولی…
علی‌رغم این همه مراجعه‌کننده‌ی کمردردی به مطب‌های عمومی، امکان نوشتن فیزیوتراپی ۱۰ جلسه‌ای را هم از پزشکان عمومی گرفته‌اند و بیمه‌های درمانی تجویز این خدمات را از پزشکان عمومی قبول نمی‌کنند. به‌جرات می‌توان گفت تمام این بیماران محروم‌شده از فیزیوتراپی (با توجیه صدالبته اقتصادی بیمه‌ها) یا مجبور به مصرف بیشتر و طولانی‌مدت‌تر داروهای شیمیایی شده‌اند و یا قبل از طی این دوره‌ی درمانی مطلوب و بی‌ضرر تحت MRI و CT اسکن‌هایی قرار گرفته‌اند که هزینه‌ی بیشتری را نیز به آن‌ها تحمیل کرده است و با طولانی‌تر شدن زمان درد، میزان از کار افتادگی بیشتری را هم تحمل کرده‌اند.
ت) طب مکمل: همان‌طور که دکتر مشعوف نیز در مصاحبه‌شان گفتند، طب سوزنی مسلماً باعث بی‌دردی می‌شود. لیکن نقاطی که در درمان کمردرد سوزن زده می‌شود، ارتباطی به نقاط مربوط به بی‌دردی ندارد و با این‌حال درد مریض خوب می‌شود و بسیاری از علایم وی برطرف می‌شود که نشان‌دهنده‌ی وجود مکانیسمی به‌جز تسکین درد و وقوع اتفاقی دیگر در روند درمان است. ضمن این‌که با ایشان موافقم که هر کاری باید درست انجام شود، از جمله طب سوزنی که باید با سوزن‌های یک‌بار مصرف استریل انجام شود.
اما نکته‌ی آخر:
از علل دیگر کمردرد، بیماری‌های شبه‌جسمی است. از قدیم‌الایام شنیده‌ایم که وقتی کسی عزیزی را از دست می‌داد، می‌گفت: «کمرم شکست…» مثل پسری که پدر از دست می‌داد یا برعکس پدر یا مادری که فرزند از دست می‌داد. عدم تخلیه‌ی مناسب و متناسب هیجانات رفتاری منجر به عدم تخلیه‌ی انرژی حاصل از شکل‌گیری این هیجان از بدن می‌شود و این انرژی تخلیه نشده، تاثیر خود را در بدن به‌شکل یک بیماری، که عمدتاً درد است، نشان می‌دهد. خیلی از سردردها و کمردردها ناشی از این‌گونه عوارض هستند که بیماری‌های شبه‌جسمی یا سایکوسوماتیک خوانده می‌شوند.
این‌که خیلی از این بیماران کمردردی با داروهای ضدافسردگی درمان می‌شوند، بخشی مربوط به همین مکانیسم است و چون حاد ایجاد شده است مربوط به P substance و مسیر راه خلفی نخاع (از Post column نخاع) نیست و درمان صرفاً به‌علت اثر ضدافسردگی این داروها صورت می‌گیرد. با همین توجیه هرگونه کمک به این تخلیه‌ی هیجانی از جمله هیپنوتراپی (درمان به‌کمک هیپنوتیزم) نیز در درمان این دردها موثر است.
بنابراین بخندید، گریه کنید و فریاد بزنید تا کمردرد نگیرید.

دکتر حمید اخوین
نشانی: رشت، سلیمانداراب، روبه‌روی آرامگاه
تلفن: ۴۲۲۳۹۵۳