پزشکان گیل

واژه‌ی لیزر (Laser) مخفف چند کلمه‌ی Light amplification by stimulated emission of radiation به‌معنای تقویت نور توسط نشر برانگیخته‌ی تابش است. لیزر نوعی از امواج الکترومغناطیسی مانند اشعه‌ی ایکس، گاما، ماورای بنفش و… است که به‌صورت تک‌رنگ ساطع می‌شود.
کاربرد لیزر بسیار مختلف و متنوع است: از یک CDخوان ساده در کامپیوتر یا اشعه‌ای که برای خواندن بارکد اجناس و نام محصولات در فروشگاه‌ها به‌کار می‌رود گرفته تا بررسی یک میکروب از نظر وزن و تعیین میزان وزن هسته‌ی سلول.
ویژگی منحصر به‌فرد انرژی لیزر آن است که نور آن همدوس (Coherent) است، به این معنی که ۴ خاصیت آن را از نور معمولی متمایز می‌کند. این ۴ ویژگی در نور ایده‌آل لیزر از این قرار است:
۱- تک‌رنگ (Monochromatic): امواج نور متشکل از یک طول موج است.
۲- هم‌سو (Collimated): امواج نور موازی هم حرکت می‌کنند نه به شکلی که از هم دور شوند.
۳- تک‌فاز (Uniphasic): گره‌ها و شکم‌های موج همزمان هستند.
۴- تراکم (Intense): این نور به‌شدت متراکم است.
نتیجه‌ی بسیار مهم این ۴ ویژگی آن است که نور لیزر را می‌توان با دقتی زیاد هدف گرفت و قدرت آن بسیار زیاد است. بافت‌های هدف می‌توانند اشعه را منعکس کنند (Reflection)، از خود عبور دهند (Transmission)، در خود پخش کنند (Scattering) یا آن را جذب ‌کنند (Absorbtion).
سه حالت اول تاثیری بر بافت ندارد اما در صورت جذب اشعه ممکن است نتایج بسیار گوناگونی حاصل شود. مهم‌ترین اثر آن، اثر نوری- حرارتی (Photothermal) یا حرارت فراوانی است که تقریباً بلافاصله درون بافت اتفاق می‌افتد. این حالت در بافت نرم سبب تبخیر آب درون سلولی و انهدام سلول می‌شود و در بافت‌های سخت نیز امکان بروز تاثیری مشابه در هیدروکسی آپاتیت وجود دارد. اما برخلاف دیگر منابع حرارتی، لیزر را می‌توان با چنان دقت و سرعتی تنظیم کرد که صرفاً بخش بسیار کوچکی از بافت با حداقل آسیب به بافت‌ها و ساختارهای مجاور برداشته شود. گاهی نیز ایجاد حرارت ثانویه در بافت‌های مجاور مفید است زیرا سبب انعقاد خون می‌شود. لیزرها را برای دستیابی به این حالت نیز می‌توان تنظیم کرد.
بسیاری از طول موج‌های لیزر توسط هموگلوبین یا کلاژن دیواره‌ی عروق جذب می‌شود و به این ترتیب امکان جراحی بدون خونریزی فراهم می‌آید. اگر از لیزرها به‌درستی استفاده شود امکان برداشتن دقیق و ظریف بافت‌ها با حداقل آسیب به بافت‌های مجاور وجود دارد.
اثر لیزر روی بافت عصبی به شکلی است که در مقایسه با سایر روش‌ها موجب کاهش درد می‌شود. در واقع از برخی انواع لیزرهای پالسی، به‌دلیل سرعت زیاد کار، می‌توان بدون نیاز به بی‌حسی موضعی برای جراحی‌های بافت های نرم و سخت استفاده کرد.
به‌دلیل فقدان درد و خونریزی اغلب نیاز به بخیه زدن یا پوشاندن بافت‌ها با ایمپلنت یا پانسمان وجود ندارد مگر در مواردی که به دلایل زیبایی به این وسایل نیاز باشد. حذف آسیب‌های جانبی به‌ویژه در دندانپزشکی مهم است زیرا بافت‌هایی با ساختار شیمیایی متفاوت همچون پالپ، استخوان و بافت‌های نرم کاملاً در کنار یکدیگر قرار دارند.
Sealing سیستم لنفاوی طی جراحی لیزر و حداقل آسیب‌رسانی به بافت‌ها سبب می‌شود که در اغلب موارد یا ادم وجود نداشته باشد یا به حداقل برسد. نهایتاً این‌که چون تعداد میوفیبروبلاست طی جراحی لیزر به حداقل می‌رسد، امکان جراحی وسیع‌تری در مقایسه با روش استفاده از تیغ یا الکتروسرجری وجود دارد بی‌آن‌که هراس از پیدایش اسکار و بدشکلی وجود داشته باشد.
معایب این روش معدود اما مهم هستند. مهم‌ترین نکته در استفاده‌ی دندانپزشکی از لیزر، مساله‌ی ایمنی است، هم برای بیمار و هم برای دندانپزشک.
از دیگر معایب این سیستم‌ها هزینه‌ی نسبتاً زیاد خرید و نگهداری آن‌ها، از بین رفتن حس لمس به هنگام استفاده از لیزرهای غیرتماسی، آموزش طولانی‌مدت برای دستیابی به نتایج یکسان و اختصاصی بودن برخی از طول موج های لیزر است که گاه لزوم استفاده از چندین لیزر را برای یک مورد کاری ایجاب می‌کند.
استفاده از لیزر در نسج سخت مثل بلیچینگ با لیزر CO2 یا آرگون و تراش دندان با لیزرهای Er: YAG یا Er, Cr: YSGG است. کاربردهای لیزر در بافت نرم عبارت‌اند از: برداشتن بافت اضافه (چه طبیعی یا پاتولوژیک)، تصحیح شکل بافت‌ها (شامل ژنژیکتومی برای رفع هیپرپلازی لثه، شکل دادن دقیق بافت‌های لثه در حالت وجود عدم تقارن در دو ناحیه‌ی دهان، ژنژیکتومی برای دسترسی به مارجین حفره و فرنکتومی)، برداشتن ضایعات نئوپلاستیک، فیبروماها، موکوسل‌ها، گرنولوما، تاتوی آمالگام، همانژیوم‌ها و لنفانژیوماهای کوچک لب، لثه و زبان.
تکنیک انجام کار با لیزرهای گوناگون چندان تفاوتی با هم ندارد. سه تکنیک اصلی عبارت‌اند از: برش، تبخیر (Vaporazation) و هموستاز.

دکتر کاظم صابر
دندانپزشک (DDS)
MSC لیزر در دندانپزشکی از دانشگاه RWTH آخن آلمان
نشانی: لاهیجان، خیابان شهید کریمی، کوچه‌ی توکلی
تلفن: ۲۲۳۰۳۴۴-۰۱۴۱
Email: K-Saber76@yahoo.com