پزشکان گیل

زخم‌های مزمن وریدی اندام‌های تحتانی بلایی است که بدون شک از زمانی که نوع بشر راه رفتن روی دو پا را شروع کرد او را گرفتار کرده است. (رابرت لینتون، ۱۹۵۳)
تاریخچه‌ی بیماری‌های وریدی به قدمت تاریخ پزشکی است. اولین دست‌نوشته‌ها در مورد واریس در پاپیروس‌های مصری کشف شده که به ۱۵۵۰ سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. اولین تصویری که یک ورید واریسی را نشان می‌دهد در خرابه‌های آکروپولیس به‌دست آمده که مربوط به قرن چهارم پیش از میلاد است. (تصویر ۱)
بیماری‌های مزمن وریدی و در راس آن واریس بیماری‌های شایعی هستند به‌طوری که در آمارهای مختلف بین ۱۰ تا ۳۵ درصد افراد بزرگسال به آن مبتلایند. ماهیت مزمن و ناتوان‌کننده‌ی این گروه از بیماری‌ها علاوه بر هزینه‌های سنگینی که درمان آن‌ها بر دوش سیستم بهداشتی و درمانی می‌گذارد، به‌علت از دست دادن روزهای کاری فراوان در بهره‌وری بهینه‌ی مبتلایان نیز تاثیرگذار است.
وریدها عروقی با دیواره‌ی نازک هستند که کار برگرداندن خون از اندام‌ها به قلب را به‌کمک انقباض عضلات اندام‌های تحتانی و فوقانی، دریچه‌های وریدی و تغییر وضعیت بدن به‌عهده دارند. از این‌رو هر گونه اختلالی در سیستم بازگشت خون به قلب می‌تواند سبب بالا رفتن فشار وریدی و نهایتاً بیماری مزمن وریدی اندام تحتانی شود که در راس آن واریس قرار دارد. در همین‌جا لازم است تاکید کنیم که نارسایی وریدی علایم دیگری مثل درد مبهم و سنگینی اندام، ادم پاها، تغییر رنگ و پیگمانتاسیون پوست و در موارد شدید زخم‌های اندام را نیز می‌تواند ایجاد کند.

اتیولوژی
در مورد واریس و نارسایی مزمن وریدی توارث و سابقه‌ی ترومبوز وریدهای عمقی از علل شناخته شده هستند ولی عوامل دیگری نیز به‌عنوان زمینه‌ساز بروز واریس تاثیر دارند که عبارت‌اند از: سن، جنس، حاملگی، وزن زیاد، قد بلند، شغل، رژیم غذایی و عادات روده‌ای. بسیاری از این علل قابل تغییر یا تعدیل نیستند ولی می‌توان با رعایت اصول شناخته شده به‌ویژه در افراد مستعد از بروز واریس پیشگیری کرد یا شدت علایم آن را کاهش داد.
انقباض عضلات ساق به‌کمک دریچه‌های وریدی عوامل اصلی بازگشت وریدی به قلب هستند. با گسترش زندگی شهرنشینی و کاهش تحرک به‌ویژه در مشاغل اداری، زمینه‌ی بروز بیماری‌های وریدی فراهم شده است. (تصویر ۲)

علایم بالینی
بارزترین علامت نارسایی وریدی و واریس، وریدهای متسع و پیچ‌دار در اندام‌های تحتانی در سایزها و نقاط مختلف است. حتی تلانژکتازی‌های زیرجلدی سطحی که در بسیاری موارد مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرند از علایم اولیه‌ی واریس‌اند. (تصویر ۳)

ادم گوده‌گذار به‌ویژه به‌صورت یک‌طرفه از علایم نارسایی وریدی و واریس است. این ادم با استراحت و بالا بردن پاها کاهش و در طول روز با گذشت زمان افزایش می‌یابد. پیگمانتاسیون به‌ویژه در پایین و داخل ساق، دردهای مبهم پاها و زخم‌های وریدی از علایم دیگر واریس و نارسایی وریدی است.

روش‌های تشخیصی
فتوپلاتیسموگرافی (DPPG) یک تست آسان و نسبتاً ارزان برای ارزیابی وجود نارسایی وریدی و شدت آن است. در این روش تغییرات حجم مویرگ‌های زیرپوستی در واکنش به فعالیت عضلات ساق و بازگشت آن به حالت استراحت مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و به‌کمک آن می‌توان سیر درمان واریس را پی‌گیری و ارزیابی کرد. در این روش یک حسگر بالای قوزک داخلی پا وصل می‌شود و نتایج به‌صورت نمودار رسم می‌گردد. (تصویر ۴) این روش تشخیصی در حال حاضر در آزمایشگاه غیرتهاجمی عروق بیمارستان رازی به مراجعین ارایه می‌شود.

سونوگرافی داپلر به‌صورت روزافزون برای ارزیابی نارسایی وریدی و واریس مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند محل دریچه‌ها و وریدهای پرفوران نارسا را نشان دهد و استراتژی اقداماتی مثل جراحی یا لیزر واریس را مشخص کند.
ونوگرافی به‌عنوان یک روش تهاجمی معمولاً در ارزیابی واریس استفاده نمی‌شود ولی در مواردی که اقداماتی مثل تزریق داروهای حل‌کننده‌ی لخته یا استنت‌گذاری ورید کاربرد دارد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در موارد اندکی می‌توان از ونوگرافی با MRI استفاده کرد.

اقدامات درمانی
درمان واریس شامل اقدامات عمومی اولیه و اقدامات تخصصی پیشرفته است. جالب است بدانیم اکثریت بیماران واریسی را می‌توان با اقداماتی ساده کنترل کرد.
ورزش منظم و پرهیز از ایستادن یا نشستن طولانی روی صندلی اولین توصیه به بیماران مبتلا به واریس است. پیاده‌روی با انقباض مرتب عضلات ساق باعث کاهش فشار وریدهای ساق می‌شود. بهتر است در طول روز در چند نوبت بیمار پاهای خود را در سطحی بالاتر از قلب قرار دهد.
استفاده از جوراب واریس اساس و مهم‌ترین اقدام درمانی در واریس است، اما باید توجه داشت که تجویز صحیح این جوراب‌ها بسیار مهم است. جوراب‌های واریس به چهار کلاس فشار تقسیم می‌شوند که کلاس فشار یک برای پیشگیری و سایر کلاس‌ها برای مقاصد درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این جوراب‌ها باید با اندازه‌گیری دقیق اندام تجویز گردند تا موثر واقع شوند.
در واریس‌های شدیدتر یا در مواردی که اصلاح ظاهر اندام مد نظر باشد، از روش‌هایی که باعث حذف ورید واریسی می‌شود استفاده می‌گردد. این روش‌ها عبارت‌اند از اسکلروتراپی، جراحی، لیزر و رادیوفرکوئنسی که در آینده در مورد آن‌ها توضیح خواهیم داد.

دکتر حسین همتی
فوق تخصص جراحی عروق
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی گیلان
نشانی: رشت، بیمارستان رازی، تلفن: ۲-۵۵۴۱۰۰۱