پزشکان گیل

دکتر مسعود شهیدی را نمی‌شناسید؟ خوب، بروید شماره‌ی ۸۶ «پزشکان گیل» و مقدمه‌ای را که بر مقاله‌ی «رزیدنتی در ایران و کانادا»ی ایشان نوشته‌ام، بخوانید. در همان مقدمه به‌ویژه از سایت ایشان با عنوان «ایران- ایرانی‌ها» یاد کردم و نوشتم که «خود چند دایره‌المعارف بسیار دیدنی و خواندنی و شنیدنی تودرتوست». یکی از بخش‌های این دایره‌المعارف آن‌لاین معرفی جاذبه‌های گردشگری ایران و (چند نقطه‌ی دیگر از) جهان است. این بخش با مجموعه‌های مشابه دیگر یک تفاوت اساسی دارد: این‌که مراکز گردشگری معرفی شده تماماً توسط مولف شخصاً بازدید شده و عکس‌ها نیز متعلق به خود اوست؛ یعنی هر چه هست با تحقیق نوشته شده و از رودست منابع و سایت‌های دیگر کپی نشده است. این ویژگی در کنار دقت و جامعیت اطلاعات به‌روزی که برای چنین راهنمایی ضروری است (به‌ویژه در بخش راه‌ها و امکانات رفاهی) باعث می‌شود هنگام مسافرت به مقصد مورد نظر دست و دل‌تان نلرزد. همین نمونه‌ی این شماره را که ملاحظه کنید دست‌تان می‌آید چه می‌گویم: از وضع هتل‌ها و امنیت کمپینگ گرفته تا اوضاع سرویس‌های بهداشتی و… 

در بخش جاذبه‌های گردشگری وطنی این سایت تابه‌حال ده‌ها نمونه به این ترتیب معرفی شده که تا این لحظه پربیننده‌ترین‌شان «تله کابین رامسر»، «مسجد جامع فهرج» (قدیمی‌ترین مسجد ایران)، «آبشار بیشه»، «تخت سلیمان» (آتشکده‌ی آذرگشنسب)، «تپه‌ی نوشیجان»، «خانه‌ی کرد» (عمارت آصف)، «دریاچه‌ی گهر»، «گنبد سلطانیه»، «آبشار شوی» (تله زنگ) و «غار کرفتو» است. در بخش خارجی هم تاکنون اطلاعات مربوط به «آبشار نیاگارا» (آمریکا)، «رقص سماع و مزار مولانا» (ترکیه)، قونیه و مزار مولانا (ترکیه)، دیوار چین (چین)، شهر ممنوعه (چین)، میدان تیان ‌آن ‌من، بزرگ‌ترین میدان جهان (چین)، میدان سرخ مسکو (روسیه)، آبشار نیاگارا (کانادا) و برج ملی کانادا (کانادا) در سایت قرار گرفته است.
برای ویژه‌نامه‌ی نوروزی امسال «تخت سلیمان» را از سایت «ایران- ایرانی‌ها» انتخاب کرده‌ام که خود ۱۵ سال پیش زیارت کرده و از عظمت و زیبایی آن خاطره دارم. البته می‌دانم تا این مجله به دست‌تان برسد مقصد مورد نظر را انتخاب کرده و پا به رکاب هستید. انصافاً هم سفر به «تخت سلیمان» سردسیر برای تعطیلات نوروزی مناسب نیست. می‌توانید این پیشنهاد ایرانگردی را بگذارید برای اواخر بهار یا تایستان. خوش بگذرد!

«تخت سلیمان» مجموعه‌ای تاریخی است مشتمل بر دریاچه‌ی طبیعی، آتشکده‌ی آذرگشنسب (Azargoshnasb fire temple)، معبد آناهیتا، بنای چهارتاقی، تالار و کاخ شاهی که بر روی صفه‌ای سنگی که از رسوب مواد کانی طی میلیون‌ها سال ایجاد شده، بنا گردیده است. این مجموعه که امروزه (یا بهتر است بگوییم بعد از فتح ایران توسط اعراب) تخت سلیمان نامیده می‌شود، در گذشته به «آتشکده‌ی آذرگشنسب» معروف بوده است.

عکس هوایی از تخت سلیمان که در سال ۱۳۱۵ خورشیدی در فصل زمستان و قبل از اکتشاف گرفته شده است.

عکس هوایی از تخت سلیمان. ۱: تخت سلیمان، ۲: روستای احمدآباد (تخت سلیمان)، ۳: کوه زندان سلیمان

هرچند قدمت تاسیسات انسانی تخت سلیمان به هزاره‌ی اول قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد اما اوج شکوفایی آن مربوط به دوره‌ی ساسانیان است. این اعتقاد وجود دارد که تخت سلیمان برای ساسانیان همان ارزشی را داشته که تخت جمشید برای هخامنشیان داشته است. ساسانیان به‌ویژه خسرو انوشیروان در آبادانی این مجموعه سعی فراوان کردند و خصوصاً ساخت بزرگ‌ترین و معتبرترین آتشکده در این مکان به‌طور روزافزون بر جایگاه آن افزود. طی جنگ‌های ایران و روم در سال ۶۲۴ میلادی خسرو پرویز از هراکلیوس شکست سنگینی خورد و آتشکده ویران گردید. هرج و مرج اواخر دوره‌ی ساسانی، حمله‌ی اعراب به ایران، قرن‌ها حاکمیت عباسیان بر این سرزمین، حکومت ترکان در شمال شرق ایران و دور بودن آنان از نواحی غربی، همه باعث شد تا تخت سلیمان برای مدت‌های طولانی به بوته‌ی فراموشی سپرده شود تا این‌که مجدداً در دوره‌ی ایلخانی، تمایل آنان به مناطق غربی ایران و انتخاب تبریز، مراغه و سلطانیه به‌عنوان پایتخت، باعث شد برای عمران و آبادانی این منطقه اقدام گردد. آنان از این منطقه به‌عنوان پایتخت تابستانی و شکارگاه استفاده می‌کردند. با افول ایلخانان، تخت سلیمان کم‌کم مرکزیت خود را از دست داد و از حدود قرن ۱۱ هجری قمری به بوته‌ی فراموشی سپرده شد.

بخشی از دیوار و حصار و بارو که سالم مانده است.

دور تا دور مجموعه‌ی تخت سلیمان با دیوارهای قطور و برج‌های متعدد حفاظت می‌شده و مساحت آن حدود ۱۲۴٫۰۰۰ متر مربع است و به‌طور متوسط ۱۵ متر بلندی دارد. قطر دیوار حدود چهار متر است و ۳۸ برج نگهبانی از مجموعه حفاظت می‌کرده است. حصار دارای دو دروازه بوده، یکی در ضلع شمالی (که ظاهراً ورودی اصلی بوده و هم‌اکنون قابل استفاده نیست) و دیگری دروازه‌ی ضلع جنوب شرقی.
ایوان غربی (ایوان خسرو)، معبد آناهیتا، هشت ضلعی دوره‌ی ایلخانی، بقایای کاخ‌های دوره‌ی ایلخانی، تالار شورا، موزه و نمایشگاه از دیگر نقاطی است که در این مجموعه قرار دارند.

نمایی زیبا از مجموعه‌ی تخت سلیمان. برای گرفتن این عکس لازم است حدود ۴۰ دقیقه از کوه بالا بروید! عکس از مهندس جمال روشن (عضو گروه ایران- ایرانی‌‌ها)

آتشکده‌ی آذرگشنسب (آذرگشسب)
بر اساس نوشته‌های یسنا و اوستا، در ایران باستان سه آتشکده‌ی مهم وجود داشته است که عبارت‌اند از:
۱- آتشکده‌ی آذرگشنسب به‌معنای «آتش اسب نر»، ویژه‌ی پادشاهان و جنگاوران.
۲- آتشکده‌ی آذر فرنبغ (Azar Farnbagh) به‌معنای آتش فر ایزدی، ویژه‌ی موبدان و بلندپایگان که در فارس قرار داشت.
۳- آتشکده‌ی آذر برزین مهر (Azar Burzin Mehr) به‌معنای آتش عشق والا، ویژه‌ی کشاورزان که احتمالاً در حوالی نیشابور خراسان قرار داشته است.

محوطه‌های آتشکده و معبد آناهیتا

داستان‌های اساطیری در مورد این سه آتشکده و خصوصاً آتشکده‌ی آذرگشنسب شنیده می‌شود که ریشه در باورهای ایرانیان کهن و به‌ویژه زرتشتیان دارد. اما آن‌چه به جرات می‌توان گفت، این‌که معبد آناهیتا و آتشکده‌ی آذرگشنسب جایگاه آشتی آب و آتش بوده است (که البته در مورد معبد آناهیتا در کنگاور نیز این نظریه وجود دارد). هرچند قدمت این مکان به هزاره‌ی اول قبل از میلاد مسیح می‌رسد اما اوج رونق آن در دوره‌ی ساسانیان و به‌خصوص در زمان خسرو انوشیروان بوده است. برخلاف بسیاری از ادیان باستانی، معابد زرتشتی از لحاظ شکل تابع یک قانون ثابت نبوده‌اند، بنابراین در نقاط مختلف ایران و هند آتشکده‌های متعددی با اشکال گوناگون مشاهده می‌شود. شایع‌ترین آتشکده‌ها از لحاظ فرم، به‌صورت چهارتاقی بوده‌اند که در زیر آن‌ها آتش روشن می‌کرده‌اند. هرچند آتشکده‌های بزرگی نیز وجود داشته‌اند که در درون آن‌ها فضای کوچک‌تری (عمدتاً به‌صورت چهارتاقی) وجود داشته و آتشکده‌ی آذرگشنسب از این نوع است. برخی‌ها شباهت‌های ساختاری بین این مکان و معبد آناهیتا در بیشاپور کازرون ذکر کرده‌اند که به‌دلایل متعدد نمی‌تواند منبع علمی داشته باشد. مواد به‌کار رفته در آتشکده عمدتاً از آجر پخته شده است و سقف گنبدی شکل داشته است. علاوه بر متون مذهبی، نام آتشکده‌ی آذرگشنسب به‌کرات در شاهنامه‌ی فردوسی نیز ذکر شده است.

محوطه‌های آتشکده و معبد آناهیتا

دریاچه‌ی تخت سلیمان
در مرکز مجموعه‌ی تخت سلیمان دریاچه‌ای به‌طول ۱۲۰ و عرض ۸۰ متر قرار دارد. عمق دریاچه در عمیق‌ترین بخش حدود ۱۱۰ متر است. آب دریاچه توسط چشمه‌های جوشان از کف آن تامین می‌شود و درجه‌ی حرارت آن در کف دریاچه حدود ۴۰ درجه‌ی سانتی‌گراد است و به‌تدریج از درجه‌ی حرارت آن کم می‌شود تا این‌که درجه‌ی حرارت آب در سطح دریاچه به حدود ۲۱ درجه‌ی سانتی‌گراد می‌رسد و این درجه‌ی حرارت در طول سال تقریباً ثابت است. آب دریاچه حاوی املاح معدنی بسیار است و برای آشامیدن و حتی کشاورزی مناسب نیست. شدت املاح آن‌چنان زیاد است که رسوب آن در لبه‌ی دریاچه اشکال زیبایی ایجاد کرده است. این احتمال که صفه‌ی موجود که اینک تخت سلیمان نامیده می‌شود، طی میلیون‌ها سال و بر اساس افزایش رسوب آب ایجاد شده باشد، بسیار زیاد است. آبی که از کف دریاچه می‌جوشد توسط دو جوی، با حجمی حدود ۱۰۰ لیتر در ثانیه از آن خارج می‌شود و پس از طی مسیری از تخت سلیمان به خارج سرازیر می‌گردد و زمین را با رنگ زرد گوگردی خود رنگین می‌سازد. به‌دلیل املاح زیاد، در این دریاچه ماهی وجود ندارد. زرتشتیان معتقدند دختری ۱۵ ساله در این آب شنا خواهد کرد و از نطفه‌ی زرتشت باردار خواهد شد و فرزند وی منجی بشریت خواهد بود. (احتمال این‌که شما آن دختر ۱۵ ساله باشید، بسیار ناچیز است! بنابراین به دلیل خطر مرگ از شنا کردن در دریاچه جداً خودداری فرمایید.)
همان‌طور که در بالا عرض شد، تخت سلیمان در طول تاریخ بارها مورد تجاوز و تاخت و تاز دشمنان قرار گرفته است. موبدان بر این باور بوده‌اند که اشیای قیمتی و سیم و زر موجود در نیایشگاه به خدای آب تعلق دارد و برای این‌که این اشیا به‌دست دشمنان نیافتد، آن‌ها را به دریاچه می‌ریخته‌اند. با روش‌های غواصی تاکنون نتوانسته‌اند بیش از ۳۰ متر در عمق دریاچه پایین روند و این مقدار برای کشفیات باستان‌شناسی کافی نیست. بنابراین پیش‌بینی می‌شود لایروبی دریاچه با امکانات بسیار پیشرفته یا اتخاذ روش‌های دیگر مثل تغییر مسیر آب از طریق حفر تونل‌های موازی، می‌تواند منجر به کشف مقادیر قابل توجهی اشیای فوق‌العاده ارزشمند از تاریخ چند هزار ساله‌ی ایران باستان باشد.

ایوان غربی (ایوان خسرو)؛ ارتفاع دیوار که اکنون تنها با قوت داربست‌ها سرپا مانده است، نشان از عظمت ساختمان در هنگام شکوفایی خود دارد.

زندان سلیمان یا کوه زندان دیو
در سه کیلومتری غرب تخت سلیمان (در مسیر شهر تکاب) کوهی مخروطی شکل وجود دارد که در بالای آن حفره‌ای به قطر تقریبی ۴۰ و عمق تقریبی ۸۰ متر قرار دارد. بر بلندی کوه بقایای ساختمانی مشاهده می‌شود که برخی معتقدند نیایشگاه یا چیزی شبیه آن بوده است. بالا رفتن از کوه برای افراد مسن یا ناتوان مناسب نیست. نام دیگر این مکان «کوه زندان دیو» است. طبق معمول نام‌گذاری این کوه نیز ریشه‌ی تاریخی در دل‌ناخوشی‌های مردم دارد. از اطراف این کوه چشمه‌های متعدد آب گرم گوگرددار خارج می‌شود و به‌همین دلیل در روستای مجاور استخر سرپوشیده‌ای برای آب‌درمانی ساخته شده است.

بقایای ساختمان‌های دوره‌ی ایلخانی.

چاکرای انرژی یا Vortex
حلقه‌های الکترومغناطیس زمین در نقاطی به‌هم برخورد کرده و ایجاد گره‌هایی می‌کند که به آن چاکرای انرژی یا Vortex گفته می‌شود. برخی معتقدند یکی از مکان‌های چاکرای انرژی همین تخت سلیمان است. بنابراین طرفداران مدیتیشن این مکان را محترم می‌شمارند و برخی از آن‌ها همه‌ساله بنا بر تقویم چاکرا در این مکان گرد هم می‌آیند.

پیشینه‌ی باستان‌شناسی
تخت سلیمان به‌دلیل این‌که در منطقه‌ای نسبتاً صعب‌العبور قرار داشت و از مسیر حرکت اروپاییان دور بود، دیرتر مورد توجه ایشان قرار گرفت. در سال ۱۳۳۷ خورشیدی گروهی باستان‌شناس آلمانی به‌همراه همکاران ایرانی و سوئدی تحقیق روی این مجموعه را شروع کردند و طی فصول متعدد باستان‌شناسی که تا سال ۱۳۵۷ ادامه داشت در این مجموعه فعال بودند. کاووش دریاچه توسط آلمانی‌ها چندین بار با شکست مواجه شد. از این‌که این گروه در تحقیقات خود چه کشف کردند و چه با خود بردند اطلاعی ندارم. از سال ۱۳۵۷ به‌مدت بیش از ۱۵ سال تخت سلیمان به حال خود رها شد و پس از آن به‌تدریج به‌عنوان یکی از نقاط بسیار دیدنی در شمال غرب کشور در حال مطرح شدن است.
مجموعه‌ی تخت سلیمان در ۱۴ تیرماه ۱۳۸۲ (پنجم جولای ۲۰۰۳) به‌عنوان چهارمین اثر ملی ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت گردید.

نمایی زیبا از تخت سلیمان، پارکینگ، روستای مجاور تخت سلیمان و کوه زندان سلیمان در منتهی‌علیه سمت چپ تصویر؛ عکس از مهندس جمال روشن (عضو گروه ایران- ایرانی‌‌ها).

اطلاعات گردشگری
موقعیت جغرافیایی: استان آذربایجان غربی، شهر تکاب، ۳۶ درجه و ۳۶ دقیقه و ۱۳ ثانیه‌ی شمالی و ۴۷ درجه و ۱۴ دقیقه و ۰۲ ثانیه‌ی شرقی. ارتفاع از سطح دریا: ۲۲۰۰ متر.

نحوه‌ی دسترسی: در صورتی که از طریق زنجان بخواهید به تخت سلیمان بروید، دو راه وجود دارد:
۱- مسیر اصلی از طریق «زنجان- بیجار- تکاب- تخت سلیمان» حدود ۲۸۰ کیلومتر، دوطرفه با آسفالت نسبتاً مطلوب و دارای علایم هشداردهنده‌ی مناسب است. اگر این مسیر را انتخاب کنید، طبیعتاً شهرهای بیجار و تکاب را هم خواهید دید و در عین‌حال کیفیت جاده نیز مطلوب‌تر خواهد بود، هرچند مسیر طولانی‌تری را طی خواهید کرد.
۲- مسیر دوم از طریق «زنجان- دندی- تخت سلیمان» ۱۴۵ کیلومتر و خصوصاً از دندی تا تخت سلیمان جاده‌ای فرعی، خلوت و کم‌تردد است. کیفیت آسفالت جاده مطلوب نیست و دارای گردنه‌های متعدد است. نکته‌ی قابل توجه این‌که بزرگ‌ترین کارخانه‌ی تولید روی و سرب کشور در شهر دندی واقع شده است. همان‌طور که از دندی به‌سمت تخت سلیمان می‌روید، تله‌سیژی به‌ طول بیش از ۳۰ کیلومتر را ملاحظه خواهید کرد که مواد معدنی مورد نیاز کارخانه را از معادن بالادست به کارخانه می‌رساند. گمان این‌جانب بر این است که وجود این تله‌سیژ یکی از جاذبه‌های دیدنی منطقه است. مسیر دوم هرچند کوتاه‌تر است اما انتخاب این مسیر برای رانندگان تازه‌کار یا در فصل زمستان به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.

امکانات رفاهی:
– در مجموعه‌ی تخت سلیمان و اطراف آن امکانات رفاهی قابل توجه وجود ندارد.
– ساعات بازدید از ۸ صبح الی ۱۹ و ۳۰ دقیقه است.
– نزدیک‌ترین پمپ بنزین در روستای تخت سلیمان به‌فاصله‌ی ۳ کیلومتری مجموعه واقع شده است. همچنین تکاب در ۴۵ کیلومتری و دندی در ۵۰ کیلومتری دارای پمپ بنزین هستند.
– رستوران وجود ندارد. در محل پارکینگ (قبل از ورود به مجموعه) فروشگاهی با اجناس متنوع موجود است.
– آب آشامیدنی موجود در مجموعه‌ی تخت سلیمان دارای مقدار زیادی املاح معدنی است که ترکیبات آن یا ناشناخته است یا این‌که اعلام عمومی نشده است. لذا توصیه می‌شود از آب معدنی استفاده کنید.
– سرویس بهداشتی در وضعیت متوسط است و توالت فرنگی موجود نیست.
– امکانات اقامتی وجود ندارد. نزدیک‌ترین هتل‌های منطقه در تکاب است (هرچند آن‌ها نیز مناسب توریست‌های خارجی نیست). توصیه می‌شود برای اقامت در هتل، شهرهای زنجان، تبریز یا ارومیه را انتخاب کنید. اگر می‌خواهید در چادر مسافرتی اقامت کنید، می‌توانید پارکینگ مجموعه را انتخاب کنید که سرویس بهداشتی نیز در مجاورت آن قرار دارد، هرچند داخل روستای تخت سلیمان و نزدیک پاسگاه نیروی انتظامی شاید از امنیت بیشتری برخوردار باشد.
– برای ورود تهیه‌ی بلیط الزامی است.
– به‌طور معمول بروشور اطلاعات مجموعه، موجود نیست یا تحویل نمی‌شود. در داخل سایت راهنمای میراث فرهنگی که بتوان اطلاعات بیشتری از ایشان کسب کرد مشاهده نمی‌شود.
– راهنما که سایت را توضیح دهد، نیست. البته اگر از خواص باشید و توصیه‌های لازم قبلاً به‌عمل آمده باشد، حتماً در خدمتگذاری حاضرند.
– با توجه به این‌که گردش در کل مجموعه یک ساعت یا بیشتر وقت می‌گیرد، توصیه می‌شود در روزهای آفتابی برای محافظت پوست صورت، از کرم ضد آفتاب و کلاه استفاده کنید.
– عمق دریاچه زیاد است؛ مراقب کودکان خود باشید.

امنیت منطقه: این بخش از کشور از ضریب امنیتی بالایی برخوردار است. مردم منطقه خونگرم و میهمان‌نواز هستند. هرچند جاده‌های منتهی به تخت سلیمان (از هر طرف خصوصاً از سمت دندی) در هنگام شب از لحاظ رانندگی خطرناک هستند.

بهترین زمان بازدید: شهرستان تکاب در منطقه‌ی سردسیر کشور واقع شده است بنابراین بازدید از تخت سلیمان در فصول سرد سال لطفی ندارد و سوز و سرمای هوا آزاردهنده است. علاوه بر آن، سطح جاده‌ها لغزنده است. بهترین زمان بازدید از اردیبهشت تا پایان مهر است.

توضیحات اضافه:
چرا هرجا که می‌رویم اثری از سلیمان نبی مشاهده می‌شود؟
خالی از لطف نیست که بگویم از این مکان‌هایی که به سلیمان نبی منصوب است در ایران زیاد داریم. علت آن هم این بوده است که اندیشمندان و عاقلان ایرانی که در زمان فتح ایران توسط اعراب می‌زیسته‌اند برای جلوگیری از تخریب کامل این‌گونه بناها، نام آن‌ها را عوض کرده و به‌نوعی به یکی از پیامبرانی که نامش در قرآن کریم آمده است منصوب نموده‌اند و البته در برخی موارد این ترفند برای باقی ماندن بناها موثر بوده است. هرچند آنچه که از اموال منقول در آنها وجود داشته به عنوان غنیمت جنگی یا غیره به یغما رفته است. وقتی بحث طلا و نقره و جواهرات و فرش‌های نفیس به‌میان می‌آمده دیگر نام پیامبر بنی‌اسرائیل هم کارساز نبوده است!

دکتر مسعود شهیدی

Website: iran-iraniha.com
Email: shahidimd@yahoo.com

نویسنده در کنار دریاچه‌ی تخت سلیمان.