پزشکان گیل

صفیه فلاح‌کهن

با توجه به نتایج تحقیقات مختلف، احتمال گرایش یا عدم گرایش انسان‌ها به مواد مخدر و اعتیاد، بستگی نسبی با چگونگی شرایط زندگی آن‌ها در دوران کودکی دارد و شرایط این دوران، نشان‌دهنده‌ی خط‌مشی کودک در بزرگسالی است؛ به‌ویژه در مراحل تعیین‌کننده‌ای نظیر زمان ورود به مهدکودک یا مدرسه و چگونگی گذراندن دوران بلوغ. بنابراین در سال‌های اخیر کارشناسان به این نتیجه رسیده‌اند که یک برنامه‌ی صحیح پیشگیری از اعتیاد باید بسیار زود‌تر از آن‌چه قبلاً تصور می‌شد آغاز شود.
گرچه نسخه‌ی صددرصدی برای پیشگیری از اعتیاد در سنین پایین وجود ندارد اما در مقاله‌ی حاضر سعی شده است با استفاده از منابع گوناگون، راهکارهایی منطقی و عملی برای این منظور معرفی شود.
تحقیقات درازمدتی که تاکنون در دنیا انجام شده، نتایجی مشابه داشته و نشان داده کودکانی که در دوران کودکی از سلامت روحی و جسمی برخوردار بودند و زندگی رضایت‌بخشی داشتند، کمتر در خطر اعتیاد هستند و برعکس کودکانی که از این شرایط برخوردار نبودند، علایم واضحی نشان دادند که احتمال گرایش آن‌ها به اعتیاد را در آینده به‌خوبی نشان می‌دهد. امروزه با اطمینان می‌توان گفت کودکانی که در زندگی‌‌شان تعادل وجود دارد و از نظر جسمی و روانی زندگی رضایت‌بخشی دارند، شخصیت مستحکمی می‌یابند، مشکلات را بهتر تحمل می‌کنند، دارای اعتماد به‌نفس قوی می‌شوند و نیازی به روی آوردن به مواد مخدر در خود نمی‌یابند.
برای پیشگیری صحیح از اعتیاد کودکان و نوجوانان برنامه‌ریزی دقیق و بلندمدتی لازم است تا نیاز کودکان به امنیت روانی، تشویق و تایید، بازی آزاد و عادت‌های خوشایند، الگوهای واقعی، تحرک و تغذیه‌ی صحیح، دوست و همراه مناسب، محیطی منطبق با نیاز‌ها و نیز تخیل و هدف برطرف شود. در ادامه چند نکته¬ی اساسی کاربردی به اختصار تقدیم می‌شود:

۱٫ سبک تربیتی
همان‌طور که انسان‌ها و خانواده‌ها متفاوت هستند، روش‌های تربیتی هم متفاوت است. در سه سبک تربیتی سختگیرانه، سهلگیرانه و قاطعانه، بهترین گزینه سبک تربیتی قاطعانه است. با این‌حال تاکید بر این است که مثل هر انسانی، هر کودک هم یک شخصیت فردی است و با توجه به فردیت او، والدین باید تلاش کنند در عین قاطعیت نیازهای روحی و جسمی فرزندشان را تا جای ممکن تامین کنند، او را بفهمند و هر جا که به همراهی نیاز داشت همراهی‌اش کنند و هدف‌شان تربیت فرزندی باشد که در بزرگسالی فردی مستقل، با اعتماد به نفس، قوی و با عشق به زندگی و دارای تعالی روح باشد.

۲٫ امنیت و تامین نیاز روانی
کودکان به امنیت روحی نیاز دارند و این بدان معناست که آن‌ها باید از محبت والدین و نزدیکان بزرگسال‌شان مطمئن باشند؛ یعنی والدین حتی اگر استرس دارند، وقت ندارند یا حتی زمانی که با هم اختلاف دارند، باید کودک‌شان را با آغوش باز بپذیرند و به او نشان دهند که در هر شرایطی او را دوست دارند. کافی نیست که والدین فقط فرزندشان را دوست داشته باشند، بلکه باید این محبت را نشان هم بدهند به‌نحوی که کودک به‌خوبی آن را احساس کند. نیازهای عاطفی کودکان با توجه به سن‌شان تغییر می‌کند و از زمانی که کودک در شکم مادر است، آغاز می‌شود. والدین باید کودک را در بغل بگیرند و او را نوازش کنند. البته مدت و میزان این نوازش را خود کودک تعیین می‌کند. اغلب کودکان در قیاس با بزرگسالان احساسات مستقیم و هیجان‌انگیز را بیشتر دوست دارند؛ چیزی که اغلب باعث عصبانیت والدین می‌شود.

۳٫ تشویق به‌جای تنبیه
امروزه روش‌های تعلیم و تربیت نسبت به گذشته تغییر کرده ‌است. در حال حاضر همه‌ی کارشناسان بر این عقیده‌اند که کودکان را نباید کتک زد و در ضمن، تشویق موثر‌تر از تنبیه است. این کار مسلماً در سخن آسان، ولی در عمل مشکل است. والدین باید بدانند کودکان بعد از یک دعوا احتیاج دارند که در آغوش گرفته و دلداری داده شوند. والدین باید همیشه آماده¬ی آشتی باشند، حتی اگر بدانند حق با آن‌هاست. اگر والدین ساعت‌ها از نوازش کودک خودداری کنند یا با قهر او را به رختخواب بفرستند، کودک رنج می‌کشد. آنان به محبت بی‌قید و شرط والدین نیاز دارند تا اعتماد به‌نفس خود را پرورش دهند. کودکی که اعتماد به‌نفس قوی دارد یاد می‌گیرد و می‌داند که هنگام گرفتاری کسانی هستند که به او پناه بدهند؛ بنابراین نیازی نمی‌بیند که برای فرار از مشکلات به مواد مخدر پناه ببرد.

۴٫ استقلال یا وابستگی؟
والدینی که همه‌ی کارهای فرزندشان را انجام می‌دهند، مانع بزرگ شدن او می‌شوند. این کودکان قربانی محافظت زیاد والدین هستند و در بزرگسالی مشکل می‌توانند روی پای خودشان بایستند و مستقل و بدون وابستگی زندگی کنند. برعکس، بعضی از والدین هم هستند که انتظار دارند کودک بدون حمایت و کمک بزرگ شود و از پس همه‌ی مشکلاتش به‌تنهایی برآید. تعجب ندارد که این فرزندان بدون حامی معتاد شوند بنابراین بهترین روش میانه‌روی است.

۵٫ آزادی در کنار محدودیت
مطمئناً فکر می‌کنید اگر کودک هر کاری را که دوست داشت انجام دهد، به‌خطر می‌افتد! البته این حرف صحیح است و در جایی که او در خطر جدی است، می‌توانید مانع شوید اما سعی نکنید دایم مانع او شوید، چون در این صورت کودک هیچ تجربه‌ای به‌دست نمی‌آورد. او باید خودش تجربه کند، بدود و زمین بخورد تا درد زمین خوردن را حس کند. فقط با تجربه کردن است که واقعیت زندگی را حس می‌کند. هیچ‌کس نمی‌تواند تجربه را به کودک منتقل کند؛ نه مادر، نه پدر و نه تلویزیون.
به‌طور مسلم باید برای کودکان مرز هم تعیین کرد. آزادی آن‌ها ‌جایی تمام می‌شود که آزادی دیگری را سلب کنند. شکی نیست که برای تجاوز نکردن از این مرز، والدین باید سختگیر باشند و شاید برای‌شان مشکل ایجاد شود، ولی نباید هرگز کوتاه بیایند. باید این تعیین مرز منطقی باشد. مرز غیرمنطقی باعث مقاومت فرزندان می‌شود. اگر والدین همه‌چیز را ممنوع کنند، روش آن‌ها فایده‌ای ندارد و این راه به هیچ نتیجه‌ای نمی‌رسد.

۶٫ بازی فراموش نشود
وقتی برنامه‌ی اکثر کودکان را نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که آن‌ها واقعاً وقت آزاد ندارند. اکثرشان باید بعد از مدرسه در کلاس‌های مختلفی شرکت کنند و جای زیادی برای تجربه‌ی شخصی نمی‌ماند. در گذشته والدین کمتر در آموزش بچه‌ها سخت می‌گرفتند، در عوض‌ آن‌ها فرصت زیادی داشتند تا با بازی کردن خیلی از چیز‌ها را خودشان تجربه کنند. برای مثال می‌توانستند ساعت‌ها جلوی در خانه با دوستان‌شان بازی کنند. آن‌ها مخفیگاه‌های کودکانه و حتی رازهای کودکانه‌ای داشتند که والدین از آن‌ها خبر نداشتند اما امروزه اکثر بچه‌ها تحت نظارت کامل هستند و به‌ندرت شانس تجربه‌ی فردی می‌یابند، در حالی که این تجربیات کودکانه برای رشد جسمی و روانی صحیح آن‌ها لازم است. در هنگام بازی است که کودک موفقیت و عدم موفقیت را می‌شناسد.

۷٫ شکل‌گیری عادات درست در خانه
امروزه محققان معتقدند که عادات خوب را باید در خانواده تقویت کرد و برای آن‌ها ارزش گذاشت. برای مثال، باید حداقل یک وعده غذا را همگی با هم بخورند یا به هنگام خواب حتماً برای بچه‌های کوچک‌تر قصه گفته شود یا آخر هفته همگی کاری دسته‌جمعی بکنند.
شاید این مسایل، عادی و کمی خسته‌کننده به‌نظر بیاید، به‌حدی که اغلب فراموش ‌کنیم، در حالی که عادت‌های خوشایند به کودک امکان تجربه‌ی موفقیت را می‌دهد و تفکر مثبت را در او تقویت می‌کند. این عادات به کودک در دوران بعدی زندگی امنیت می‌دهد و او برای راضی شدن، نیازی به پناه بردن به مواد مخدر احساس نمی‌کند.

صفیه فلاح کهن
دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، درمانگر اعتیاد
نشانی: رشت، میدان جهاد، ساختمان پزشکی هیراد، مرکز بستری و سرپایی درمان سوءمصرف مواد رویش سبز
تلفن: ۳۳۵۸۲۵۶۶

Email: shfallahkohan@gmail.com