پزشکان گیل

دکتر رقیه حج‌فروش

بونسای یک روانگردان جدید صنعتی است که در خبرها آمده تا کنون موجب مرگ بیش از ۲۳۰ نفر از جوانان در کشور ترکیه شده است. طبق اظهار نظر پزشک قانونی ترکیه علت مرگ بیشتر جوانانی که در پی مصرف این ماده درگذشتند ‌ سکته قلبی بوده است و بدتر آن‌که همزمان اخباری از شیوع این ماده خطرناک در کشور ما به‌ویژه تهران هم شنیده می‌شود.
اما بونسای چیست؟
این لغت اصطلاحی ژاپنی است که به کاشتن گیاه در یک ظرف اشاره دارد. ممکن است بسیاری از خوانندگان با نام گیاه مینیاتوری بونسای آشنا باشند؛ اسم این ماده از این گیاه گرفته شده است و در ترکیه بونزای یا بانزای تلفظ می‌شود. ماده اصلی آن Spice است که یک کانابینویید مصنوعی است. البته در برخی سایت‌های فارسی گفته شده علاوه بر آن حاوی دزومورفین هم هست و برخی مصرف‌کنندگان ایرانی هم به اثرات مخدر این ماده علاوه بر اثرات کانابینوییدی آن تاکید می‌کنند. با توجه به ‌این‌که در شماره ۱۰۷ «پزشکان گیل» درباره‌ دزومورفین نوشته‌ایم، این‌بار به کانابینوییدهای مصنوعی می‌پردازیم.
کانابینوییدهای مصنوعی دسته‌ای از مواد شمیایی هستند که به گیرنده‌های کانابینویید در بدن متصل می‌شوند اما با کانابینویید‌های واقعی که در گیاه کانابیس یا شاهدانه و ترکیبات حاصل از آن یعنی حشیش، ماری‌جوانا و… وجود دارد، متفاوت هستند. آ‌ن‌ها به‌عنوان Designer drug به‌ بازار عرضه شدند که در واقع یک آنالوگ ساختمانی یا کارکردی از یک ماده کنترل شده است که اثرات دارویی ماده اولیه را تقلید می‌کند اما مانند ماده اولیه غیرقانونی و نیز با تست‌های استاندارد قابل ردیابی نیست.
اولین کانابینویید مصنوعی در دهه ۱۹۴۰ توسط راجر آدامز شیمی‌دان آمریکایی ساخته شد و در سال‌ ۱۹۸۱ ترکیبی از آن به ‌نام Nabilone به‌عنوان داروی ضد تهوع و ترکیبات دیگری در سال‌های بعد به‌عنوان داروهای ضدتهوع و محرک اشتها وارد بازار شدند.
در اوایل سال‌های ۲۰۰۰ ترکیبات گیاهی در بازار به ‌‌فروش رسید که تصور می‌شد مخلوطی از محصولات گیاهی طبیعی است اما در سال ۲۰۰۸ تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی نشان داد که این ترکیب همان ماده‌ای که تصور می‌شد‌ نیست بلکه حاوی کانابینوییدهای مصنوعی است و در‌ واقع برای این ساخته شده که قانونی را که مصرف ترکیبات کانابینویید را ممنوع کرده، دور بزند. این مواد با نام‌های تجاری مختلفی به‌صورت آنلاین، داخل مغازه‌ها و فروشگاه‌ها فروخته می‌شدند.
بررسی‌ها نشان داد این‌ ترکیبات گیاهی حاوی چندین ماده محرک روان (Psychoactive) از خانواده کانابینوییدهای مصنوعی است که روی برگ‌های یک ماده زمینه‌ای گیاهی اسپری می‌شد یا گیاه در این ‌ماده خیسانده و سپس خشک و خرد می‌شد و با توجه به ظاهر آن به‌غلط ادعا می‌شد که ماری‌جوانای مصنوعی است و برای مصارف تفریحی با نام ژنریک K2 یا Spice (ادویه) و البته در کشورهای مختلف با نام‌های خیابانی متفاوت به ‌فروش می‌رسید.

علایم و عوارض ناشی از مصرف
مصرف ترکیبات کانابینوییدهای مصنوعی مکرراً سبب عوارض فراوان و نیاز به بستری در بیمارستان یا ارجاع به مرکز کنترل سموم و داروها می‌شود. با توجه به تنوع و فراوانی انواع این مواد، بیان عوارض یا اثرات ان بسیار سخت است.
هیچ مطالعه رسمی برای بررسی اثرات ناشی از مصرف این ماده در انسان انجام نشده اما گزارش‌ها از بیمارانی که پس از مصرف و برای درمان عوارض به بیمارستان‌ها مراجعه کرده بودند، نشان می‌دهد که در مقایسه با کانابیس عوارض این‌ مواد شدیدتر و شامل افزایش فشار خون، افزایش ضربان قلب، سکته قلبی، استفراغ، بی‌قراری، توهم، سایکوز، تشنج و حملات پانیک است. در بیمارانی که نیاز به درمان اورژانسی داشتند بیش از همه افزایش ضربان قلب، فشار خون بالا، تهوع، تاری دید، توهم و بی‌قراری گزارش شده و سایر علایم شامل تشنج و سایکوز حاد بود.
گزارش‌ها ارتباط مصرف کانابینویید‌های مصنوعی و بروز دوره‌های سایکوز و مرگ را نشان داده است. مرگ ناشی از دپرسیون سیستم اعصاب مرکزی و هیپوترمی ‌است. حداقل یک مورد مرگ ناشی از بیش‌مصرف کانابینویید مصنوعی گزارش شده است. بروز سایکوز در کانابینوییدهای مصنوعی بیش از میزانی است که در مصرف انواع طبیعی مثل حشیش یا ماری‌جوانا دیده می‌شود. در موارد بسیاری سایکوز آن بیش از چند هفته طول می‌کشد و در یک مورد تا ۷ ماه بعد از قطع ماده همچنان ادامه داشت. در افراد با سایکوز درمان شده، احتمال عود و در افراد دارای عوامل خطر احتمال بروز سایکوز مزمن وجود دارد؛ بنابراین افرادی که زمینه بیماری‌های سایکوتیک دارند از نظر عدم مصرف این مواد باید مشاوره شوند.

علایم قطع مصرف
علایم بازگیری کانابینوییدهای مصنوعی شبیه ترک مخدرهای افیونی است و در مصرف این مواد نشانه‌های وابستگی و اعتیاد دیده می‌شود.

روش مصرف
این مواد غالباً به شکل بخورهای گیاهی یا پودرهای گیاهی قابل دود کردن به‌بازار عرضه می‌شود و محصولات آن همیشه از طریق دود کردن مصرف می‌شوند. اگرچه کانابینوییدهای مصنوعی تست‌های مخصوص کانابیس را مثبت نمی‌کند اما امکان یافتن متابولیت‌های آن در ادرار انسان یا سرم خون هست.
در سال‌های اخیر مصرف این مواد در بسیاری از کشورها مثل آلمان، فرانسه، لهستان، انگلستان، روسیه و برخی ایالات امریکا ممنوع شده ولی تولید آن‌ به‌روش‌های غیر قانونی و مصرف آن ادامه دارد.

Ref
wikipedia.org/wiki/Synthetic_cannabinoids
drugabuse.gov/drug-facts/spice

دکتر رقیه حج‌فروش
پزشک عمومی

Email:dr.hajf@gmail.com