پزشکان گیل

دکتر پژمان نیر ثابتی

تغییر شکل‌های تیبیا و فیبولا احتمالاً شایع‌ترین و آشکارترین دفورمیتی است که اندام تحتانی کودکان را مبتلا می‌کند. این تغییر شکل‌ها می‌تواند مادرزادی یا اکتسابی و نیز فیزیولوژیک یا پاتولوژیک باشد.
بیشتر تغییر شکل‌های اندام تحتانی در کودک فیزیولوژیک است و به‌تدریج بهبود می‌یابد. بنابراین تشخیص به‌موقع این شکل از انحراف و افتراق آن‌ها از انواع پاتولوژیک مهم است، چرا که می‌تواند باعث اطمینان والدین و جلوگیری از درمان غیرضروری شود.
ژنو واروم (Genu varum)، ساق کمانی (Bow leg) یا پای پرانتزی یکی از مشکلات شایع کودکان است که پدر و مادر به‌ویژه در سنین زیر دو سال به‌دنبال پیگیری آن هستند. تعیین این نکته که این تغییر شکل فیزیولوژیک یا مانند Infantile tibia vara پاتولوژیک است، بسیار اهمیت دارد و در شیوه‌ی درمان تاثیرگذار است.

ژنو واروم فیزیولوژیک
ژنو واروم فیزیولوژیک یک تغییر شکل با زاویه‌ی تیبیوفمورال حداقل ۱۰ درجه است. در رادیولوژی صفحه‌ی رشد طبیعی است و حداکثر تغییر شکل و کمانی شدن به خارج در پروگزیمال تیبیا و اغلب دیستال فمور دیده می‌شود. ساق اکثر نوزادان به‌شکل کمانی با زاویه‌ی واروس حدود ۱۰ تا ۱۵ درجه است. زمانی که کودک شروع به ایستادن و راه رفتن می‌کند حالت پرانتزی اندام بیشتر به‌چشم می‌آید. چرخش به داخل ساق‌ها نیز ممکن است به‌همراه مشکل پرانتزی بودن وجود داشته باشد. معمولاً این کودکان بین سن یک تا دو سالگی به پزشک مراجع می‌کنند.
به‌جز تغییر شکل، یافته‌ی دیگری در معاینه وجود ندارد. در رادیوگرافی تاخیر در استخوانی شدن بخش داخلی یا مدیال اپی‌فیز ابتدای تیبیا یا دیستال فمور دیده می‌شود. شکل صفحه‌ی رشد طبیعی است. با اندازه‌گیری زاویه‌ی تیبیوفمورال و فاصله‌ی بین کوندیل‌ها در کودکان طبیعی، بیشترین حد واروس یا حالت پرانتزی در سن ۶ تا ۱۲ ماهگی دیده می‌شود. بین سن ۱۸ تا ۲۴ ماهگی راستای اندام به حالت مستقیم نزدیک می‌شود و بیشترین حد ژنو والگوم یا دفورمیتی وارونه تا سن ۴ سالگی ممکن است دیده شود (زاویه‌ی والگویی تیبیوفمورال ۸ درجه). زاویه‌ی ژنو والگوم ۸ درجه به‌تدریج تا سن ۱۱ سالگی به حدود ۶ درجه کاهش می‌یابد.
وجود ژنو واروم یا زانوی پرانتزی پس از دو سالگی می‌تواند غیرطبیعی محسوب شود. البته روند سنی تغییر شکل زانو واریاسیون‌هایی نیز دارد که طبیعی محسوب می‌شود. کودکانی که انحراف فیزیولوژیک شدیدتری دارند دیرتر به حالت طبیعی برمی‌گردند و گاهی ممکن است این زمان تا ۳ تا ۴ سالگی نیز طول بکشد.
در صورتی که معاینات انجام شده حاکی از وجود زانوی پرانتزی فیزیولوژیک باشد، تنها کنترل و پیگیری نیاز است و باید به والدین اطمینان داده شود که تغییر شکل زانوها به‌تدریج بهبود می‌یابد ولی اگر حالت پرانتزی زانوها پس از دو سالگی باقی بماند نیاز به بررسی رادیوگرافیک خواهد داشت. عدم تغییر زاویه‌ی واروس یا تغییر شکل پرانتزی غیرقرینه نیز نیاز به انجام رادیوگرافی دارد.

تشخیص افتراقی ژنو واروم فیزیولوژیک
تیبیا وارای کودکی (Infantile tibia vara)، اختلال رشد به‌دنبال ترومای وارد شده به صفحه‌ی رشد، عفونت‌های درگیر کننده‌ی صفحه‌ی رشد، بیماری متابولیک استخوان، دیس‌پلازی استخوانی ژنرالیزه و دیس‌پلازی فیبروکارتیلاژ از تشخیص‌های افتراقی ژنو واروم فیزیولوژیک هستند.
همه‌ی این ضایعات به‌شکل رادیولوژیک قابل تشخیص هستند که در شماره‌های دیگر به آن‌ها خواهیم پرداخت.

دکتر پژمان نیر ثابتی
جراح و متخصص استخوان و مفاصل- جراحی زانو
نشانی: رشت، چهارراه پورسینا، ساختمان اطبا، تلفن: ۳۳۳۲۰۴۵۶

Email: pejman_sabeti@yahoo.com

پای پرانتزی (۲)