پزشکان گیل

مترجم: دکتر رقیه حج‌فروش

«دندان‌قروچه» (Bruxism) وضعیتی است که در آن فرد مبتلا دندان‌هایش را به‌طور ناخودآگاه در طول روز یا شب‌ها در هنگام خواب به روی هم محکم فشار می‌دهد یا به‌هم می‌ساید. دندان‌قروچه‌ی هنگام شب «دندان‌قروچه‌ی خواب» نامیده می‌شود.
دندان‌قروچه ممکن است خفیف باشد و نیاز به درمان نداشته باشد. با این‌همه ممکن است آن‌قدر مکرر و شدید باشد که منجر به اختلال در آرواره، سردرد، تخریب دندان و مشکلات مشابه شود. از آن‌جایی که فرد ممکن است فقط در خواب دندان‌قروچه داشته باشد، شاید تا زمانی که عوارض رخ ندهد، از آن بی‌خبر بماند. بنابراین مهم است که نشانه‌ها و علایم بیماری را بشناسیم و به‌دنبال مراقبت از دندان‌های خود باشیم.

تعریف
دندان‌قروچه با ساییدن دندان‌ها به‌روی هم مشخص می‌شود که به‌طور عمده به‌هم فشردن آرواره‌ها فراتر از حد فعالیت طبیعی آن‌هاست و معمولاً در بیشتر انسان‌ها در دوره‌ای از زندگی رخ می‌دهد.
در بیشتر مردم دندان‌قروچه به‌حدی خفیف است که مشکلی از نظر سلامتی ایجاد نمی‌کند. ممکن است روزانه باشد یا شبانه، اما آن‌چه باعث بخش عمده‌ای از مشکلات سلامتی می‌شود دندان‌قروچه‌ی خواب است که حتی ممکن است در طول چرت زدن‌های کوتاه‌مدت هم رخ دهد. دندان‌قروچه یکی از شایع‌ترین اختلالات خواب است.

علل
منابع متعددی به‌‌نادرست دندان‌قروچه را به‌عنوان یک رفلکس جویدن معرفی کرده‌اند. فعالیت رفلکسی در پاسخ به یک محرک و بدون درگیری فعالیت‌های ناخودآگاه مغز رخ می‌دهد ولی دندان‌قروچه این‌طور نیست و بیشتر به‌عنوان یک عادت رده‌بندی می‌شود. تمام فعالیت‌های عادتی هم یک آغازگر محرک دارند اما این سبب نمی‌شود که عادت رفلکس باشد.
جویدن مجموعه‌ای از فعالیت‌های عصبی- عضلانی است که توسط فرآیند‌های ناخودآگاه از سوی نقاط بالاتر مغزی کنترل می‌شود. این مجموعه در طول خواب ناخودآگاه فعال می‌شود اما بخش‌های کنترل‌کننده‌ی بالاتر مغز غیرفعال است و در نتیجه دندان‌قروچه رخ می‌دهد. در برخی افراد فعالیت دندان‌قروچه همانند جویدن ریتمیک است، اما در برخی دیگر مداوم و به‌صورت فشار محکم دندان‌ها روی هم است. محققان دندان‌قروچه را به‌عنوان یک رفتار عادتی و یک اختلال خواب طبقه‌بندی می‌کنند.
از نظر علت‌شناسی، علت دندان‌قروچه ناشناخته است، اگرچه چندین شرایط مرتبط شناخته شده است. یک تئوری موجود این است که شرایط پزشکی خاص مثل اختلالات گوارشی یا اضطراب می‌تواند عامل آغازگر دندان‌قروچه باشد.

تصویر ۱٫ تصویری از یک لبخند که تخریب قابل توجهی را به‌ویژه در دندان‌های پیشین فک بالایی نشان می‌دهد. اگرچه دندان‌ها در موقعیت لب‌به‌لب قرار دارند اما در حداکثر تماس (Maximum intercuspation) هستند. این بیمار مبتلا به نامنظمی دندانی (مال‌اکلوژن) کلاس lll است.

علایم
اثرات دندان‌قروچه بر دندان‌های جلویی به‌صورت آشکار شدن عاج و مغز دندان است که در حالت عادی توسط مینا پوشیده شده است. بیشتر افرادی که دندان‌قروچه دارند از مشکل خود مطلع نیستند و فقط ۵ درصد آن‌ها دچار علایم از جمله سردرد یا درد آرواره‌ها می‌شوند که نیاز به درمان خواهد داشت. در بسیاری از موارد ممکن است همبستر بیمار یا والدین او پیش از این‌که خود فرد علایم بیماری را تجربه کند یا از آن باخبر شود، متوجه دندان‌قروچه شوند.
دندان‌قروچه می‌تواند منجر به الگوی نامنظم جفت‌شدگی دندان‌ها (Abfraction) و شکستگی دندان شود که به‌عنوان علایمی از آسیب یا تروما در جفت‌شدگی دندان (Occlusal trauma) تقسیم‌بندی می‌شود. در طول زمان، آسیب دندانی کم‌کم رخ می‌دهد.
دندان‌قروچه یکی از علل اصلی و مهم از دست دادن دندان‌ها و تحلیل لثه است که در نوع تیپیک آن دندان‌های نیش و پیش دو فک به‌سمت کنار حرکت می‌کنند. این حرکت باعث ساییدگی و خراب شدن ساختمان دندان و منجر به‌ از کار افتادن لبه‌های دندان نیش می‌شود. ممکن است افراد مبتلا به دندان‌قروچه دندان‌های پشتی خود را هم بسایند که باعث تخریب سطح تماس و جفت‌شدگی دندان می‌شود. صدای قروچه ممکن است به‌قدر کافی بلند باشد که باعث بیدار شدن همبستر شود. در هر حال فشار‌های دوره‌ای ناشی از دندان‌قروچه نهایتاً بر ساختمان دندان فشار می‌آورد.

نشانه‌ها
بیماران ممکن است نشانه‌های مختلفی را بروز دهندکه شامل اضطراب، استرس، افسردگی، احساس فشار و تنش، درد گردن، سردرد، اختلالات غذا خوردن، بی‌خوابی و آرواره‌های دردناک است.

عوارض
دندان‌قروچه سرانجام دندان‌ها را کند و کوتاه می‌کند و ممکن است منجر به درد عضله‌ی میوفاسیال و نیز اختلالات در مفصل گیجگاهی- فکی و سردرد شود و حتی در موارد شدید و مزمن به آرتریت مفصل فوق بیانجامد. فشار محکم آرواره‌ها روی هم که غالباً با دندان‌قروچه همراه است، می‌تواند منجر به یک فعالیت روزانه‌ی ناخوداگاه عصبی- عضلانی شود که به‌ویژه باید از طریق درمان جسمی و کاهش پاسخ به استرس درمان شود.

تشخیص
تشخیص دندان‌قروچه تنها با اتکا به شواهد دیداری سخت است، چرا که تنها عامل تخریب دندان، دندان‌قروچه نیست؛ مسواک زدن شدید، مواد ساینده‌ی موجود در خمیر دندان، نوشیدنی‌های غیرالکلی اسیدی و مواد غذایی ساینده می‌تواند از عوامل دخیل باشد. اگرچه خصوصیات خاص آسیب و سایش دندان ناشی از دندان‌قروچه توسط افراد حرفه‌ای آموزش‌دیده قابل تشخیص و شناسایی است. به‌علاوه ممکن است برای پزشک سخت باشد که تمام نشانه‌ها را به دندان‌قروچه نسبت دهد. گاهی هم اثرات دندان‌قروچه ممکن است پیش از این‌که فرد از بیماری خود باخبر شود، بسیار پیشرفت کرده باشد.
معمولاً دندان‌های ساییده شده توجه دندانپزشک را در معاینات دوره‌ای دندانپزشکی جلب می‌کند. اگر مینا به‌حد کافی ساییده شده باشد و عاج دندان در معرض قرار گیرد، تخریب و فرسایش تسریع می‌شود. این نقطه‌ی آسیب‌دیده‌ی مینا امکان پوسیدگی و شکستگی دندان و در برخی افراد امکان نشست و تحلیل لثه را فراهم می‌کند که مداخله‌ی سریع دندانپزشکی توصیه می‌شود.
قابل اعتمادترین راه برای تشخیص دندان‌قروچه الکترومیوگرافی (EMG) است.

عوامل مرتبط
–    الگوی خواب آشفته و سایر اختلالات خواب (آپنه‌ی خواب و هیپوپنه)، خرخر کردن و خواب‌آلودگی متوسط روزانه
–    اختلال در نظم دندانی (به‌عنوان مثال دندان‌های بالا و پایین به شکل ناهماهنگ روی هم قرار ‌گیرند)
–     مصرف زیاد نوشیدنی‌ها و غذاهای حاوی کافئین مثل قهوه، کولا و شکلات
–    سطح بالای الکل خون
–    سیگار کشیدن
–    استرس و اضطراب زیاد، استرس مرتبط با کار و شیفت‌های کاری، حرفه‌های پراسترس و راهبرد‌های تطابقی نامناسب
–    مصرف دارو هایی مثل SSRI و محرک (اکستازی، MDA و ریتالین) و سایر آمفتامین‌ها (شامل همه‌ی آن‌هایی که به دلایل پزشکی هم مصرف شوند)
–    حساسیت زیاد گیرنده‌های مغزی به دوپامین
–    GHB و سایر آنالوگ‌های مشابه آزادکننده‌ی گابا مثل فنی‌بوت (زمانی که به‌مقدار زیاد مصرف شوند)
–    اختلالاتی چون پارکینسون و کره‌ی هانتینگتون
–    اختلالات وسواسی جبری.

تصویر ۲٫ اثرات دندان‌قروچه بر دندان‌های پیشین؛ عاج و مغز دندان که در حالت عادی مینا روی آن‌ها را می‌پوشاند، آشکار شده‌اند.

درمان
هیچ درمان واحد پذیرفته‌شده‌ای برای دندان‌قروچه وجود ندارد. با این‌همه درمان‌هایی در دسترس است. وقتی فاکتورهای مرتبط با دندان‌قروچه مثل اختلالات خواب با موفقیت درمان شود، دندان‌قروچه ممکن است کم یا حتی حذف شود.
۱٫    محافظ‌های دهان و اسپلینت: درمان مداوم دندان‌قروچه بر پایه‌ی کاهش سایندگی دندانی با استفاده از محافظ‌های دندانی است که به‌طور اختصاصی برای دندان‌های بالا و پایین فرد از روی قالب طراحی شده باشد. این محافظ‌ها توسط دندانپزشک اندازه‌گیری و نظارت می‌شود.
چهار هدف از این درمان مد نظر است: محدود شدن الگوی دندان‌قروچه چنان‌که از آسیب جدی مفصل گیجگاهی- فکی جلوگیری شود؛ تثبیت نظم دندانی با تخفیف تغییرات آهسته که به‌طور عمده ناشی از دندان‌قروچه است؛ جلوگیری از تخریب و آسیب دندانی؛ و توانا ساختن درمانگر برای قضاوت کلی درباره‌ی وسعت و الگوی دندان‌قروچه از طریق معاینه و بررسی فرورفتگی‌ها و اثرات فشاری که روی سطح اسپلینت حاصل می‌شود.
محافظ دندانی معمولاً در طولانی‌مدت، مثلاً هر شب موقع خواب، استفاده می‌شود. اگرچه این محافظ‌های دندانی اولین پاسخ به دندان‌قروچه است، اما آن را درمان نمی‌کند و مطالعات کنترل‌شده‌ی اتفاقی با این وسایل عمدتاً هیچ فایده‌ای را نشان نداده است.
۲٫    مهارکننده‌ی گیرنده‌ی عصب تری‌ژمینال: NTI-tss وسیله‌ی دیگری است که روی دندان بالا نصب می‌شود و اخطار می‌دهد. البته تاثیر چنین وسیله‌ای در درمان جای بحث دارد.
۳٫     بیوفیدبک: وسایل مختلف بیوفیدبک عمدتاّ در دسترس است و موثر بودن آن به‌طور واضح بر پایه‌ی این‌که فقط در ساعات بیداری یا در زمان خواب هم مصرف شود، متفاوت است. تاثیر بیوفیدبک در خواب به آموزش‌های طول روز بستگی دارد تا یک پاسخ پاولفی برای سیگنال بیوفیدبکی که در طول خواب ادامه می‌یابد، ایجاد کند.
در واقع اولین وسیله‌ی بیوفیدبک در سال ۲۰۰۱ ابداع شد. در سال ۲۰۰۸ هم یک وسیله‌ی دیگر با شوک الکتریکی ضعیف برای درمان دندان‌قروچه به بازار آمد که الکترودهای ساده‌ای دارد که پیش از خواب روی پوست نزدیک استخوان گونه نصب می‌شود. این وسیله تمام انقباضات عضلانی ابتدایی را کشف می‌کند و بلافاصله پالس‌هایی تولید می‌کند تا انقباضات عضله مهار شود. این وسیله تداخلی با خواب ندارد و فشار دندان‌ها را کم می‌کند، بنابراین از فشار صورت، ناهنجاری مفاصل و شکستگی دندان‌ها به‌طور قابل توجهی می‌کاهد.
۴٫ بوتاکس: سم بوتولینوم (بوتاکس) به‌طور موفقیت‌آمیزی در کاهش اثرات دندان‌قروچه مصرف می‌شود، اگرچه خطر بروز عوارض جدی وجود دارد و خوردن یا استنشاق کمتر از یک میکروگرم آن برای کشتن یک انسان بالغ کافی است. در فرم بسیار رقیق شده از این سم به‌عنوان یک داروی قابل تزریق به نام بوتاکس استفاده می‌شود که با ایجاد ضعف در عضله (فلج نسبی) معمولاً به‌طور وسیع در روندهای زیبایی استفاده می‌شود و در صورت چروک‌های ظاهری را کم می‌کند. در آوریل ۲۰۰۸ مطالعه‌ای در مجله‌ی «نوروساینس» انتشار یافت که نشان داد بوتاکس پس از تزریق به صورت بعضی از حیوانات مورد آزمایش ممکن است به مغز آنان انتشار یابد. از آن پس FDA اعلام کرد که امن بودن تزریق بوتاکس و داروهای مشابه بررسی شود.
بوتاکس اگرچه امروزه بیشتر برای زیبایی مصرف می‌شود اما برای این مصرف ساخته نشده است و برای درمان بیماری‌های اسپاستیک عضلات مثل بلفارواسپاسم، انحراف چشم (استرابیسم) و تورتیکولی به‌کار می‌رود. دندان‌قروچه نیز می‌تواند به‌عنوان یک بیماری در نظر گرفته شود که با انقباضات مکرر و ناخودآگاه عضله‌ی ماستر همراه است، بنابراین در درمان آن بوتاکس برای ضعیف کردن عضله به‌کار می‌رود اما تا حدی که از اثرات روی هم ساییدن و فشار دادن آن بکاهد، نه چنان‌که از کارکرد طبیعی آن جلوگیری کند. این روند شامل ۶-۵ تزریق ساده و نسبتا بدون درد در داخل عضله‌ی ماستر است که در هر طرف بیش از چند دقیقه طول نمی‌کشد و بیمار از روز بعد اثرات دارو را احساس خواهد کرد. در اثر تزریق گاه مختصر کبودی رخ می‌دهد اما بسیار نادر است. تزریقات باید سالانه تکرار شود و عامل خطر برای بروز بوتولیسم بستگی به تکرار آن دارد.
نشانه‌های که با این روش درمان میشوند شامل سایش دندان‌ها و قفل شدگی، درد گردن و خشکی ناشی از سایش دندان‌ها، دردناکی صبحگاهی آرواره، درد مفصل گیجگاهی- فکی، تنش و فشار عضله در طول روز و میگرن ناشی از فشار دندان‌ها به‌روی هم است.
دوز بهینه‌ی بوتاکس باید برای هر فرد تعیین شود چرا که افرادی که عضلات قوی‌تر دارند نیاز به بوتاکس بیشتری دارند. درمان با بوتاکس درمان گران‌قیمتی است و اثرات آن حدود سه ماه طول می‌کشد. از آن‌جا که عضله آتروفی می‌شود، پس از چند دوره درمان معمولا امکان دارد که دوز داروی تزریقی را کم یا فواصل زمانی تزریق را زیاد کنیم. برخی دیگر از صاحب‌نظران معتقدند که بوتاکس باید برای بهبود موقتی موارد شدید مصرف شود و اعتقاد دارند که مصرف طولانی آن می‌تواند به آسیب دایمی در عضلات آرواره بیانجامد.
۵٫ مکمل‌های غذایی: شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مصرف برخی مکمل‌های غذایی می‌تواند از شدت دندان‌قروچه بکاهد. پانتوتنیک اسید، منیزیم و کلسیم از این دسته‌اند. به‌ویژه گفته می‌شود کلسیم می‌تواند مشکلات گوارشی از جمله ریفلاکس را درمان کند و مشخص شده است که ریفلاکس می‌تواند دندان‌قروچه را افزایش دهد.

Ref: en.wikipedia.org/wiki/Bruxism

 دکتر رقیه حج‌فروش
نشانی: رشت، چهارراه گلسار، خیابان نواب، کوچه‌ی داروخانه‌ی دکتر آریافر(آبان)، ساختمان سناء، طبقه‌ی دوم، مرکز درمان سوءمصرف مواد هدیه سلامت، تلفن:۳۳۱۱۳۸۰۰

Email: dr.hajf@gmail.com