پزشکان گیل

تا قرن ۱۹ میلادی، دکترها معمولاً منزلت نازلی در جامعه داشتند

جسیکا بارون
ترجمه: بابک طهماسبی

جسیکا بارون (Jessica Baron) مدیر گروه رسانه و سرگرمی در انجمن تاریخ علم و همچنین مدیر توسعه مرکز ریلی در دانشگاه نوتردام ایندیاناست.

دشوار بتوان باور کرد که دکترهای مدرن غربی، با بیمارستان‌های میلیون ‌دلاری و تجهیزات پیشرفته‌شان، اشتراکات زیادی با همتایان باستانی‌شان داشته باشند. تا قرن نوزده میلادی، دکترها معمولاً منزلت به‌غایت نازلی در جامعه داشتند. از زمان رومیان و در سراسر قرون ‌وسطی، حتی گاهی به رذالتِ چشیدن ادرار بیماران‌شان، به‌عنوان ابزاری برای تشخیص بیماری تن داده‌اند که القاب «ادرارسنج» (Piss taster) و «ادراربین» (Piss prophet) را برای‌شان به ارمغان آورده بود. این روزها، دکترها عموماً شرایط کاری بهتری دارند ولی قواعد کلی مربوط به تیپ و پوشش و آداب آن‌ها در کمال تعجب طی ۲۵۰۰ سال گذشته ثابت باقی مانده است.
پس از پلیس و ارتش، بر ظاهر پزشکان بیش از هر صنف دیگری در تاریخ نظارت شده است (بعید است اتفاقی باشد که هر سه صنف با مرگ و زندگی درگیرند). در یونان باستان، ملاقات پزشکی در ملاءعام اتفاق می‌افتاد. حتی در خانه نیز معمولاً تماشاگرانی این ملاقات را نظاره می‌کردند. بیمارستان، به‌شکلی که امروز می‌شناسیم، تا قرن نهم میلادی وجود نداشت تا این‌که مسلمانان در بغداد بیمارستان را ساختند. از آن‌جا که غالباً تعدادی تماشاگر وجود داشت، برخی نمایش‌ها و جلوه‌گری‌ها نیز انتظار می‌رفت. ظاهراً پزشکان یونان باستان کاملاً در نقش‌شان غرق شده بودند تا جایی ‌که نویسنده‌ای مجبور شد هشدار دهد علیه «کلاه‌های لوکس و عطرهای فاخر برای جلب بیماران… زیرا افراط در عجیب ‌بودن منجر به بدنامی می‌شود ولی کمی عجیب ‌بودن را به حساب خوش‌سلیقگی می‌گذارند».
هنوز هم از پزشکان انتظار داریم تمیز و مرتب باشند و خیلی از تزیینات استفاده نکنند؛ شگفت‌زده خواهم شد اگر پزشک خانواده را با الماس‌های درشت و روسری [برند] هرمس ببینم. البته پزشکان می‌توانند تا حدودی «خوش‌تیپی» خود را بروز دهند ولی این امر در حالت ‌کلی محدود شده است. این محدودیت‌ها با بقراط، پزشک یونان باستان، شروع شد. تاریخ‌دان‌ها عموماً بر این باورند که چندین نفر در نگارش این شصت ‌و خرده‌ای متن پزشکی دست داشته‌اند که برخی از نخستین دستورالعمل‌ها در تاریخ برای یک پزشک خوب بودن را ارایه می‌دهند. نوشته‌های بقراطی زادگاه اخلاق پزشکی است و منشأ سوگندی است که امروزه نیز پزشکان پس از پایان تحصیلات ادا می‌کنند.
در یکی از نوشته‌های بقراط با نام دکوروم (Decorum) به پزشکان گفته شده است تا «آراسته و ساده ولی نه بسیار فاخر بلکه چنان بپوشند که خوش‌نامی آورد و مناسب تفکر و خوداندیشی و پیاده‌روی باشد». یک نویسنده بقراطی در بحث جراحی به پزشکان درباره جزییات حالت آن‌ها و محل قرارگیری اندام‌های‌شان حین این اعمال توصیه کرده است و گفته است «لباس باید خوش‌دوخت و بدون چین و یک‌دست و در تناسب با آرنج و شانه باشد». امروز نیز شیوه‌نامه دانشکده پزشکی استنفورد از دانشجویان پزشکی می‌خواهد «محافظه‌کارانه و حرفه‌ای لباس بپوشند» و روپوش سفیدشان «تمیز و اتوکشیده باشد و همواره بر تن داشته باشند». دانشکده پزشکی دانشگاه یوتا جزییاتی در حد جنس مناسب برای شلوار یا شلوار راحتی را به دانشجویان دیکته می‌کند که «باید از پارچه‌های سفت‌تر ساخته شده باشد تا ظاهر حرفه‌ای را حفظ کند».

جورج کلونی در نقش دکتر داگلاس راس، در سریال تلویزیونی «ای. آر». عکاس: کریس هاستون

اما آیا لباس و عطر و جواهرات پزشک شما واقعاً ارزش این‌همه توجه را دارد؟ پژوهش‌ها نشان می‌دهند جزییات ظاهری سبک پوشش در حرفه پزشکی بسیار مهم‌تر از آن چیزی است که فکرش را بکنید. در پژوهشی از ۳۳۷ بیمار بخش مراقبت‌های ویژه در سال ۲۰۱۳ میلادی، محققان دریافتند بیماران و خانواده‌های‌شان پزشکانی را که روپوش سفید بر تن داشتند عالم‌تر و صادق‌تر و تواناتر از پزشکانی می‌دانستند که لباسی عادی و «آستین کوتاه» داشتند. در مطالعه‌ای دیگر، این واقعیت به بیماران گفته شد که روپوش سفید پزشکان می‌تواند منشأ انتقال بیماری باشد ولی آن‌ها همچنان روپوش سفید را به شلوار جین و کفش کتانی ترجیح دادند.
در دهه ۱۹۷۰ میلادی، دانشمندان علوم اجتماعی شروع به مطرح‌کردن این ایده کردند که تعاملات اجتماعی را می‌توان همچون «نمایش» (performance) دید. شاید این بهترین شیوه برای درک دکتر رفتن باشد. صحنه‌ای معمول که حداقل شامل دو نقش و لباس مناسب برای هر نقش می‌شود. در ساده‌ترین شکلش، دکتر رفتن فیلمنامه‌ای استاندارد دارد: ذکر علایم بیماری توسط بیمار، پرس‌وجو توسط پزشک، تماس‌ها و آزمایش‌های دوره‌ای، اعلام این‌که اشکال کجاست، توصیه (یا نسخه) برای بیماری، عملی که نشان می‌دهد این دیدار پایان یافته است.
در این برخورد، یکی از چیزهایی که پزشک را از بیمار متمایز می‌کند ظاهر است. مرتب ‌بودن و حرفه‌ای‌گری و زنده‌دلی پزشک در تضاد با وضع ضعیف و یاری‌خواه بیمار است. در پزشکی معاصر، غالباً بیمار با لباس بلند و گشاد، که بیشتر تحقیرکننده است، مشخص می‌شود در حالی ‌که پزشک خوش‌لباس و آراسته است و معمولاً یک روپوش سفید آزمایشگاهی مدرن روی لباس‌هایش پوشیده است.
این روپوش سفید تقریباً یک اتفاق جدید است و جای لباس سیاه و دلگیری را گرفته است که پزشکان پیش از قرن نوزدهم میلادی می‌پوشیدند. پس از آن، پزشکان در تقلید از ظاهر کارکنان آزمایشگاه در جامه‌ای سفید ظاهر شدند تا به حرفه خویش اعتبار ببخشند. این روپوش سفید برای این است که اقتدار پزشکی را برقرار کند و گاهی این کار را کمی زیاد انجام می‌دهد. دیده شده است که برخی دچار «سندرم روپوش سفید» (White coat syndrome) هستند. یعنی وقتی پزشک وارد اتاق می‌شود، فشار خون و اضطراب این افراد افزایش می‌یابد (البته برخی در حضور تمام کادر پزشکی، بی توجه به پوشش کادر پزشکی، دچار این سندرم می‌شوند ولی این سندرم هنگام معاینه بیمار توسط پرستار خیلی شایع نیست).
«رفتار بالینی» نیز خصیصه‌ای است که دیرزمانی است از پزشکان انتظار داریم. در دکوروم، نویسنده هشدار می‌دهد که «کج‌خلقی از چشم فرد بیمار و فرد سالم زننده است» و پیشنهاد می‌دهد که پزشکان باید «خونسرد باشند و از آن‌چه می‌گویند مطمئن به‌نظر برسند» و «نحوه نشستن و خشکی رفتار و حالت لباس و گفتار قاطع و مختصرگویی و آرامش را در نظر داشته باشند». به پزشک بقراطی آموخته‌اند رفتاری ملایم و ذهنی مطمئن داشته باشد و هوشیار باشد و به‌راحتی تهییج و خشمگین نشود و با بیماران و خانواده آن‌ها صبور باشد بی‌آن‌که در خنده یا ابراز شادمانی افراط کند.
اکنون، شواهدی روزافزون هست که برداشت بیمار از شخصیت پزشک بر نتیجه درمان تاثیرگذار است. وقتی بیمار، علاوه‌بر توانایی و شایستگی، پزشک را مهربان و دلسوز می‌یابد، بیشتر احتمال دارد که راضی و صادق باشد. ثابت شده است که نشان ‌دادن همدلی در موارد چاقی و دیابت و فشار خون بالا و آسم و عفونت ریه و آرتروز بر نتیجه درمان تاثیر مثبت گذاشته است.
پس تصویر پزشک نیز بخشی از جریان برقراری اعتماد و اقتدار در رابطه پزشک و بیمار است. با این‌حال، ظهور پزشکیِ بیمارمحور و توانایی دستیابی بیماران امروزی به دانش پزشکی این معادله را تغییر می‌دهد و بیمار را بیشتر به‌سمت نقش مصرف‌کننده یا مشتری سوق می‌دهد تا نقش یاری‌خواه. در قرن بیست ‌و یک میلادی، پزشکان باید جایگاه حرفه‌ای خویش را حفظ کنند ولی در عین‌حال هرگونه تصور برتری بر بیمار را از ذهن پاک کنند. برای بار نخست در ۲۵ قرن گذشته، به‌زودی تعداد دیالوگ‌های فیلمنامه پزشکی برای هر نقش می‌تواند یکسان شود.

ترجمه از:

White coats and mild manners: how to style a good doctor
Jessica Baron
aeon.co, 13 June 2017

منبع: وب‌سایت ترجمان