پزشکان گیل

در گفت‌وگو با دکتر رضا پوربهادر، متخصص بیماری‌های قلب و عروق

گفت‌وگو: دکتر مسعود جوزی

اگر امانت‌داری ژورنالیستی نبود، تیتر این گفت‌وگو می‌توانست مثلاً این باشد که: «سکته قلبی بیماری سیاسی است»! حالا نه به این شوری، ولی وقتی بسیاری از علل زمینه‌ساز بیماری عروق کرونری و عوامل خطرزای آن وابسته به شرایط اقتصادی، اجتماعی و در نهایت سیاسی است، نمی‌توان پیشگیری از آن را فقط به‌عنوان یک وظیفه فردی یا خانوادگی تلقی کرد.
باری، نقطه عزیمت گفت‌وگوی حاضر، این برداشت عمومی است که در سال‌های اخیر و به‌ویژه با شروع پاندمی کرونا، بروز بیماری‌های عروق کرونر در جوانان افزایش یافته و سن سکته‌های قلبی پایین‌تر آمده است. خواستیم اولاً با تعریف و علل سکته قلبی زودرس شویم، ثانیاً بدانیم آیا این مساله واقعاً اتفاق افتاده است، و سوم- اگر پاسخ مثبت است- آیا این افزایش با اپیدمی کووید-۱۹ هم ارتباط دارد یا خیر. آن‌چه در ادامه می‌خوانید متن پیاده‌شده گفت‌وگوی تلفنی ماست با استاد دانشمند و محبوب‌مان جناب دکتر پوربهادر عزیز که از ایشان بسیار متشکریم.

آقای دکتر، در ابتدا لطفاً بفرمایید سکته‌های قلبی زودرس به چه مواردی گفته می‌شود و چه عواملی در بروز آن نقش دارند.
شیوع بیماری عروق قلبی (Coronary artery disease: CAD) حدود ۷۲/۱٪ در مردم دنیاست، و اگر زیر ۴۰ سالگی اتفاق بیافتد به آن «زودرس» (premature) می‌گویند.
یکی از علل بروز بیماری عروق قلبی در جوانان «آترواسکلروز زودرس» است که درباره عوامل زمینه‌ای آن صحبت خواهیم کرد، اما علل دیگری نیز ممکن است منجر به بروز این بیماری در جوانان شود که اول از همه عوامل جنینی یا کودکی است. کودکانی که با وزن کم هنگام تولد (LBW) به‌دنیا می‌آیند، مستعد آترواسکلروز، پرفشاری خون و افزایش مقاومت به انسولین هستند که در نتیجه احتمال بیماری عروق قلبی بیشتر می‌شود. درباره علت آن معتقدند ممکن است شرایط اقتصادی-اجتماعی مادر در هنگام بارداری و سوءتغذیه جنینی تاثیر داشته باشد.

اگر این‌‌طور باشد، پس احتمالاً سوءتغذیه هنگام کودکی نیز تاثیر خواهد داشت.
قطعاً همین‌طور است، و به‌همین دلیل ما در جهان سوم بیشتر با این مشکل روبه‌رو هستیم.

پس می‌توان تصور کرد با توجه به شرایط اقتصادی این سال‌ها، در دهه‌های آینده موارد بسیار بیشتری از سکته‌های قلبی زودرس در کشورمان خواهیم داشت.
بله؛ متاسفانه همین‌طور است و اهمیت زیادی هم دارد.
دومین علت، ناهنجاری‌های ارثی (congenital) عروق قلبی است که در سنین ۲۰ تا ۴۰ سال منجر به بیماری عروق کرونری می‌شود.
سومین عامل هم بیماری‌های بافت همبند بدون وجود آترواسکلروز است که به‌طور ناگهان لایه‌های انتیما و مدیای رگ از هم جدا می‌شوند و یک «فلپ» ایجاد می‌شود که رگ را می‌بندد و سبب ایجاد لخته و در نتیجه سکته قلبی می‌شود.

خب، پس از این‌ها که بگذریم تازه به آترواسکلروز زودرس می‌رسیم…
بله؛ دسته چهارم، زمینه ارثی و ژنتیک آترواسکلروز و بیماری عروق کرونری است.

علی‌رغم زمینه ارثی این بیماری، چطور می‌شود از بروز آن پیشگیری کرد؟
با وجود آن‌که بیماری عروق کرونری، همان‌طور که گفتیم، یک بیماری چندعاملی با علت ناشناخته است (و واقعاً نمی‌دانیم کدام عامل باعث بروز آن می‌شود) اما ریسک‌فاکتورهایی (عوامل خطرزایی) وجود دارد که باید آن‌ها را شناخت و در حد امکان با آن‌ها مقابله کرد.
مهم‌ترین ریسک فاکتور که ما در آن دخیل نیستیم، سابقه خانوادگی بیماری قلبی است؛ اما عواملی هم هستند که روی این بستر مستعد عمل می‌کنند و قابل کنترل هستند. مهم‌تر از همه سیگار کشیدن، چاقی (به‌ویژه چاقی شکمی)، کلسترول بالا، فشار خون بالا، دیابت، و به‌طور کلی سندرم متابولیک (مجموعه چاقی، مقاومت به انسولین، تری‌گلیسرید بالا، فشار خون دیاستولی بالا)، ورزش نکردن، و در نهایت hostility یعنی حس خشونت و دشمنی و جنگ‌طلبی که در جامعه ما متاسفانه روزبه‌روز بیشتر می‌شود…

مثل این‌که هرچه جلوتر می‌رویم، نقش عوامل اجتماعی برجسته‌تر می‌شود! پس با این توضیحات احتمالا پاندمی کووید-۱۹ روی چند عاملی که فرمودید، موثر است.
بله؛ وقتی شما در خانه بنشینی و فعالیت کمتر شود، ورزش نکنی، مشکلات اقتصادی و اجتماعی‌ات تشدید شود، حس بدی نسبت به جامعه و مسوولان و مسایل مختلف اجتماعی پیدا کنی، همه این‌ها احتمال سکته قلبی زودرس را بیشتر می‌کند.
علاوه بر این‌ها، وجود التهاب هم نقش دارد. وقتی CRP بالا برود، احتمال بروز التهاب و اتفاقات عروق کرونری هم بیشتر می‌شود، و می‌دانید که تمام بیماران مبتلا به کرونا CRP بالا دارند، حتی بسیار بالا تا حد مثلا بیش از ۲۰۰ که من پیش از این ندیده بودم. در این شرایط انگار آتشی درون بدن برپا شده که خواه‌ناخواه عروق هم درگیر این التهاب خواهد شد.
از طرف دیگر، کرونا خودش لخته‌زایی (ترومبوژنیسیتی) را بالا می‌برد که یکی از این مکان‌ها داخل عروق حساسی مثل عروق ریه و قلب است که می‌تواند منجر به آمبولی ریه یا سکته قلبی شود.

پس کووید-۱۹ با چند مکانیسم بر میزان بروز سکته‌های قلبی زودرس می‌افزاید.
بله؛ شیوع بیماری‌های حاد کرونری در زمان کووید قطعاً بیشتر از موارد عادی است و احتمال این‌که در سنین زیر ۴۰ سال دیده شود هم بیشتر می‌شود.
اما جدای از این عوامل که گفتیم، عوامل پنهان دیگری هم در افزایش سکته‌های قلبی زودرس نقش دارد که مهم‌تر از همه آلودگی هوا و آلودگی مواد غذایی است. سال‌هاست که یکی از علل سندرم مرگ ناگهانی قلبی (Sudden cardiac death) را آلودگی هوا می‌دانند که ثابت شده بدون آن‌که آترواسکلروز ایجاد کند، با مکانیسم نامشخصی سبب ایست ناگهانی قلبی می‌شود. مواد غذایی زیادی هم الان مصرف می‌شوند که هم سرطان‌زا هستند و هم به‌دلیل چربی‌های بد و سایر سمومی که دارند، می‌توانند سکته‌های قلبی زودرس ایجاد کنند.
همچنین ثابت شده است که اعتیاد به مواد آمفتامینی (مثل شیشه) و کوکائین می‌تواند مرگ ناگهانی قلبی بدهد. در مورد تریاک هم اگرچه خود مواد آلکالوئیدی آن تاثیری ندارد، ولی ناخالصی‌هایی مثل سرب و… می‌تواند علاوه بر درگیری کبد و سایر ارگان‌ها، درگیری قلبی (کاردیت‌ها و…) هم ایجاد کند. مخصوصاً می‌خواهم بر نقش شیشه تاکید کنم…

که متاسفانه بسیار هم شیوع دارد.
بسیار ارزان و در دسترس است. در خیلی‌ از جوان‌ها که دچار سکته قلبی زودرس می‌شوند، وقتی دور از چشم خانواده سوال می‌کنیم می‌گویند مصرف شیشه داشته‌اند.

پس اگر بخواهیم در مورد پیشگیری جمع‌بندی کنیم، بخشی از عوامل ژنتیکی و مادرزادی است که نمی‌شود کاری‌شان کرد، بخشی هم اقتصادی و اجتماعی و حکومتی است که آن‌ها را هم نمی‌شود کاری کرد! آن جاها را که می‌شود پیشگیری کرد بفرمایید!
روی ۵۰۰۰ جوان ۱۸ تا ۳۰ ساله با استفاده از Coronary calcium score مطالعه کردند و پس از بررسی و پیگیری ۱۵ ساله، دیدند که کشیدن ۱۰ سیگار در روز ۵۰٪ احتمال ایجاد پلاک عروق قلبی را بالا می‌برد؛ اگر فشار سیستولیک ۱۰ میلی‌متر جیوه بالا برود، ۳۰٪ بر این احتمال می‌افزاید؛ اگر قند خون ۱۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر بالا برود، ۲۰٪ تشکیل پلاک کرونر را زیاد می‌کند؛ پس با کنترل این‌ها و پایین آوردن کلسترول LDL و بالا بردن HDL، پیشگیری ممکن است! درباره نقش قطع سیگار و ورزش و کنترل تغذیه و تغییر روحیه و تفکر اجتماعی (کاهش دشمن‌طلبی و…) هم که گفتیم. زمان پیشگیری از سکته‌های زودرس هم از دوران جنینی شروع می شود تا ۲۰ سالگی و بالاتر.

و به‌عنوان آخرین سوال درباره الکل بفرمایید.
الکل در پیشگیری نقش دارد، ولی در مورد کسی که دچار بیماری قلب شده است خیر؛ نقش درمانی ندارد و توصیه نمی‌شود. در کسانی که مشکل قلبی نداشته‌اند مثلاً درباره دوز مشخص و مصرف کم شراب قرمز ثابت شده که کلسترول HDL را بالا می‌برد، می‌تواند باعث گشادی عروق شود، فشار خون را پایین بیاورد و همچنین ریلکسیشن بدهد. البته دوز بالای آن قطعاً مضر است.

دکتر رضا پوربهادر
متخصص بیماری‌های قلب و عروق- اینترونشنیست
عضو بازنشسته هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی گیلان
نشانی: رشت، پل بوسار، مجتمع پزشکان پاستور
تلفن: ۳۳۷۳۱۰۷۶