پزشکان گیل

سندروم متابولیک مجموعه‌ی چند عامل است که ممکن است علت مشترکی داشته باشند و خطر بروز بیماری‌های قلبی- عروقی و دیابت قندی را زیاد کنند. این چند عامل عبارت‌اند از: چاقی، زیادی قند خون، زیادی فشار خون و دیس‌لیپیدمی. با جمع شدن چند عامل خطر، خطر بروز بیماری‌های عروقی قلب و دیابت قندی افزایش می‌یابد، آن هم در زمانی که سطح هر عامل، آن اندازه زیاد نشده است که نیاز به درمان داشته باشد. اندازه‌گیری هر یک از ارکان سندروم متابولیک به ما کمک می‌کند تا بیماران در معرض خطر را پیدا کنیم و از این طریق بتوانیم با اقدامات پیشگیرانه‌ی زودرس و با توصیه به تغییر دادن شیوه‌ی زندگی، به آنان کمک کنیم.

سندروم متابولیک تا چه حدی خطرناک است؟
سندروم متابولیک شایع است. در بسیاری از مطالعات ۱۵ تا ۳۰ درصد افراد بزرگسال کشورهای صنعتی پیشرفته دارای معیارهای تشخیصی سندروم متابولیک هستند.
میزان شیوع سندروم متابولیک به عواملی چون سن، جنس، قومیت، شیوه‌ی زندگی و زمینه‌ی ژنتیکی افراد ارتباط دارد و همچنین به معیارهای تعریف سندروم متابولیک وابسته است.
افزایش خطر بروز بیماری‌های مرتبط با سندروم متابولیک از نظر بالینی پراهمیت است:
– سندروم متابولیک حدود نیمی از خطر بروز دیابت قندی و یک‌چهارم میزان بروز بیماری‌های قلبی- عروقی را توجیه می‌کند.
– سندروم متابولیک خطر بروز دیابت قندی را دست‌کم ۳ برابر افزایش می‌دهد.
– میزان افزایش مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی – عروقی وابسته به این سندروم را ۳۷ تا ۲۹۱ درصد تخمین زده‌اند.
به‌نظر می‌رسد سندروم متابولیک، فراتر از یکایک عامل‌های خطر این بیماری از جمله سن، جنس، مقدار تام کلسترول، کلسترول LDL و سیگار کشیدن، خطر بروز بیماری‌های قلبی- عروقی را زیادتر می‌کند. هنگام ارزیابی خطر بروز بیماری قلبی- عروقی، علاوه بر ارزیابی عوامل خطر معمول، باید به‌نحو شایسته‌ای به وجود یا فقدان سندروم متابولیک توجه شود.

سیر طبیعی سندروم متابولیک
اولین رکن سندروم متابولیک، که در بسیاری از افراد مبتلا به آن دیده می‌شود، چاقی شکم است. در ابتدا ممکن است این افراد هیچ‌یک از ارکان دیگر سندروم متابولیک را نداشته باشند، ولی به‌مرور زمان یکایک آن عوامل خطر ظاهر می‌شود (تصویر ۱).
سندروم متابولیک با عوامل دیگری از جمله آمادگی به ایجاد ترومبوز، افزایش تری‌گلیسریدها و آمادگی به روند التهابی همراه است. این عوامل، عوامل خطر به‌حساب نمی‌آیند و در آزمایش‌های معمولی نیز مورد ارزیابی قرار نمی‌گیرند، ولی می‌دانیم که اثرات مضاعفی بر خطر ابتلا به دیابت قندی و بیماری‌های قلبی- عروقی دارند.
وجود تنها یا توام دیابت قندی و سندروم متابولیک ممکن است میزان بروز بیماری‌های قلبی- عروقی را بسیار افزایش دهد.
در مطالعه‌ای که در آمریکا صورت گرفته یافته‌های زیر مشاهده شده است:
– در افراد ۵۰ ساله و مسن‌تر فاقد سندروم متابولیک، شیوع بیماری کرونری قلب (CHD) در آن‌هایی که دیابت قندی نداشتند ۸/۷ درصد، و در آن‌هایی که دیابت قندی داشتند ۷/۵ درصد بود.
– در افراد مبتلا به سندروم متابولیک فاقد دیابت قندی، میزان شیوع CHD  برابر با ۱۳/۹ درصد بود.
– در افرادی که هم به سندروم متابولیک و هم به دیابت قندی مبتلا بودند، شیوع CHD  برابر با ۱۹/۲ درصد بود.
در مطالعه‌ای در انگلستان در گروه سنی ۷۴-۳۰ ساله که به‌تازگی در آن‌ها دیابت قندی تیپ II تشخیص داده شده بود، معلوم شد که هر چه تعداد ارکان سندروم متابولیک در ابتدای کار زیادتر باشد میزان بروز بیماری‌های قلبی- عروقی به‌طور خطی افزایش می‌یابد و در افرادی که هر ۵ رکن سندروم متابولیک را داشتند، در مقایسه با کسانی که فقط مبتلا به هیپرگلیسمی بودند، میزان بروز بیماری قلبی- عروقی به حدود ۵ برابر کسانی می‌رسد که به‌تازگی دچار بیماری‌های قلبی- عروقی شده بودند.

از روی چه معیارهای دیگری می‌توانیم به سندروم متابولیک پی ببریم؟
پزشکان عمومی در جایگاهی هستند که به‌راحتی می‌توانند افراد در معرض ابتلا به سندروم متابولیک، دیابت قندی یا بیماری‌های قلبی- عروقی را بیابند و با توصیه‌هایی در مورد تغییر شیوه‌ی زندگی و با تجویز داروها به آنان کمک کنند.
سندروم متابولیک با چند بیماری مزمن دیگر که بعضی از آن‌ها گاه بدون علامت‌اند، همراه است (جدول ۱).
وجود هر یک از این بیماری‌ها، پزشکان عمومی را راهنمایی می‌کند که شاید آن شخص دچار سندروم متابولیک باشد، و از این طریق فرصت پیدا می‌کنند تا آنان را مورد بررسی بیشتری قرار دهند و به آنان توصیه کنند شیوه‌ی زندگی خود را تغییر دهند یا دارو مصرف کنند.

اندازه‌گیری دور کمر راهی ساده در مراقبت اولیه
تنها با اندازه‌گیری دور کمر می‌توان افراد در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی را پیدا کرد. می‌دانیم که زیاد بودن دور کمر یکی از معیارهای تشخیصی سندروم متابولیک است.
اندازه‌ی دور کمر هم در افراد لاغر و هم در افراد چاق به‌طور مستقل با بروز بیماری قلب و عروقی ارتباط دارد و در مورد خطر بروز بیماری قلبی– عروقی ممکن است بهتر از شاخص وزن بدن (Body Mass Index: BMI) باشد. دور کمر را باید در وسط خط بین لبه‌ی تحتانی قفسه‌ی سینه (کناره‌های دنده) و Ant. Sup. Spine در جلوی شکم اندازه گرفت. شیوه‌ی اندازه‌گیری دور کمر به‌شرح زیر است:
– قسمت بالای کرست ایلیاک راست را پیدا کنید.
– نوار را به‌طور افقی به‌موازات کرست ایلیاک، دور شکم قرار دهید.
– نوار باید با کف اتاق موازی باشد و نباید به پوست بدن فشار بیاورد.
– اندازه‌گیری را در پایان یک بازدم طبیعی انجام دهید.
اگر اندازه‌ی دور کمر زیاد باشد، لازم است فشار خون بیمار را اندازه بگیرند و آزمایش قند خون ناشتا، HDL کلسترول و تری‌گلیسریدها را درخواست کنند تا مشخص شود که آیا ارکان دیگر سندروم متابولیک نیز وجود دارد یا خیر، و با استفاده از الگوریتم‌ها یا چارت‌های مربوطه، خطر بروز بیماری‌های قلبی- عروقی را ارزیابی کنند.

خلاصه:
– سندروم متابولیک بیماری شایعی است و نشانه‌ای است که ممکن است شخص را در معرض ابتلا به دیابت قندی و بیماری قلبی- عروقی قرار دهد.
– بیمارانی که یکی از ارکان سندروم متابولیک را دارند، باید از نظر سایر ارکان این سندروم نیز مورد بررسی قرار بگیرند.
– اندازه‌گیری دور کمر راهی ساده و مناسب برای ارزیابی اولیه‌ی بیماران است.
– بیمارانی که دچار سندروم متابولیک‌اند باید از نظر خطر بروز بیماری‌های قلبی- عروقی مورد بررسی قرار گیرند.

کاوه هدایتی امامی
دانشجوی پزشکی
دکتر محمدحسن هدایتی امامی
متخصص داخلی- غدد
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی گیلان
نشانی: رشت، گلسار، بلوار سمیه، ساختمان پارس کلینیک، تلفن: ۷۲۲۱۲۲۸