پزشکان گیل

از سوپرکلینیک‌های استرالیا تا کلینیک‌های ویژه‌ی ایران/ دکتر مهران قسمتی‌زاده

بدست پزشكان گيل • 15 مارس 2015 • دسته: تیتر اول٬ يادداشت‌ها٬ یادداشت

چندی پیش دکتر آقاجانی، معاون درمان وزارت بهداشت، طی مصاحبه‌ای خبر برنامه‌ریزی این وزارتخانه برای احداث ۵۶۰۰ درمانگاه ویژه‌ی دولتی را در طی یک سال آینده اعلام کرد.
بد نیست بدانید که وزارت بهداشت راه‌اندازی این تعداد کلینیک را در شرایطی در برنامه دارد که «از زمان مادها» تا کنون فقط ۵۸۰ کلینیک ویژه در کشور وجود داشته و این بدین معنی است که قصد دارد ۱۰ برابر آن‌چه را در سال‌های پیش ساخته است طی یک سال بسازد! از دیگر نکات قابل توجه این‌که اعلام شده است این درمانگاه‌ها تخصصی و فوق تخصصی خواهد بود در حالی که حاصل جمع متخصصین داخلی و فوق‌تخصص‌های مربوطه در تمام کشور به ۴۵۰۰ نفر می‌رسد و تقریباً به همین تعداد در هر یک از رشته‌های زنان، کودکان و جراحی عمومی متخصص داریم که اغلب آنان نیز در شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند.
به‌هرحال طرح این برنامه از سوی وزارت بهداشت انگیزه‌ای شد تا به تجربه‌ی کشوری دیگر در زمینه‌ی تاسیس موسساتی مشابه اشاره کنیم.

سوپرکلینیک‌های استرالیا
استرالیا در تمامی گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت در سالیان گذشته رتبه‌ی بالایی در شاخص‌های بهداشتی داشته و درصد هزینه‌کرد در بخش سلامت آن (نسبت به تولید ناخالص ملی) همیشه یکی از افتخارات دولت‌مردان آن بوده است. استرالیایی‌ها معتقدند سیستم مراقبت‌های اولیه باید کارآمد باشند و افراد پیش از آن‌که نیازمند خدمات بیمارستانی باشند، تحت مراقبت و درمان قرار گیرند، بنابراین شعار اصلی نظام سلامت‌شان این است که: «استرالیا به سیستم مراقبت از سلامتی نیاز دارد که سلامت مردم را حفظ کند نه سیستمی که پس از بیماری به‌کمک آن‌ها بشتابد.»
در سال ۲۰۰۷ دولت استرالیا تصمیم گرفت برای تحقق این شعار با تاسیس ۳۱ کلینیک که به GP Super Clinic نامگذاری شدند، حلقه‌ی تازه‌ای به سیستم عرضه‌ی خدمات کشور اضافه کند.
از آن‌جا که نظام سلامت استرالیا به‌گونه‌ای طراحی شده ‌است که اقدامات پیشگیرانه و مراقبت‌های نگهدارنه به بهترین نحو در اختیار شهروندان قرار گیرد و خدمات درمانی تا حد امکان پیش از بیمارستان به مردم عرضه شود تا از مراجعات به بیمارستان‌ها بکاهد، GP Super Clinic نیز به‌عنوان مکمل این خدمات طراحی شده است‌ یعنی این کلینیک‌ها در عمل بخشی از استراتژی تقویت «خدمات سلامت اولیه» (PHC) است که با تمرکز بیشتر بر مراقبت‌های مرتبط با بیماری‌های مزمن و همچنین برنامه‌های ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماری، شرایط را برای همکاری مراقبین سلامت در بخش خصوصی و فعالان بخش مراقبت‌های اجتماع‌محور سلامتی و سایر بخش‌های دولتی عرضه‌‌ی خدمات فراهم می‌کند.
نکته‌ی مهم در مورد این کلینیک‌ها این است که نسخه‌ی واحدی برای آن‌ها وجود ندارد بلکه هر یک به‌فراخور نیازهای منطقه و مشکلات مرتبط با سلامت جامعه تاسیس می‌شوند. اما ویژگی مشترک‌شان این است که تمام عرضه کنندگان خدمات از جمله پزشکان عمومی، پرستاران بالینی، کار‌شناسان سلامت (در حوزه‌های گوناگون و مرتبط با خدمات کلینیک) و پزشکان متخصص در کنار یکدیگر مدل مولتی‌دیسیپلین و مراجع‌محور عرضه‌ی خدمات را ارایه می‌دهند؛ مدلی که هم برای عرضه کنندگان خدمات جذابیت‌های فراوان دارد و هم برای مردم و بیماران.

خدمات ارایه شده
به‌طور معمول در این کلینیک‌ها سرویس‌های زیر وجود دارد:
۱. پزشک عمومی برای سرویس معمول پزشک خانواده
۲. فیزیوتراپی
۳. کار‌شناس تغذیه
۴. درمانگر طب کار
۵. متخصص اورتوپدی
۶. متخصص درمان اعتیاد به الکل
۷. روان‌شناسی (برای پوشش برنامه‌های سلامت روان)
۸. اتاق‌های معاینه برای پزشکان متخصص
۹. سرویس پرستاران بالینی (به‌عنوان بخشی از خدمات جامع PHC به‌منظور تشخیص سریع و مداخله‌ی به‌موقع در روند بیماره‌های مزمن، دادن مشاوره‌های کاهش خطر، پشتیبانی از خودمراقبتی و برنامه‌ریزی‌های مراقبتی)
۱۰. سرویس‌ مراقبت‌ بیماری‌های مزمن و آموزش سلامت (کاهش وزن، ترک سیگار و…)
۱۱. خدمات دندانپزشکی
۱۲. سرویس‌های تشخیصی آزمایشگاهی و تصویربرداری
۱۳. خدمات مشاوره‌ی تلفنی
۱۴. کتابخانه‌ی سلامت (برای استفاده‌ی بیماران).
تمامی این کلینیک‌ها با سایر موسسات خدمات سلامت چون بیمارستان‌ها، سرویس‌های بهداشت محیط و دیگر مراکز عرضه‌‌ی خدمات اولیه سلامت مرتبط بوده و همانند یک زنجیره‌ خدمات سلامت را به مردم عرضه و در صورت نیاز ارتباط با موسسات دیگر را تسهیل می‌کنند.
تمامی این سوپرکلینیک‌ها در روزهای عادی بین ۸ صبح تا ۶ عصر و در روزهای شنبه بین ۹ تا ۱۲ ظهر باز هستند.

ویژگی‌ها و مزایا
هدف اصلی راه‌اندازی این مراکز تقویت زیرساخت‌ها برای ارتقای خدمات پایه‌ی سلامت، ارتقای سیستم عرضه‌ی خدمات به‌صورت مکمل هم و نیز عرضه‌ی خدمات مولتی‌دیسیپلین تمامی سطوح سلامت در یک مکان بوده است. این کلینیک‌ها دریافت خدمات را به‌طور یکپارچه و در یک مکان برای مردم تسهیل می‌کنند.
یکی دیگر از برتری‌های این کلینیک‌ها فراهم آوردن محیطی مناسب برای آموزش پزشکان عمومی، پزشکان خانواده و سایر اعضای تیم سلامت طی مدت تحصیل است. در این محیط فارغ‌التحصیلان و تازه‌واردان نظام سلامت ضمن آشنایی با سیستم عرضه‌ی خدمات، برای نقش آینده‌ی خود آماده می‌شوند.
نکته‌ی مهم در مورد سوپرکلینیک‌ها نقش مهمی است که به‌تدریج در سیستم سلامت استرالیا یافته و از یک موسسه‌ی عرضه‌ی خدمات به مرکز خدماتی- آموزشی تبدیل شده‌اند که این آموزش در چند سطح انجام می‌شود یعنی هم مکانی است برای آموزش حرفه‌ای به تیم سلامت و هم با ارایه‌ی برنامه‌های آموزشی خودمراقبتی و همچنین آشناسازی مردم و مراجعه کنندگان با بیماری‌ها و آسیب‌های اجتماعی، آنان را تحت پوشش آموزشی می‌گیرند.
یکی دیگر از ویژگی‌های این نوع کلینیک‌ استفاده از پرونده‌های الکترونیک حاوی اطلاعات سلامتی بیماران است که برای تمامی اعضای تیم سلامت داخل کلینیک و در صورت نیاز، خارج از آن قابلیت استفاده دارد که البته برای استفاده از آن، موافقت بیماران الزامی است. در این پرونده‌ها تمامی مداخلات درمانی و مشخصات مرتبط با بیماران ثبت می‌شود و این ویژگی امکان عرضه‌ی خدمات مولتی‌دیسیپلین را فراهم می‌کند.
یکی دیگر از جذابیت‌های این کلینیک‌ها فراهم آوردن بستر مناسب برای پژوهش‌ در حوزه‌ی PHC است. وجود پرونده‌ی الکترونیک و همچنین تعداد افراد زیادی که به این کلینیک‏‌ها مراجعه می‌کنند از عوامل موثری است که کار در این مراکز را برای پژوهشگران جذاب می‌سازد.
این کلینیک‌ها تا کنون در سه مرحله مطابق جدول ۱ تاسیس شده‌اند و هزینه‌ی تاسیس هر یک بین ۱ تا ۱۵ میلیون دلار استرالیاست که به‌وسیله‌ی دولت تامین می‌شود.
نوع قرارداد این کلینیک‌ها بر اساس سیستمی مصطلح به BULK است که در این نوع قرارداد خدمات با نرخ پایین‌تر از تعرفه عرضه می‌شود اما به‌دلیل زیاد بودن مراجعات، برای پزشکان و عرضه کنندگان خدمات جذابیت کافی دارد. این نوع قرارداد نوع مرسوم قرارداد در میان پزشکان استرالیا (حتی در مطب‌های خصوصی) است که در آن پزشک بر اساس وضعیت سلامتی مراجع و طبق راهنماهای بالینی تعداد معمول مراجعات را تعیین می‌کند که مبنای پرداخت شرکت‌های بیمه قرار می‌گیرد؛ اما مراجعه در خارج از روند ترسیم شده، مشمول پرداخت هزینه است.