پزشکان گیل

ترجمه: دکتر رقیه حج‌فروش

دیابت، داروهای ضد سایکوز و جنسیت
از زمان معرفی داروهای ضد سایکوز آتیپیک، افزایش سالانه‌ای در دیابت تیپ II در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی دیده شده که عمدتاً ناشی از افزایش وزن و نیز مقاومت به انسولین بوده است. به‌نظر می‌رسد مقاومت به انسولین به‌طور ذاتی در زنان نسبت به مردان بیشتر است که ممکن است در نتیجه‌ی وجود یک ژن خاص وابسته به جنس باشد. اعتقاد بر این است که ژن‌های وابسته به جنس استعداد ابتلا به دیابت تیپ II را تنظیم می‌کنند. در زنان ممکن است آندروژن‌ها خطر دیابت را افزایش دهند، در حالی ‌که در مردان کاهش آندروژن‌ها چنین اثری دارد. یک متاآنالیز از مطالعات مقطعی (Cross-sectional) نشان می‌دهد که در مقایسه با گروه کنترل، به‌طور بارزی سطح تستوسترون در مردان مبتلا به دیابت تیپ II پایین‌تر ولی در زنان بالاتر است. مطالعات گذشته‌نگر نشان می‌دهد که مردان با سطح تستوسترون بالا در مقایسه با گروه کنترل، ۴۲ درصد ریسک کمتر برای ابتلا به دیابت تیپ II دارند، در حالی ‌که به‌نظر می‌رسد سطح بالای تستوسترون این ریسک را در زنان افزایش می‌دهد.

دیابت، خطر بیماری قلبی- عروقی و جنسیت
زنان مبتلا به دیابت، بدون توجه به وضعیت یائسگی، ۴ تا ۶ بار افزایش خطر بیماری عروق کرونری دارند، در حالی ‌که دیابت در مردان خطر را ۲ تا ۳ برابر افزایش می‌دهد.
یک پیگیری ۱۳ ساله در ۱۲۹۶ مورد فرد غیردیابتی و ۸۳۵ مورد مبتلایان به دیابت تیپ II با سن بین ۴۵ تا ۶۴ سال بدون بیماری قلبی- عروقی نشان داد که میزان حوادث عروق کرونری در ۱۰۰۰ نفر در سال، حدود ۱۱/۶ در مردان غیردیابتی و ۱/۸ در زنان غیردیابتی بود. اما این میزان ۳۶/۳ در مردان دیابتی و ۳۱/۶ در زنان دیابتی است. به‌عبارت دیگر، مردان به‌طور عموم نسبت به زنان در خطر بیشتری برای بیماری قلبی هستند و این مطلب به‌خوبی شناخته شده است، اما وقتی پای دیابت به‌میان می‌آید، خطر بیماری‌های قلبی در زنان بسیار بالا می‌رود. در این مطالعه میزان افزایش بیماری‌ عروق کرونری (پس از تنظیم سن، شرایط اقتصادی- اجتماعی و سایر عوامل خطر بیماری قلبی- عروقی) در مقایسه با غیردیابتی‌ها در مردان دیابتی ۲/۸ و در زنان دیابتی ۹/۵ بود.

دیابت، مرگ‌ومیر و جنسیت
زنان مبتلا به دیابت پس از سکته‌ی قلبی پیش‌آگهی ضعیف‌تر و به‌طور کلی خطر بیشتری از مرگ‌ومیر از بیماری‌های قلبی- عروقی دارند. یک مقایسه از سه مطالعه‌ی پیاپی کوهورت در امریکا نشان می‌دهد که در مردان دیابتی میزان مرگ‌ومیر ناشی از تمام علل و نیز مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی- عروقی در سال‌های ۱۹۷۱ تا ۱۹۸۶ و نیز از ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۰ کاهش یافته است. در همین راستا چنین کاهشی در جمعیت مردان غیردیابتی هم مشاهده می‌شود. با این‌همه در زنان دیابتی نه‌تنها مرگ‌ومیر ناشی از تمام علل بلکه مرگ‌ومیر ناشی از بیماری قلبی- عروقی نیز در سال‌های مورد مطالعه کاهش نیافت. همچنین تفاوت میزان مرگ‌ومیر از همه‌ی دلایل بین زنان دیابتی و غیردیابتی بیش از دوبرابر بود (۱۸/۲ در برابر ۸/۳ مرگ سالانه در ۱۰۰۰ نفر). در نتیجه، مرگ‌ومیر ناشی از تمام علل در دیابتی‌ها تا سال ۲۰۰۰ کلاً در هر دو جنس شبیه بود و تنها در مردان کاهش یافت اما در زنان خیر.
به‌طور خلاصه، خطر افزایش دیابت در پی مصرف داروهای ضد سایکوز در زنان بیشتر از مردان است.

دیابت و حاملگی
زنان مبتلا به دیابت خود و نیز فرزندان خود را در معرض خطر قرار می‌دهند. در مطالعه روی حیوانات آزمایشگاهی دیده شد که افزایش متابولیسم گلوکز در رویان‌های متعلق به مادران مبتلا به هایپرگلیسمی، روی چندین مسیر بیوشیمیایی تاثیر می‌گذارد و به استرس اکسیداتیو (Oxidative stress) منجر می‌شود. استرس اکسیداتیو جلوی بیان ژن‌های ضروری برای نمو لوله‌ی نخاعی و نیز مقابله با سایر ناهنجاری‌های رویانی را می‌گیرد. بررسی و بازبینی ۷ مطالعه‌ی کوهورت بین سال‌های ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۶ نشان داد خطر ناهنجاری‌های مادرزادی در پی افزایش هموگلوبین گلیکوزیله‌ (GHb) افزایش یافته است. در این مطالعات ۱۷۰ ناهنجاری در ۱۹۷۷ حاملگی دیده شد. در غلظت طبیعی هموگلوبین گلیکوزیله، خطر بروز ناهنجاری‌های مادرزادی تقریباً ۲ درصد بود که با SD 2 افزایش بیش از نرمال این خطر به ۳ درصد و با SD 8 افزایش به ۱۰ درصد رسید. این الگو مشابه با اندازه‌گیری HbA1c بود. علاوه بر کنترل قند خون مادر چندین عامل دیگر (سن مادر، وزن مادر و مصرف اسید فولیک در دوره‌ی حاملگی) در بروز خطر ناهنجاری‌های مادرزادی نقش دارند.

پیامدهای دیابت
بین دو جنس تفاوت‌های متعددی درباره‌ی نگرانی از عوارض دیابت وجود دارد. در پی افزایش قند خون، زنان مبتلا به دیابت نوع II نسبت به مردان دچار علایم بیشتری می‌شوند و بیشتر نیز در معرض بالا رفتن فشار خون هستند. همچنین زنان در مقایسه با مردان به نوع شدیدتری از دیس‌لیپیدمی مبتلا می‌شوند (سطح پایین HDL، سایز کوچک‌تر LDL، و سطوح بالاتر تری‌گلیسرید). در نتیجه احتمال بروز بیماری عروق کرونری در زنان بیش از مردان است. دیابت همچنین با بروز سندروم تخمدان پلی‌کیستیک در زنان هم ارتباط دارد.
مقاومت به انسولین که معمولاً با چاقی همراه است، در پی مصرف برخی داروهای ضد سایکوز خاص بیش از بقیه دیده می‌شود. در مقایسه بین الانزاپین (Olanzapine) و ریسپریدون (Risperidone) برای بررسی ارتباط آن‌ها با خطر بروز دیابت، ۶ مطالعه به‌طور واضح نشان داد که الانزاپین خطر بیشتری دارد. در دو مطالعه خطر گزارش شده برای زنان بیشتر است. در این مجموعه داده‌ها هیچ نتیجه‌ای که میزان خطر را برای کلوزاپین (Clozapine) و کوتیاپین (Quetiapine) بررسی کند وجود ندارد. مرور بر این مقاله‌ها نتیجه می‌دهد که خطر هایپرگلیسمی در اثر نسل دوم داروهای ضد سایکوز به اثر آن‌ها بر افزایش وزن بیماران بستگی دارد.

دیابت و سرطان‌های ویژه‌ی زنان
شواهد نشان می‌دهد که زنان مبتلا به دیابت تیپ II ممکن است در خطر افزایش احتمال سرطان پستان باشند که امکان دارد با مدت طولانیِ ماندن در معرض مقاومت به انسولین یا هایپرانسولینمی مرتبط باشد. خطر سرطان پستان همچنین ممکن است در مرحله‌ی پیش‌دیابت افزایش یابد. لیپسکومب (Lipscombe) و همکاران دریافتند که ابتلا به دیابت با تقریباً ۴۰ درصد افزایش در مرگ‌ومیر در ۵ سال اول ابتلا به سرطان پستان همراه است.
در یک مطالعه‌ی گذشته‌نگر که در سوئد روی ۳۶٫۷۷۳ زن صورت گرفت، خطر نسبی سرطان اندومتر در زنان مبتلا به دیابت در مقایسه با زنان غیردیابتی ۱/۹۴ بوده است. زمانی که دیابت با چاقی و فعالیت بدنی کم همراه باشد، خطر بیشتر می‌شود.

Schizophr Bull. 2009;35(5):937-948. © ۲۰۰۹ Oxford University Press
Ref: medscape.com

دکتر رقیه حج‌فروش
نشانی: رشت، چهارراه گلسار، خیابان نواب، کوچه‌ی داروخانه‌ی دکتر آریافر(آبان)، ساختمان سناء، طبقه‌ی دوم، مرکز درمان سوءمصرف مواد هدیه سلامت، تلفن:۳۳۱۱۳۸۰۰